Суфіксы эспэранта

Эспэранта / граматыка / словаўтварэньне / суфіксы эспэранта

---

Суфіксы ў эспэранта служаць пашырэньню слоўніка, дазваляючы з адносна невялікай колькасьці слоў стварыць шмат новых.

aĉ

Суфікс -aĉ- паказвае дрэнную якасьць, зьняважлівыя ці пагардлівыя адносіны.

domo = дом — domaĉo = халупа

ĉevalo = конь — ĉevalaĉo = кляча

aĉaĵo = брыдота

ad

Суфікс -ad- паказвае паўторнасьць, працягласьць дзеяньня, а таксама ўтварае назвы дзеяньняў ад назоўных слоў.

viziti = наведаць — vizitadi = наведваць (неаднаразова)

pafo = стрэл — pafado = страляніна, стральба

lerni = вучыць — lernado = вучоба

broso = шчотка — brosado = дзеяньне чысьціць шчоткай

ade = працягла, доўга

aĵ

Суфікс -aĵ- = нешта канкрэтнае, абазначае рэч ці прадмэт, які мае ўласьцівасьці, якасьці або зроблены з матэрыялу, згаданага ў корані слова.

dolĉa = салодкі — dolĉaĵo = прысмак, ласунак

nova = новы — novaĵo = навіна

fino = канец — finaĵo = канчатак

trinki = піць — trinkaĵo = напой

konstruo = будова, будаваньне (дзеяньне) — konstruaĵo = пабудова, будынак

araneo = павук — araneaĵo = павуціньне

ŝafo = баран — ŝafaĵo = бараніна

aĵo = рэч, прадмет

an

Суфікс -an- абазначае ўдзельніка нейкага калектыву, жыхара мясцовасьці, пасьлядоўніка ці прыхільніка.

ŝipo = карабель — ŝipano = чалавек, які працуе на караблі

familio = сям’я — familiano = сямейнік

Eŭropo = Эўропа — eŭropano = эўрапеец

urbo = горад — urbano = гараджанін

Kristo = Хрыстос — kristano = хрысьціянін

ano = сябра

ar

Суфікс -ar- паказвае сукупнасьць аднародных прадметаў.

vorto = слова — vortaro = слоўнік

arbo = дрэва — arbaro = лес

tendo = намёт — tendaro = летнік, намётавы лягер

regi = кіраваць — registaro = урад (сукупнасьць урадоўцаў)

besto = жывёла — bestaro = статак, зграя

aro = мноства, група, сукупнасьць

ĉj

Суфікс -ĉj- выкарыстоўваецца для ўтварэньня памяншальных мужчынскіх імёнаў. Пры гэтым магчымае адкіданьне некалькіх літар на канцы кораню.

Petro = Пётар — Pecĵo = Пеценька

patro = тата — paĉjo = татачка

ebl

Суфікс -ebl- абазначае магчымасьць ці прыдатнасьць. (Гл. -end-, -ind-).

manĝi = есьці — manĝebla = ядомы, прыдатны для ежы

legi = чытаць — legebla = чытэльны

kompreni = разумець — kompreneble = зразумела

ebla = магчымы

ebligi = умагчыміць

ec

Суфікс -ec- паказвае на абстрактны стан, якасьць ці ўласьцівасьць.

bela = прыгожы — beleco = прыгажосьць

juna = малады — juneco = маладосьць

amiko = сябра — amikeco = сяброўства

unu = адзін — unueco = адзінства

alto = вышыня (фізычная велічыня) — alteco = высокасьць (якасьць)

eco = уласьцівасьць, якасьць

eg

Суфікс -eg- абазначае больш вялікую ступень, велічыню, уласьцівасьць. (Гл. -et-).

domo = дом — domego = даміна

vento = вецер — ventego = бура

granda = вялікі — grandega = агромністы

rigi = сьмяяцца — ridegi = рагатаць

ega = велізарны, гіганцкі

ej

Суфікс -ej- паказвае на месца з пэўнай уласьцівасьцю ці прызначэньнем. (Гл. -ing-, -uj-).

lerni = вучыцца — lernejo = школа

herbo = трава — herbejo = луг

ĉevalo = конь — ĉevalejo = канюшня, стайня

libera = вольны — malliberejo = вязьніца

ejo = памяшканьне

em

Суфікс -em- паказвае на схільнасьць ці звычку.

babili = балбатаць — babilema = балбатлівы

postuli = патрабаваць — postulema = патрабавальны

inventi = вынаходзіць — inventema = вынаходлівы

gasto = госьць — gastema = гасьцінны

la sama sekso = той жа пол — samseksema = гомасэксуальны

emo = схільнасьць, прыхільнасьць, цяга

end

Суфікс -end- абазначае неабходнасьць, абавязковасьць чаго-небудзь, тое што павінна быць зроблена. (Гл. -ebl-, -ind-).

pagi = плаціць — pagenda = такі, які павінны быць аплочаны

legi = чытаць — legenda = такі, які павінны быць прачытаны

enda = абавязковы

er

Суфікс -er- абазначае дробную састаўную часьцінку чагосьці.

sablo = пясок — sablero = пясчынка

polvo = пыл — polvero = пылінка

pluvo = дождж — pluvero = кропля дажджу

mono = грошы — monero = манэта

ero = часьцінка

estr

Суфікс -estr- = начальнік, кіраўнік. (Гл. ĉef-).

ŝipo = карабель — ŝipestro = капітан

urbo = горад — urbestro = мэр, бурмістар

cent = сто — centestro = сотнік

estro = начальнік, шэф.

et

Суфікс -et- абазначае памяньшэньне велічыні, ступені, якасьці. (Гл. -eg-).

vojo = шлях — vojeto = сьцяжынка

ridi = сьмяяцца — rideti = усьміхацца

knabino = дзяўчынка — knabineto = дзяўчо

etfingro = мезенец.

eta = дробны, маленькі

id

Суфікс -id- абазначае дзіця, нашчадка.

koko = певень — kokido = кураня

kato = кот — katido = кацяня

reĝo = кароль — reĝido = каралевіч

Latino = лацінская мова — latinida lingvo = раманская мова, якая паходзіць ад лаціны

Rahvalodo = Рагвалод — Rahvalodidoj = Рагвалодавічы

ido = дзіця, нашчадак.

ig

Суфікс -ig- абазначае рабіць якім-небудзь, прымусіць рабіць. Тое, што стаіць перад суфіксам, паказвае вынік дзеяньня. (Гл. -iĝ-).

akra = востры — akrigi = вастрыць

bela = прыгожы — beligi = упрыгожваць

ridi = сьмяяцца — ridigi = сьмяшыць

edzo = муж — edzigi = жаніць

unu = адзін — unuigi = аб’яднаць

sen vesto = бяз вопраткі — senvestigi = распрануць

igi = прымусіць

forigi = прыбраць, выдаліць

troigi = перабольшваць

iĝ

Суфікс -iĝ- абазначае рабіцца або стаць якімсьці, пераход у новы стан. Тое, што стаіць перад суфіксам, паказвае вынік зьмены. (Гл. -ig-).

bela = прыгожы — beliĝi = папрыгажэць

pala = бледны — paliĝi = пабляднець

sidi = сядзець — sidiĝi = сесьці, садзіцца

naski = нараджаць — naskiĝi = нарадзіцца

komenci = пачынаць — komenciĝi = пачынацца

en (la) lito = у ложку — enlitiĝi = пакласьціся спаць

iĝi = зрабіцца

aliĝi = далучыцца

il

Суфікс -il- азначае прылада, інструмант, сродак.

tranĉi = рэзаць — tranĉilo = нож

flugi = лётаць — flugilo = крыло

plugi = араць — plugilo = плуг

sonori = зьвінець — sonorilo = званок, звон

komputi = лічыць — komputilo = кампутар

kuraci = лекаваць — kuracilo = лекі

ilo = прылада, інструмант, сродак

in

Суфікс -in- абазначае істоту жаночага полу (Гл. vir-).

viro = мужчына — virino = жанчына

koko = певень — kokino = курыца

profesoro = — profesorino =

fraŭlo = халасьцяк — fraŭlino = незамужняя жанчына

ina = жаночы

ind

Суфікс -ind- абазначае які варты, заслугоўвае чагосьці. (Гл. -ebl-, -end-).

legi = чытаць — leginda = варты прачытаньня

vidi = бачыць — vidinda = варты, каб на яго паглядзець

miri = зьдзіўляцца — mirinda = дзіўны

bedaŭri = шкадаваць — bedaŭrinde = шкада

ridi = сьмяяцца — ridinda = сьмешны

inda = варты

ing

Суфікс -ing- абазначае рэч, у якую нешта (часткова) ўстаўляюць. (Гл. -uj-, -uj-).

kandelo = сьвечка — kandelingo = падсьвечнік

glavo = меч — glavingo = похвы

fingro = палец — fingringo = напарстак

ism

Суфікс -ism- абазначае вучэньне, палітычную дактрыну ці сыстэму, рэлігійную догму ці напрамак у навуцы, мастацтве.

Kristano = хрысьціянін — Kristanismo, Kristismo = хрысьціянства

vegetara = вэгетарыянскі — vegetarismo = вэгетарыянства

kapitalo = капітал — kapitalismo = капіталізм

rusa lingvo = расейская мова — rusismo = расеізм

ist

Суфікс -ist- абазначае прафэсію ці занятак, альбо прыналежнасьць да якога-небудзь руху ці цячэньня.

kanti = сьпяваць — kantisto = сьпявак

Esperanto = эспэранта — esperantisto = эспэрантыст

kapitalo = капітал — kapitalisto = капіталіст

komunismo = камунізм — komunisto, komunismano = камуніст

nj

Суфікс -nj- выкарыстоўваецца для ўтварэньня памяншальных жаночых імёнаў. Пры гэтым магчымае адкіданьне некалькіх літар на канцы кораню.

patrino = маці — panjo = маманька

Maria = Марыя — Manjo = Маня

obl

Суфікс -obl- ужываецца для стварэньня кратных лічэбнікаў.

dua = другі — duobla = двайны

tri = тры — trioble = тройчы

multe = шмат — multobligi = памножыць

oble = памножаны на

on

Суфікс -on- ужываецца для стварэньня дробавых лічэбнікаў.

tri = тры — triono = траціна

du = два — duone = напалову

cent = сто — centono = сотая частка, адсотак

one = падзелены на

op

Суфікс -op- ужываецца для стварэньня зборных лічэбнікаў.

du = два — duope = удваіх

tri = тры — triopo = тройня

ope = калектыўна, гуртом

uj

Суфікс -uj- мае тры значэньні:

• ёмістасьць для чагосьці

mono = грошы — monujo = кашалёк, партманэтка

pipro = перац — piprujo = перачніца

• расьліна па пладах

pomo = яблык — pomujo = яблыня

rozo = ружа — rozujo = разарыюм, градка руж

Каб адрозьніваць ад вазы, што зьмяшчае фрукты, ягады ці кветкі, часта ўжываюць больш дакладныя словазлучэньні: pomarbo, rozbendo.

• краіна па народзе

Franco = француз — Francujo = францыя

patro = бацька — Patrujo = Бацькаўшчына

Апошнім часам для ўтварэньня назвы краіны ўжываюць слова lando ці неафіцыйны суфікс -i-

Polujo, Polio, Pollando = Польшча.

ul

Суфікс -ul- абазначае асобу, якая валодае якасьцю, паказанай у корані.

bela = прыгожы — belulo = прыгажун, belulino = прыгажуня

antaŭ = перад — antaŭulo = папярэднік

timi = баяцца — timulo = баязьлівец

ĉi tie = тут — ĉi-tieulo = тутэйшы

rampi = поўзаць — rampuloj = паўзуны

ulo = пэрсона (не абавязкова мужчынскага полу)

um

Суфікс -um- не мае акрэсьленага значэньня, ён прызначаны для стварэньня слоў, якія неяк зьвязаны з тым, што стаіць перад ім. Кожнае слова, утворанае пры дапамозе гэтага суфікса, трэба вучыць асобна.

aero = паветра — aerumi = праветрываць

folio = ліст — foliumi = гартаць

kolo = шыя — kolumo = каўнер

kruco = крыж — krucumi = укрыжаваць

mastro = гаспадар — mastrumi = гаспадарнічаць, mastrumo = гаспадарка

dek = дзесяць — dekuma nombrosistemo = дзесятковая сыстэма зьлічэньня

umi = рабіць нешта неакрэсьленае, дзіўнае, непрыстойнае. займацца гэтым.