From Wikipedia, the free encyclopedia
Шаша смерці (англ.: Highway of Death, таксама ў множным ліку highways of death) — назва, дадзеная заходнімі журналістамі аднаму з фінальных эпізодаў вайны ў Персідскім заліве, калі ў ноч з 26 на 27 лютага 1991 года ў выніку масіраваных налётаў авіяцыі ЗША і іх саюзнікаў на дзвюх шасейных дарогах паміж Эль-Кувейтам і іракскай мяжой былі знішчаны тысячы аўтамабіляў і адзінак бранятэхнікі, на якіх іракская армія і мірныя жыхары адступалі з Кувейта. На шашы 80 у ваколіцах Эль-Джахра было спалена авіяўдарамі каля 1400 аўтамабіляў і іншай тэхнікі. Такая ж атака была ў тую ноч прадпрынята на паралельнай прыморскай шашы, дзе таксама было знішчана яшчэ да 400 адзінак тэхнікі, таму назва «шаша смерці» можа адносіцца да абедзвюх трас. Фатаграфіі і тэлездымкі «шашы смерці» сталі яркімі медыйнымі вобразамі аперацыі «Бура ў пустыні».
Абедзве «шашы смерці» пралягаюць па тэрыторыі Кувейта і Ірака. Шасціпалосная[1] шаша 80 звязвала паміж сабой Эль-Джахра, пагранічны іракскі горад Сафван і Басру. Іншая шаша вяла з Эль-Джахра ў Ум-Каср уздоўж мора[1]. Падчас ўварвання ў Кувейт ў 1990 годзе Ірак скарыстаўся шашой, каб хутка перасунуць войскі на тэрыторыю эмірата.
Наземнае наступленне сіл шматнацыянальная кааліцыі, накіраванае на вызваленне Кувейта, пачалося 24 лютага 1991 года. Да гэтага часу іракскія войскі на лініі фронту былі практычна адрэзаны ад тылавога забеспячэння ў выніку дзеянняў кааліцыйнай авіяцыі і дэмаралізаваны. Некаторыя падраздзяленні спрабавалі аказаць супраціў, але многія аддалі перавагу здацца або адступіць. Сітуацыя для іракскіх сіл у Кувейце пагаршалася з кожнай гадзінай. 26 лютага прэзідэнт Садам Хусейн абвясціў аб вывадзе ўсіх сваіх сіл з краіны. Сакратар Белага дома Марлін Фіцватэр паабяцаў, што ЗША і іх саюзнікі не будуць атакаваць іракскую армію падчас сыходу з Кувейта[2]. У той жа дзень войскі арабскіх краін пры падтрымцы марской пяхотай ЗША прыбылі ў Эль-Кувейт. У іракскай пустыні на захад ад Кувейта імкліва надыходзіў 7-ы армейскі корпус ЗША, у далейшым павярнуўшыся на ўсход і пачаўшы прасоўванне да Басры, што пагражала ўсім іракскім сілам у Кувейце поўным акружэннем. Іракская абарона развалілася; многія салдаты, завалодаўшы выпадковым аўтатранспартам, спрабавалі пакінуць Кувейт па шашы 80. Пры гэтым ўтварыліся шматлікія заторы. Таму на шашы былі не толькі бранятэхніка і артылерыйскія гарматы, але таксама пажарныя і паліцэйскія машыны, фургоны, лімузіны, прыватныя аўтамабілі, нават бульдозеры[3]. На адрэзку шашы 80 за Эль-Джахра ўтварылася шматкіламетровы затор, які стаў лёгкай мішэнню для налётаў амерыканскай авіяцыі[3].
У ноч з 26 на 27 лютага амерыканская авіяцыя нанесла ўдары па іракцам, якія выходзілі з Кувейта, на шашы 80. Пад налёт трапілі прыблізна 1400 машын на асноўнай шашы на поўнач ад Эль-Джахра і яшчэ каля 400 у раёне прыбярэжнай дарогі — апошнія належалі ў асноўным элітнай 1-й танкавай дывізіі «Хамурапі» Рэспубліканскай гвардыі Ірака. У параўнанні з асноўнай шашой 80 на прыморскай трасе было больш ваеннай тэхнікі — «танкі і бронемашыны, гаўбіцы і зенітныя гарматы, грузавікі для перавозкі боепрыпасаў і машыны хуткай дапамогі»[1]. Многія танкі перавозіліся на танкавых транспарцёр і былі знішчаны ці проста кінуты на шашы — у адным месцы саюзнікі знішчылі 50 танкаў T-72; у іншым месцы група з 40 танкаў была проста пакінута[3]. Уласныя танкі і бранятэхніка саюзнікаў перакрылі шашу 80 да поўначы, спадзеючыся перашкодзіць уцёкам тых, хто выжыў, зрэшты, без асаблівага поспеху[3]: у палон здалося толькі 450 іракскіх салдат[1].
Колькасць ахвяр на «шашы смерці» застаецца нявысветленай. Фатограф Пітэр Торнлі, які прыбыў на шашы наступнай раніцай пасля спынення ваенных дзеянняў, адзначаў, што бачыў і сфатаграфаваў мноства целаў і амерыканскіх ваенных, што хавалі іх у вялікіх магілах[4]. Журналісты «Вашынгтон пост», якія пабылі на асноўнай шашы, налічылі там ад 200 да 300 трупаў[5]; аб наступствах атакі на прыморскай шашы «Вашынгтон Пост» таксама паведамляла, што там засталося прыкладна 400 адзінак тэхнікі і «тры тузіны целаў»[6]. Журналіст Los Angeles Times Боб Дрогін бачыў на тым жа прыморскай шашы «многія дзясяткі» трупаў[1]. Лівана-амерыканская журналістка Джойс Чэдыак сцвярджала, што на шашы засталіся «цела дзясяткаў тысяч іракскіх салдат»[7] — гэтая ацэнка, верагодна, была заснавана на агульным ліку салдат, якія адыходзілі з Кувейта, і невялікай колькасці захопленых палонных[8]. У 2003 годзе даследаванне Project on Defense Alternatives амерыканскай арганізацыі The Commonwealth Institute ацэньвала агульную колькасць загінуўшых у абедзвюх калонах ў 800—1000 чалавек, і максімальныя страты павінны былі панесці галава і хвост кожнай калоны[8].
Гэтая падзея, акрамя відавочнага ваенна-стратэгічнага эфекту, выклікала значны палітычны рэзананс. Адміністрацыя Буша заяўляла пра тое, што нанесла ўдар па адступаючым іракскім войскам, паколькі тыя выраблялі перагрупоўку для працягу баявых дзеянняў. Гэтая акалічнасць з’яўляецца адзінай падставай для нанясення падобнага ўдару, у адпаведнасці з міжнародным правам[7]. Галоўнакамандуючы сіламі шматнацыянальная кааліцыі генерал Норман Шварцкопф так тлумачыў рашэнне аб нанясенні удараў па адступаючым войскам:
Першая прычына... таму што на гэтым шашы было шмат ваеннай тэхнікі, і я аддаў распараджэнне ўсім сваім камандзірам, што я хачу, каб была знішчана кожная адзінка іракскай тэхнікі, якую мы можам знішчыць... Па-другое, гэта была не група нявінных людзей, якія спрабавалі перабрацца праз мяжу ў Ірак. Гэта была група гвалтаўнікоў, забойцаў і галаварэзаў, якія гвалтавалі і рабавалі ў цэнтры Кувейт-Сіці, а цяпер спрабавалі выбрацца з краіны, перш чым іх зловяць[9].
Пасля заканчэння баявых дзеянняў акцыя па знішчэнні іракскіх войскаў на «шашы смерці» раскрытыкавана з боку шэрагу заходніх каментатараў. Некаторыя крытыкі, у прыватнасці, былы генеральны пракурор ЗША Рэмсі Кларк і створаная ім «Следчая камісія Міжнароднага трыбунала па ваенных злачынствах» назвалі здарэнне ваенным злачынствам і абвінавачвалі амерыканскіх вайскоўцаў у парушэнні Жэнеўскіх канвенцый аб абароне грамадзянскага насельніцтва ў ваенны час[7][10].
Шаша 80 была адрамантавана ў канцы 1990-х гадоў. У 2003 годзе яна выкарыстоўвалася амерыканскімі і брытанскімі войскамі падчас ўварвання ў Ірак[11]. Сёння ўздоўж шашы яшчэ можна сустрэць асобныя экземпляры тэхнікі, знішчанай у 1991 годзе.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.