Інтэлігібельнасць

Інтэлігібельнасць (лац.: intelligibilis — зразумелы, выразны, зразумелы розумам) — філасофскі тэрмін, які пазначае пазнанне, а больш дакладна, разуменне, даступнае выключна розуму або інтэлектуальнай інтуіцыі. Паняцце інтэлігібельнасць у некаторых сістэмах ідэалістычнай філасофіі пазначае звышпрыродныя, звышпачуццёвыя рэчы, сутнасці.

Кант на карціне Іагана Готліба Бэкера (1768)

Тэрмін «Інтэлігібельнасць» стварае пару паняццю «сэнсібельнасць», то бок, процілеглы пачуццёваму спазнанню.

Антычнасць

Упершыню падзел прадметаў пазнання на інтэлігібельныя (intelligibilis) і сэнсібельныя (sensibilis) дае Платон. Пад інтэлігібельнасцю ён разумеў «свет ідэй» — гэта значыць свет інтэлектуальных сутнасцяў, якія можна ўгледзець і спасцігнуць толькі пры дапамозе розуму. Інтэлігібельная рэч — гэта і ёсць ідэя. Такую трактоўку распрацаваў у сваёй філасофіі Платон і яна зацвердзілася аж да сённяшняга дня.

Уласцівасці інтэлігібельнага прадмета (ідэі): тоеснасць, ненароджанасць і незнішчальнасць. Уласцівасці сэнсібельнай рэчы: зменлівасць.

Сярэднія вякі

У схаластыцы пад Інтэлігібельнасцю разумеецца «агульныя сутнасць» (універсалы). Часта пад імі разумелі пяць прэдыкабілій Арыстоцеля: род, від, вызначэнне, уласнае, прыўваходзячае.

Вылучаюць два выгляду інтэлігібельнасці:

• эсэнцыяльная інтэлігібельнасць — пазнанне ідэй наўпрост, непасрэдна розумам.
• Акцыдэнтная інтэлігібельнасць — пазнанне ідэй апасродкавана, праз тыя якасці і ўласцівасці, у якіх ідэя праяўляецца.

Нямецкая класіка

Кант развівае ідэю інтэлігібельнасці як ідэю ноумэн, так званую. «рэч-у-сабе», якая дадзена толькі ў розуме, але якую немагчыма пазнаваць пачуццёвым, эмпірычным спосабам, якую можна толькі думаць, але не пазнаваць.

• Пазнанне інтэлігібельных аб’ектаў адбываецца трансцэндэнтным шляхам — шляхам, якія бяруць пачатак выключна ў чалавечым розуме, сканчаючыся таксама ў ім.
• Пазнанне сэнсібільных аб’ектаў адбываецца іманентным шляхам — шляхам, не якія выходзяць (не трансцэндыруючым) са сферы вопыту.

Літаратура

• Найноўшы філасофскі слоўнік
• Філасофскі энцыклапедычны слоўнік