Амерыканскі варыянт англійскай мовы

Амерыканскі варыянт англійскай мовы (American English) - гэта адзін з дыялектаў англійскай, які распаўсюджан пераважна ў ЗША. Фактычна з'яўляецца альтэрнатыўнай нормай літаратурнай англійскай мовы падобна як тарашкевіца ў Беларусі, бо на амерыканскім дыялекце англійскай выдаецца літаратура, афіцыйныя дакументы, ідзе трансляцыя радые- і тэлеканалаў. Навучэнне англійскай мове ў Беларусі звычайна вядзецца з апорай на брытанскі варыянт (у навучальных установах з лінгвістычным ухілам могуць разглядацца адрозненні амерыканскага і брытанскага варыянтаў). Але амерыканская англійская з'яўляецца стандартам у шоу-бізнесе, калі, напрыклад, беларускія (і ня толькі) музычныя гурты спяваюць на англійскай. На сучасным этапе сціраецца мяжа паміж брытанскім і амерыканскім варыянтамі па прычыне распаўсюджаннасці апошняга ў тым ліку і ў Вялікабрытаніі.

Граматычныя асаблівасці амерыканскага дыялекту

Нярэдка замест перфектнай (завершанай) формы цяперашняга часу (Present Perfect) выкарыстоўваецца простая форма прошлага часу (Past Simple): He just finished reading замест He just finished reading (Ен толькі што скончыў чытаць). Такім жа чынам амерыканцы пазбягаюць карыстацца і завершанай формай прошлага часу: After I went out I phoned him замест After I had gone out I phoned him (Пасля таго як я выйшаў, я патэлефанаваў яму)^{[заўв 1]}.

Існуюць і амерыканскія варыянты 3-й формы (альбо прошлага дзеепрыметніка) няправільных дзеясловаў:

Амерыканізм	Брытанскі варыянт	Інфінітыўная форма	Значэнне слова
gotten	got	get	атрымаць і г.д.
proven, proved	proved	prove	даказаць
stricken	struck	strike	стукнуць
learned	learnt	learn	вучыць (штосьці)
smelled	smelt	smell	пахнуць[1]

Таксама існуюць пэўныя адрозненні ў выкарыстанні прыназоўнікаў:

Амерыканізм	Брытанскі варыянт	Значэнне слова
on the street	in the street	на вуліцы
fill out a form	fill in a form	запоўніць анкету/форму
be oriented at	be oriented to	арыентавацца на
on weekends	at weekends	у выхадныя дні
meet with	meet	сустракацца, знаеміцца
do over	do up	перарабіць
talk with	talk to	размаўляць (з кімсьці)[2]

І, нарэшце, існуюць некаторыя адрозненні ў выкарыстанні артыкляў у амерыканскім і брытанскім дыялектах англійскай мовы:

Амерыканізм	Брытанскі варыянт	Значэнне слова
one thing or the other	one or other thing	альбо тое, альбо другое
in the hospital	in hospital	у бальніцы[заўв 2][4]
all morning	all the morning	усю раніцу[2]

Фанетычныя адрозненні амерыканскага варыянту англійскай ад брытанскага

Такіх адрозненняў няшмат, таму носьбіты англійскай з ЗША і Вялікабрытаніі добра разумеюць адно аднаго. Калі пазбегнуць параўнання розных мясцовых дыялектаў, напрыклад, англійскай мовы Тэхаса з гаворкай графства Кент, то можна вылучыць тры асноўных адрознення. У амерыканскай англійскай літара "а" (эй) паміж дзвумя зычнымі заўжды чытаецца як "ӕ" (нешта сярэдняе паміж "э" і "я"), а брытанскі вырыянт патрабуе вымаўлення гэтай літары ў словах glass (шкло), fast (хуткі, хутка), dance (танец, танчыць) працяглым гукам "а". Літара "о" паміж дзвумя зычнымі чытаецца кароткім гукам "о" брытанцамі і працяглым гукам "а" амерыканцамі. Таму словы God (Бог) i guard (ахова) гучаць у амерыканскай англійскай аднолькова. Зычная "r" на канцы слова ці перад іншай зычнай (напрыклад у слове morning (раніца)) звычайна ня чытаецца ў брытанскім дыялекце і можа вымаўляцца ў амерыканскім.

Арфаграфічныя адрозненні амерыканскай англійскай ад брытанскай

Амерыканскі правапіс фактычна з'яўляецца спрошчаным варыянтам класічнага брытанскага. Асноўныя адрозненні можна адлюстраваць у табліцы:

Амерыканская арфаграфія	Брытанская арфаграфія	Значэнне слова
color	colour	колер
disk	disc	дыск
dialog	dialogue	дыялог
center	centre	цэнтр
program	programme	праграма
sulfur	sulphur	сера
license	licence	ліцэнзія
mustache	moustache	вусы
aluminum	aluminium	алюміній
likable	likeable	прыемны, мілы
tire	tyre	шына
organization	organisation	арганізацыя
traveling	travelling	вандроўка
anemia	aneamia	анемія[1]

Лексічныя адрозненні амерыканскага і брытанскага варыянтаў англійскай мовы

Існуе невялікая колькасць слоў і выразаў, якія маюць розныя значэнні у абодвух дыялектах:

Амерыканізм	Брытанскі варыянт
to table - адкласці (справу) да больш прывабнага часу	to table - вынесці (справу) на абмеркаванне
homely - праставаты, няпрывабны	homely - просты, натуральны
elevator - як правіла "ліфт"	elevator - як правіла "элеватар"
frontier - ускраіна ЗША	frontier - мяжа, граніца (увогуле)
meter - метр	meter - вымяральнік
vest and pants - дзелавы касцюм	vest and pants - майка і штаны (альбо шорты)
it bombed - гэта быў поўны правал	it went like a bomb - гэта (справа) мела вялізарны поспех

Але асноўная маса адрозненняў гэта выкарыстанне розных слоў у адным значэнні. Пры гэтым трэба памятаць, што многія носьбіты англійскай за межамі Вялікабрытаніі і ЗША разглядаюць гэтыя адрозненні як сінонімы, не проціпастаўляючы іх.

Брытанскі варыянт	Амерыканскі варыянт	Значэнне слова
adopt	nominate	выдвігаць на пасаду
air hostess	flight attendant	сцюардэса
anti-clockwise	counterclockwise	супраць гадзіннікавай стрэлкі
aubergine	eggplant	баклажан
autumn	fall	восень
banknote	bill	банкнота
biscuit	cookie	пячэнне
cash dispenser	ATM machine	банкамат
chemists	drugstore	аптэка
cinema	movies	кінатэатр
cram	bone up	зубрыць
dust bin	garbage can	сметнік
get the sack	get a pink slip	быць звольненым
ground floor	first floor	1-ы паверх
in top gear	in high gear	на поўнай хуткасці
limited	incorporated	таварыства з абмяжаванай адказнасцю
lynx	bobcat	рысь
main road	highway	шаша
mark	grade	вучэбная адзнака
petrol	gas(oline)	бензін
railway	railroad	чыгунка
tap	faucet	кран (вадаправодны)
twin- town	sister-town	горад-пабрацім
underground (tube)	subway	метро[5]
flat	apartment	кватэра[6]

Амерыканскія фразеалагізмы

Існуе шэраг устойлівых выразаў, якія характэрны ў большай ступені амерыканскаму варыянту англійскай, чым брытанскаму.

Фразеалагізм	Значэнне
beat one's brains out	ламаць галаву на чымсьці
be from Missouri	быць скептыкам
chew the fat	распаўсюджваць плеткі
do a land-office business	мець шмат кліентаў
drop the ball	зрабіць дурную памылку
feel like 2 cents	дрэнна сябе адчуваць
Johnny-on-the-spot	хлопчык на пабягушках
live high off the hog	жыць у раскошы
rest on one's ores	зрабіць перапынак
to snow someone	блефаваць перад кімсьці[7]

Заўвагі

1. Адрозненні паміж гэтымі формамі выражэння часу апісаны ў артыкуле "Сістэма форм выражэння часу ў англійскай мове"
2. У брытанскім варыянце англійскай выкарыстанне артыклю the са словамі hospital (бальніца), school (школа), university (універсітэт), prison (турма) і некаторымі іншымі мяняе сэнс сказа: He is in hospital - Ен ляжыць у бальніцы; He is in the hospital - Ен знаходзіцца ў будынку бальніцы (каб наведаць кагосьці)^[3]

Зноскі

1. Слепович 2001, p. 52.
2. Слепович 2001, p. 51.
3. Murphy 1995, p. 146-147.
4. KrylovaGordon 2008, p. 316, параграф 51.
5. Слепович 2001, p. 53-56.
6. Амерыканскі і брытанскі англійская
7. Слепович 2001, p. 56.