Анійскае царства
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Анійскае царства (ці Багратыдская Арменія, Армянскае царства Багратыдаў[1][2]) — армянская феадальнае дзяржава, што існавала з 885 па 1045 год. Багратыдам удалося вярнуць ва ўжытак палітычны тэрмін „Вялікая Арменія“[3], які стаў афіцыйнай назвай дзяржавы[4].
Армянскае царства Багратыдаў было заснавана Ашотам I[5] пасля амаль васьмідзесяцігадовай унутранай аўтаноміі краіны пад кіраваннем роду Багратуні, набытай пасля арабскага заваявання Арменіі.
Аднаўленне армянскай дзяржавы ў цэлым адзначыла пачатак новага залатога стагоддзя ў армянскай гісторыі[6]. Анійскае царства дасягнула свайго найвышэйшага росквіту на мяжы X—XI стагоддзяў у перыяд кіравання Гагіка I. З захопам сталіцы краіны, гарады Ані, Візантыяй у 1045 годзе царства спыніла сваё існаванне.
Remove ads
Перадгісторыя
Армянскі народ страціў сваю незалежную дзяржаўнасць у 387 годзе, калі Вялікая Арменія падпала пад падзел паміж Рымскай імперыяй і Сасанідскай Персіяй. Меншая, заходняя частка краіны адышла да Рыму, асноўная ж частка адышла да Персіі. У персідскай частцы краіны армянскія цары з дынастыі Аршакідаў працягнулі кіраваць да 428 года. Перажыўшы цяжкі перыяд рэлігійнага прыгнёту зараастрыйскага Ірана, да сярэдзіны VII стагоддзя Арменія трапіла пад уладу арабаў. У плынь VIII—IX стагоддзяў армяне шматкроць паўставалі супраць арабскага ярма, пакуль да пачатку IX стагоддзя не склаліся рэальныя гістарычныя перадумовы для аднаўлення армянскага царства.
З сярэдзіны VII стагоддзя большая частка тэрыторыі Арменіі знаходзілася пад уладай арабаў[7]. З пачатку IX стагоддзя ў Абасідскім халіфаце пачаліся працэсы, якія пазней прывялі да яго распаду. Паслабленне халіфата прымусіла перайсці да больш гнуткай палітыкі ў дачыненні Арменіі[7]. Так, яшчэ ў 806 годзе армянскі князь Ашот Мсакер (Мясаед) быў прызначаны халіфам кіраўніком Арменіі[8]. У сваю чаргу, яго сын Баграт Багратуні атрымаў ад халіфа тытул батрык ал батарыка[9], стаў „князем князёў“ усяго эмірата Арменіі. Апошняй спробай халіфата здушыць усё ўзрасталае непадпарадкаванне армян стала карная экспедыцыя арабскага вайскавода Буга ў 851—852 гадах, якая, аднак, не прывяла да ўмацавання ўлады арабаў у Арменіі. Ібн аль-Асір піша пра гэтыя падзеі:
 |
У гэтым, 237 [851/2], годзе паўсталі жыхары Арменіі супраць свайго кіраўніка Юсуфа ібн-Мухамеда і забілі яго. Нагодай да гэтага паслужыла тое, што калі Юсуф ступіў у Арменію, да яго насустрач выступіў нейкі батрык па імі Бакрат, сын Ашота, які насіў тытул “батрык батрыкаў”, і прасіў пра амана, але Юсуф схапіў яго разам з яго сынам — Ні'мой і адправіў іх да палаца халіфа. Тады батрыкі Арменіі сабраліся разам з пляменнікамі Бакрата, сына Ашота, і пакляліся забіць Юсуфа. З ім заадно быў і Муса ібн-Зурара, зяць Бакрата, жанаты з яго дачкой. Вестка пра гэта дайшла да Юсуфа. Яго сябры адраілі яму заставацца на тым месцы, але ён не пачуў іх радзе. Як толькі наступіла зіма і выпаў снег, яны, жыхары Арменіі, вычакаўшы пакуль снег не зацвярдзеў, з'явіліся да яго ў горад Тарун і абсадзілі яго. Юсуф выступіў з горада і пазмагаўся з імі, але быў імі забіты з усімі, хто ваяваў на яго баку[10]. |  |
Сітуацыя прывяла халіфат да разумення таго, што трэба лічыцца з армянскай шляхтай і асабліва з Багратыдамі[11]. Ужо ў другой палове IX стагоддзя падчас барацьбы супраць арабскага валадарства азначыліся тэндэнцыі да аб'яднання Арменіі ў адзіную дзяржаву[12]. Так, у 862 годзе княскі род Багратыдаў аб'яднаў большую частку армянскіх земляў і зрынуў уладу халіфата, а апошні, у асобе халіфа Аль-Мустаіна, прызнаў Ашота Багратуні князем князёў (батрык ал батарыка[5]) ўсёй Арменіі[13][14], уключаючы арабскія эміраты[5][15][заўв 1]. Арабскі намеснік у Арменіі, этнічны армянін Алі ібн Ях'я аль-Армані, асабіста запытаў у халіфа гэты высокі тытул для Ашота[16]. У веданне Ашота ўвайшоў у тым ліку і збор падаткаў[17]. Важна адзначыць, што калі ў канцы VIII стагоддзя Арменія плаціла даніну ў памеры 13 млн дырхемаў, тое да сярэдзіны IX стагоддзя ўжо 4 млн.[17], дзякуючы чаму вялікая частка сабраных сродкаў заставалася ў краіне, спрыяючы яе эканамічнаму развіццю. Візантыя, у сваю чаргу, спрабуючы прыцягнуць Арменію на свой бок, праз патрыярха Фоція падняла дагматычнае пытанне, прапануючы армянам прыняць халкіданізм. Скліканы каля 862 года Шыракаванскі сабор, узначалены каталікосам Закарыем I Дзагецы, адхіліў прапанову[5], аднак Ашот намякнуў на палітычны саюз[18]. Паводле выразу сярэднявечнага гісторыка, „Ашоту не хапала толькі кароны, пра што моцна думалі армянскія князі“[19]. Ужо ў 875 годзе армянская шляхта высунула Ашота ў якасці прэтэндэнта на армянскі трон[1][заўв 2].
Remove ads
Гістарычны нарыс
Канец IX—першая палова X стагоддзя
У 885 годзе Арабскі халіфат у асобе халіфа Аль-Мутаміда і Візантыйская імперыя у асобе імператара Васілія I прызналі незалежнасць Арменіі[21][22] і паслалі Ашоту Багратуні па кароне[7][13][14][23][24]. Гэты акт стаў юрыдычным пацверджаннем існавалай яшчэ з 860-х гадоў фактычнай незалежнасці Арменіі[7]. Ашот I быў урачыста каранаваны ў сталіцы Багаран каталікосам Геворгам II Гарнецы[25]. Прыкладна праз 450 гадоў пасля падзення Вялікай Арменіі армянская дзяржава была адноўлена[21]: „трэцяе аднаўленне царства армянскага праз Ашота Багратуні“, — так заве падзею гісторык эпохі Багратыдаў Сцяпанас Таранецы[26]. Мхітар Айрыванецы таксама піша: „885. А. 334. У Арменіі запанаваў Ашот Багратуні праз 434 гады па спыненні дынастыі Аршакідаў“[27], Таўма Мецапецы ў сваю чаргу згадвае: „Пасля роду Аршакуні яны сталі царамі [жыхароў] Ані і астатніх армян“[28].
Ядром дзяржавы стаў гавар Шырак[29], размешчаны ў басейне ракі Ахуран. Ашоту I удалося злучыць пад сваёй моцай не толькі Арменію, але і ўсходнюю Грузію з Албаніяй[24][30]. Ён дабіўся кансалідацыі краіны[25], пры ім межы Арменіі распасціраліся на поўдні да абласцей вакол возера Ван, на ўсходзе аж да ракі Кура, а на поўначы Ашот I уз'яднаў Гугарк да горада Тыфліс[31]. Такім чынам, усталяваная новая манархія ў цэнтральнай Арменіі ўлучала ўсю ніжнюю Арменію і большую частку закаўказскай Арменіі[32]. Жаданне ўз'яднаць усе спрадвечна армянскія вобласці ў адзіную дзяржаву спрычынілася рэстаўрацыі Багратыдамі назвы старажытнаармянскай дзяржавы — «Вялікая Арменія»[33]. Напярэдадні аднаўлення незалежнасці нароўні з радавымі маёнткамі Багратыдаў самымі буйнымі княскімі ўладаннямі Арменіі з'яўляліся таксама Васпуракан і Сюнік, дзе кіравалі адпаведна мясцовыя дынастыі Арцруні і Сюні[21].
Як Візантыя, так і халіфат імкнуліся наладзіць з Арменіяй сяброўскія адносіны і бачыць у ёй свайго саюзніка[7]. Апроч прызнання незалежнасці Арменіі халіфат прызнаў таксама палітычнае вяршэнства Ашота I над усімі кіраўнікамі Закаўказзя, як хрысціянскімі, так і мусульманскімі[25]. З канца IX — пачатку X стагоддзя Візантыйская імперыя таксама прызнала палітычную гегемонію Арменіі ў Закаўказзі — прынамсі ў дачыненні хрысціянскіх дзяржаў[заўв 3]. Армянскія цары Ашот I, Смбат I і Ашот II валодалі тытулам „архонт архонтаў“[35], якія надзялялі іх вышэйшай уладай у адносінах да астатніх кіраўнікоў Закаўказзя візантыйскай арыентацыі[36]. Імператар Візантыі Канстанцін Барвянародны, гаворачы пра першага багратыдскага цара Арменіі Ашота I, паведаміў, што той „валодаў усімі краінамі ўсходу“[35]. Халіфат, у сваю чаргу, прысудзіў армянскім царам тытул шахіншаха — „цара цароў“[13], што таксама давала царам Арменіі юрыдычнае вяршэнства над іншымі валадарамі Арменіі і Закаўказзя[37].
| Істахры, X ст.[38] : «Дабіль сталіца Арменіі і ў ім Санбат, сын Ашуга. Горад увесь час знаходзіўся ў руках шляхетных хрысціянаў, а хрысціяне складаюць большую частку насельнікаў Арменіі, яна ж „царства Арман“. Арменія мяжуе з Румам і межы яе да Бёрды’а, да Джазіры і да Адэрбейджана» |
У 890 годзе Ашота I змяніў яго сын Смбат I, царская ўлада якога таксама была прызнана халіфатам[39]. Смбат I, як і яго папярэднік, праводзіў палітыку моцнай цэнтралізаванай улады[40], пры ім межы армянскай манархіі яшчэ больш пашырэлі[39][40][41]. У сярэдзіне 890-х гадоў ён нанёс паразу Мухамеду ібн Абу Саджу з дынастыі Саджыдаў, вярнуўшы Двін і Нахічэвань[39]. Праз некалькі гадоў, аднак, Двін ізноў быў захоплены Саджыдамі, дзе яны стварылі невялікі эмірат, што стаў пасля важным ваенным фарпостам у барацьбе з армянскім царом. На працягу больш двух дзесяцігоддзяў менавіта Саджыды сталі самым галоўным ворагам Арменіі. У той жа час першыя армянскія цары Багратыды валодалі абсалютнай уладай на ўсёй тэрыторыі Арменіі. Так, прыкладам, вядомае, што ў 904 годзе Смбат I адлучыў вобласць Нахічэвані ад Васпуракана і перадаў у склад Сюнікскай вобласці[42]. Пры ім сталіца Арменіі была перанесена з Багарана ў Шыракаван. Нягледзячы на прызнанне Армянскага царства, арабы працягвалі патрабаваць з Арменіі даніну, лічачы Арменію сваім васалам[43]. Занепакоіўшыся ўзмацненнем армянскай дзяржавы, халіф, абапіраючыся на свайго намесніка саджыдскага эміра Юсуфа, пачаў планамерную барацьбу за падначаленне Арменіі[1]. Скарыстаўшыся супярэчнасцямі паміж родамі Багратуні і Арцруні, у 908 годзе васпураканскі князь Гагік Арцруні ад імя халіфа быў абвешчаны „царом Арменіі“ ў процівагу Смбату I[1]. Праз год армія Юсуфа разам з армянскімі войскамі Васпуракана распачала вайсковыя дзеянні супраць Смбата I. Патрываўшы паразу ў бітве пры Дзкнавачары, у вобласці Ніг, апошні трапіў у палон у рукі Юсуфа. Адмовіўшыся даць загад здацца абаронцам крэпасці Ернджак, у 914 годзе[25] Смбат быў пакараны смерцю[1], пасля чаго яго цела было ўкрыжавана на крыжы ў Двіне. Мусібыць, пасля смерці Смбата I эмірат Кайсікаў робіцца даннікам Візантыі.
.jpg)
Арменія была вызвалена, і яе самастойнасць была адноўлена[1][44] пры наступніку Смбата I Ашоце II Жалезным. У 918—920 гадах паміж патрыярхам Канстанцінопальскім Мікалаем I і армянскім каталікосам Іаанам Драсханакертцы ішлі перамовы дзеля стварэння закаўказскага саюза супраць мусульманаў[25]. Кульмінацыяй дыпламатычных высілкаў стала падарожжа Ашота II у Канстанцінопаль у 921 годзе, вынікам якой стала атрыманне ад імперыі вайсковай дапамогі[25]. Арабы, якія імкнуліся знішчыць Армянскае царства, незадоўга да гэтага ў процівагу Ашоту II, гэтым разам, абвясцілі „царом Арменіі“ яго пляменніка Ашота Шапухяна. Вярнуўшыся на радзіму, Ашот II працягнуў барацьбу і вызваліў большую частку краіны[22][25], па чарзе вярнуўшы Багрэванд, Шырак, Гугарк, Агстэўскую даліну і ўсю паўночную Арменію[5]. Вырашальнай стала Севанская бітва ў 921 годзе. Здабыўшы перамогу над арабамі, Ашот II у 922 годзе атрымаў ад халіфа Аль-Муктадыра тытул шахіншаха[13] — цара цароў[41][44] — і быў прызнаны царом Арменіі[22]. Яго палітычная гегемонія была прызнана на ўсім Каўказе[25][41]. Ашот таксама меў поспех у падаўленні адцэнтровых памкненняў дробных феадалаў на ўскраінах краіны. Так, былі падначалены Саак Севада ў Гармане, Цлік Амрам у Тавушы, князі Самшвілдэ на крайняй поўначы Гугарака[25]. Ашот Шапухян у якасці кампенсацыі атрымаў Вагаршапат і наваколле і быў ухілены з палітычнай арэны, а Гагік Арцруні задаволіўся тытулам цара Васпуракана.
Арменія дасягнула апагея свайго палітычнага і культурнага развіцця пры наступніках Ашота II. Яго брат Абас I, запанавалы ў 928/929 годзе, перанёс сталіцу з Шыракавана ў Карс[25]. Яму дасталася краіна, зняможаная доўгімі войнамі. Эпоху цара Абаса прынята лічыць часам міру і стабільнасці[45], паводле выразу Сцяпанаса Таранецы, «Абас пасяліў мір і ўпарадкаванасць у зямлі армянскай»[46]. Ён таксама вёў няўхільную барацьбу за цэнтралізацыю свецкай улады, імкнуўся інтарэсы царквы падначаліць гэтай справе[47].
Другая палова X—пачатак XI стагоддзя
З другой паловы X стагоддзя захопніцкая палітыка Візантыі і яе далейшая экспансія на ўсход стварылі пагрозу для бяспекі Армянскага царства[48]. Яшчэ ў 949 годзе імперыя заняла Карын. Захопам Карына паступова пачынаецца далейшая анексія армянскіх земляў[49]: у 966 годзе да Візантыйскай імперыі было далучана армянскае княства Багратыдаў у Тароне[50], а праз некалькі гадоў Маназкерт[заўв 4] эмірата Кайсікаў, якія з'яўляліся на той момант ужо даннікамі імперыі[50]. У X стагоддзі, аднак, тэрытарыяльнае пашырэнне Візантыі гэтым і абмежавалася[49].
У 952 годзе царом Арменіі стаў Ашот III Міласцівы з тытулам шахіншаха[53][заўв 5]. Апошні, падобна сваім папярэднікам, праводзіў палітыку цэнтралізацыі ўлады[22], стварыў моцнае рэгулярнае войска[22]. Армянскі цар цароў камандаваў войскам з 80 тыс. ваяроў[25]. Ён быў паспяховы ў войнах супраць каўказскіх горцаў і эмірата Хамданідаў[5], хоць яго спроба вызваленні Двіна засталася беспаспяховай[55]. Прынамсі ў першы перыяд свайго кіравання Ашот III узначальваў аб'яднанае царства і валодаў поўнай уладай над усімі буйнымі князямі краіны[5]. Тым не менш з сярэдзіны X стагоддзя Армянскае царства як цэнтралізаваная дзяржава пачала даваць расколіны, чым характарызаваўся наступны этап яго гістарычнага развіцця. У гады кіравання Ашота III у 961 годзе сталіца была перанесена з Карса ў Ані. Кіраўніком Карса быў прызначаны брат цара Мушэг Багратуні, які ў 963 годзе абвясціў Вананд царствам. Ашот III саступіў Карс разам з усёй вобласцю свайму брату. У 974 годзе імператар Візантыі Іаан I Цымісхій падышоў да меж армянскай манархіі[25]. Усе армянскія кіраўнікі Васпуракана, Сюніка, Ташыр Дзарагета згуртаваліся вакол цара цароў[25] і аб'яднаная васьмідзесяцітысячная армія[53] размясцілася ў Харку блізу армяна-візантыйскай мяжы. Візантыйскі імператар адмовіўся ад далейшых вайсковых дзеянняў і склаў з армянскім царом саюз[25].
Неўзабаве царства патрэслі іншыя закалоты. У 977 годзе сканаў Ашот III, адразу пасля чаго паўстаў востры канфлікт паміж яго братам Мушэгам і сынам Смбатам II з-за армянскага трона. Канфлікт у канчатковым выніку скончыўся перамогай Смбата і заключэннем свету паміж абодвума бакамі. У той жа самы час у 978 годзе яго малодшы брат Гурген атрымаў Ташыр[57] і блізкія вобласці, дзе было ўтворана Ташыр-Дзарагецкае царства з захаваннем васальнай залежнасці ад Ані[57][58]. Пасля паходу Равадзіда Абу-л-Хайджа на Двін і захопу горада ў Абу Дулафа ал-Шайбані ў 987 годзе Смбат II быў змушаны плаціць яму даніну[59]. Тады ж, у перыяд часовага паслаблення Анийского царствы, сюзерэн Сюніка Смбат абвясціў сваю вобласць асобным царствам, аднак ужо праз год ізноў прызнаў вярхоўную ўладу Смбата II[60]. У цэлым Смбату II ўдаецца стабілізаваць становішча ў краіне[61].
У 989 годзе ўлада перайшла да Гагіка I з тытулам шахіншаха[61] — цара цароў. Эпоха яго кіравання лічыцца перыядам найвышэйшага росквіту Армянскага царства Багратыдаў[62]. Яму ўдаецца паспяхова праводзіць палітыку ўз'яднання армянскіх земляў і цэнтралізацыі ўлады[63]. У 1001 годзе ён здушыў паўстанне свайго пляменніка, цара Ташыр-Дзарагета Давыда I Беззямельнага[25], «з прычыны якога Давыд павінен быў жыць у пакорнасці ў дачыненні да Гагіка як сын да бацькі», — піша гісторык пачатку XI стагоддзя Сцяпанос Таранецы[64]. Апроч гэтага, былі анексаваны вобласці васальных княстваў і царстваў — Сюніка, Васпуракана, Парысаса, Хачэна[61][63][65]. У астатку Гагіку удаецца на некаторы час вярнуць Дзвін[61]. Краіна была хутка адноўлена, складаліся перадумовы для яе не менш паспяховай будучыні[66]. У кастрычніку 998 года армяна-грузінская кааліцыя нанесла знішчальную паразу войскам Мамлана I з дынастыі Равадзідаў[67][68], чым быў пакладзены канец іх пасоўванню ў Арменію[69]. У 1001 годзе, пасля смерці Давыда Курапалата, Візантыя, паводле тэстаменту апошняга, ажыццявіла анексію Таа-Кларджэцкага княства. Такім чынам, пасля ліквідацыі ўладанняў Давыда Візантыя робіцца непасрэдным суседам Армянскага царства, што, натуральна, яшчэ больш наблізіла візантыйскую пагрозу. У тым жа годзе Гагік I анексаваў у Васпуракана вобласці Цахкотн і Кагавіт.
Пасля смерці Гагіка I у 1020 годзе армянская дзяржава пачала паступова хіліцца да заняпаду[66]. Валадаранне законнага спадчынніка армянскага трона Аванеса-Смбата не было прызнана яго братам Ашотам IV. У імкненні завалодаць тронам Ашот паўстаў супраць брата. Атрымаўшы дадатковыя войскі ад цара Васпуракана Сенекерыма, Ашот абсадзіў сталіцу Арменіі — Ані. Прайграўшы вайну, Аванес-Смбат быў змушаны пайсці на саступкі. У 1022 годзе, пры пасярэдніцтве цара Грузіі Георгія I[70], была падпісаная мірная дамова, паводле якой Аванес-Смбат павінен быў кіраваць у Ані і блізкіх абласцях, а Ашот — на прымежных з Персіяй і Грузіяй тэрыторыях:
|
Тады святы патрыярх Ананія і князі горада прыйшлі да Ашота і прынялі такое мірнае рашэнне: каб Ашот валадарыў у правінцыях, а Аванес — у Ані з умовай, калі Аванеса спасцігне смерць раней, Ашот стане царом усёй Арменіі. На гэтыя ўмовы Ашот даў сваю згоду. Пасля чаго на загад Аванеса і Ашота Абас стаў кіраўніком царскага валодання Карса, а Геворк — краіны Агваніі, бо яны былі з царскага роду і былі падначалены двум царам — Аванесу і Ашоту. Ашот аніразу не наведаў горада Ані цягам наступных гадоў[71]. | |
Remove ads
Дзяржавы-васалы Анійскага царства
У васальных адносінах (дашынк ухцэ) з Багратыдамі знаходзіліся чатыры ўтвораныя ў X стагоддзі армянскія царствы, а таксама трохі армянскіх княстваў. У лік першых уваходзілі Васпураканское, Карскае, Сюнікскае і Ташыр-Дзарагетскае царствы[29]. Васальныя дзяржавы бралі ўдзел ва ўсіх замежнапалітычных акцыях Багратыдаў[60]. Тым не менш іх стасункі з імі часта рабіліся поўныя інтрыг з-за імкнення да палітычнага самаўзвялічвання[72]. У васальнай залежнасці ад Анійскіх Багратыдаў, у вызначаны перыяд, знаходзіліся касікі — валадары вобласці Арчэш на паўночным беразе Ванскага возера ў гістарычнай вобласці Арменіі Аліявіт[73], а таксама вобласці Камбечан і Шоку на левым беразе рэкі Кура[74].
Васальнымі адносінамі з армянскімі Багратыдамі былі злучаны Багратыды Тайка.
Васпураканскае царства
Вобласць прыналежала старажытнаму армянскаму роду Арцруні. Царства тут было ўтворана ў 908 годзе пры Гагіку Арцруні. Ахапляла галоўным чынам усходні басейн возера Ван, дзе яго межы даходзілі да Нахічэванскага края[1] ўздоўж ракі Аракс, а на поўдні да возера Урмія. Пры цары Сенекерыме, у пачатку XI стагоддзя на тэрыторыі Васпуракана былі размешчаны 10 гарадоў, 4 тыс. паселішчаў, 72 крэпасці, 115 манастыроў. Распачатыя нашэсці сельджукаў, а таксама наступ візантыйскіх войскаў вымусілі Сенекерима ў 1021 годзе перадаць Васпураканскае царства Візантыі.
Сюнікскае царства
У 987 годзе ў перыяд часовага паслаблення Анійскага царства[21] сюзерэн Сюніка Смбат з дапамогай Равадзіда Абу-л-Хаджу і арцахскіх князёў абвясціў Сюнік асобным царствам. Усяго праз год, у 988 годзе[60], пасля смерці Абу-л-Хайджа, Смбат I Саакян прызнаў вярхоўную ўладу цара Арменіі Смбата II. Царства кіравалася прадстаўнікамі старажытнаармянскага роду Сюні. Цар Арменіі Гагік I у пачатку 990-х гадоў анексаваў у свайго васала некаторыя вобласці, у тым ліку і Ваёц-Дзор. У цэлым князі Сюні заставаліся дакладнымі саюзнікамі Багратыдаў[72].
Карскае царства
Утварылася ў 963 годзе праз два гады пасля перанясення сталіцы Арменіі з Карса ў Ані. Першым кіраўніком быў Мушэг — брат Ашота III Міласцівага[13]. Ахапляла Карс і вобласць Вананд. Тут анійскія Багратыды былі не толькі сюзерэнамі, але і азгапетамі — старэйшымі членамі дынастыі[75]. Тэрыторыя царства мела ролю перадавога фарпоста ў барацьбе з Візантыяй. Найбольшай магутнасці дасягнула пры цары Абасе, што запанаваў наказам шахіншаха Смбата II, аднак яго наступнік Гагік у 1064 годзе[70] змушана саступіў сваё царства Візантыі з-за распачатага ўварвання сельджукаў.
Ташыр-Дзарагецкае царства
Ужо з канца IX стагоддзя дадзеныя вобласці знаходзіліся ў складзе Арменіі[31] і кіраваліся намеснікамі з роду Гнтуни. Заснавальнікам царства ў 978 годзе стаў малодшы сын Ашота III Міласцівага Гурген, атрымалы пасля смерці бацькі Ташыр і ўскрайкавыя вобласці. Ён стаў заснавальнікам новай галіны роду — Кюрыкідаў. Багратыд Ані, апроч сюзерэна, тут былі таксама азгапетамі — старэйшымі членамі дынастыі[75]. Па паведамленні Маціёса Урхаецы, «…яны былі з роду армянскіх цароў і залежалі ад Шыракскага дому». Першапачаткова цэнтрам царства з'яўлялася крэпасць Самшвілдэ, а з 1065 года — крэпасць Лары. У 1001 годзе спроба непадпарадкавання Давыда I Беззямельнага Багратыдам Ані была жорстка падаўлена[58]. Тут знаходзіліся стратэгічна важныя крэпасці Каян, Махканаберд, Гаг і некаторыя іншыя.
Хачэнскае княства
| Істахры, X ст.[76]: «Шлях з Берда’а ў Дабіль ідзе па землях армян, і ўсе гэтыя гарады ў царстве Санбата, сына Ашута» |
Хачэн ахапляў тэрыторыю правінцыі Арцах антычнай Арменіі. Прыкладна ў той жа самы час, што і Ашот I, князь Грыгар-Амам са старажытнага армянскага роду Арраншахиков на тэрыторыі сярэднявечнага Алуанка ўзнавіў царства. Усяго праз некалькі гадоў, у сярэдзіне 890-х гадоў, пасля яго смерці, яго сыны падзялілі гэту тэрыторыю паміж сабой. З пачатку X стагоддзя яны былі васаламі Багратыдаў[77][78]. Вядомы выпадак паўстання князя Гармана Саака Севады. Апошні быў затрыманы Ашотам II і аслеплены. У канцы X стагоддзя Гагік I анексаваў гэту тэрыторыю[63].
Remove ads
Кіраўнікі
- Ашот I — 885—890 гады
- Смбат I — 890—914 гады
- Ашот II Жалезны — 914—928/929 гады
- Абас I — 928/929—952 гады
- Ашот III Міласцівы — 952—977 гады
- Смбат II — 977—989/990 гады
- Гагік I — 989/990—1020 гады
- Аванес-Смбат — 1020—1041 гады
- Ашот IV — 1022—1040 гады (сукіраўнік)
- Гагік II — 1042—1045 гады
Гл. таксама
- Гісторыя Арменіі
- Храналогія гісторыі Арменіі
- Ані
Заўвагі
- Пра гэта паведамляе, прыкладам, Канстанцін Барвянародны ў працы «Об управлении империей» (гл. 44): «[Знай], что Апелварт правил Манцикиертом и находился под властью [Асотия], архонта архонтов, отца Симватия, архонта архонтов. Но сам Асотий, архонт архонтов, дал этому Апелварту также крепость Хлиат, Арцес и Перкри, ибо упомянутый Асотий, архонт архонтов, отец Симватия, архонта архонтов, владел всеми странами востока».
- Менавіта армянскі цар Ашот I усклаў карону на галаву першага Багратыдскага цара ўсходняй Грузіі (Іверыі) Адарнасэ IV[34].
- Імператар Візантыі Іаан I Цымісхій у сваім лісце да Ашота III таксама заве яго «цар цароў Вялікай Арменіі»[54].
Remove ads
Крыніцы
Літаратура
Спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads