Аповесць пра Трышчана

«Аповесць пра Трышчана» — помнік старабеларускай перакладной літаратуры, папулярны сярэдневяковы рыцарскі раман.

Аповесць пра Трышчана
Мова арыгінала	старабеларуская мова
Тэкст твора ў Вікікрыніцах

Перакладзены на старабеларускую мову ў 2-й палове XVI ст. з сербскай крыніцы, на што ёсць прамое ўказанне ў загалоўку помніка (Починає^тсѧ пове^сть ѡ витезѭ^х / с книгъ сэ^рбъски^х а звлаща ѡ сла^вномъ рыцэры Трысчан[е]...), якая ўзыходзіла да італьянскага арыгіналу, пра што сведчаць некаторыя лексічныя італьянізмы, якія захаваліся ў старабеларускім тэксце (прынчып→князь, морнар→моряк)^[1]. Сербскае паходжанне старабеларускай аповесці пацвярджаецца таксама наяўнасцю ў тэксце шэрага лексічных сербізмаў, адзначаных Аляксандрам Брукнерам ^[2]. Італьянская даследчыца Э. Згамбаці ўстанавіла, што старабеларускі тэкст не прытрымліваецца ні адной з вядомых італьянскіх версій. Першыя тры чвэрці тэксту ўзыходзяць да венецыянскага італьянскага тэксту, а для апошняй чвэрці тэксту не выйшла выявіць ўзор у заходніх крыніцах. Такім чынам, старабеларускі тэкст паходзіць да розных, часткай невядомых крыніц і нават той сваёй часткай, якая ўяўляе сабой перапрацоўку венецыянскай версіі, можа быць далёка ад свайго арыгінала на некалькі рэдакцый і спісаў, пра якія нічога не вядома акрамя таго, што паміж старабеларускай і італьянскімі тэкстамі павінен быў існаваць і прамежкавы сербскі пераклад^[3]. З-за таго, што першыя 6 старонак рукапісу вельмі пашкоджаны, ў публікацыях, у квадратных дужках без агаворак падаюцца абноўленыя рэканструкцыі, заснаваная на ўсіх выданнях тэксту. Беларускі пераклад збярогся ў Пазнаньскім рукапісным зборніку, у якім пад агульным загалоўкам («Повесть о витязях с книг сэрбских...») змешчана таксама «Аповесць пра Баву», а ў канцы — «Гісторыя пра Атылу» і тэкст поўнай рэдакцыі беларуска-літоўскай «Хронікі Вялікага Княства Літоўскага і Жамойцкага».

У аснове рамана паэтычная кельцкая легенда пра ўзнёслае каханне рыцара Трыстана і каралевы Ізольды (у беларускай рэдакцыі — Трышчана і Іжоты), што ў шматлікіх літаратурных апрацоўках на працягу стагоддзяў бытавала сярод народаў Еўропы. «Аповесць» — унікальны славянскі варыянт літаратурнай апрацоўкі славутай легенды, помнік беларускай культуры XVI ст. Беларускі пераклад зроблены ў свецкім асяроддзі, вылучаецца творчым падыходам да тэксту, багаццем беларускай літаратурнай мовы таго часу. Беларуская рэдакцыя аповесці перакладзена на сербскахарвацкую, італьянскую і англійскую мовы.

Публікацыі

• Białoruski Tristan = Беларускі Трышчан / пад рэд. М. Машкевіча. — Wrocław: Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jezioranskiego, 2006. — 306, [4] с.
• The Byelorussian Tristan / translated by Zora Kipel. — New York — London: Garland Publishing, 1988. — XXX, 163 c. — (Garland library of medieval literature. Series B, Translations only; vol. 59).
• Повесть о Трыщане / Подг. Т. Судник // Легенда о Тристане и Изольде: [сборник: переводы / Академия наук СССР]; издание подготовил [предисловие написал и составил примечания] А. Д. Михайлов. — М.: Наука, 1976. — 735 с., [4] л. ил. — С. 384—474. — (Литературные памятники).
• [Повесть о Трышчане]. Починаеться повесть о витез[ях] с книгъ сэрбъских, а звлаща о славномъ рыцэры Трысчан[е], о Анцалоте и о Бове и о иншыхъ многихъ витезех до[брыхъ]. Трышчан // Беларускія Александрыя, Троя, Трышчан...: перакладная белетрыстыка Беларусі XV―XVII стст. / [уклад., расчытанне, пер. з старабеларускай, прадм., с. 7―29, камент. А. Бразгунова]. — Мн.: Беларуская навука, 2009. — 730, [2] с., [2] л. іл., факсім. — С. 371— 588. — (Беларускі кнігазбор. Серыя 1, Мастацкая літаратура). — ISBN 978-985-08-1057-1.
• Починаеть ся повесть о витезях с книг сэрбъских, а звлаща о славном рыцэры Трысчан[е], о Анцалоте и о Бове и о иншых многих витезех до[брыхъ] // Sgambati, E. Il Tristano biancorusso. — Firenye: Le lettere, 1983. — 509 p.: ill. — Р. 93—398. — (Studia Historica et Philologica XV, Sectio Slavoromanica 4).

Зноскі

1. Brückner, A. Ein weissrussischert Codex miscellaneus der Gräflich-Raczyński'schen Bibliothek in Posen // Archiv für slavische Philologie. — 1886. — 9. — S. 373—374; Веселовский, А. Н. Из истории романа и повести... — С. 123—228; Карский, Е. Ф. Белорус : в 3 т. / Е. Ф. Карский; [ред. совет: Г. П. Пашков (гл. ред.) и др.]. Т. 3. Кн. 2: Очерки словесности белорусского племени / [ком. Т. И. Вабищевич, В. М. Казберука, О. П. Кричко]. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 701 с. — С. 77—78. — (Помнікі гістарычнай думкі Беларусі). — ISBN 978-985-11-0387-0; Radojičić, D. Der Roman von Tristan und Isolde inder altserbischen Literatur // Die Welt der Slaven. — 1956. — 1. — S. 177—180.
2. Brückner, A. Ein weissrussischert Codex miscellaneus der Gräflich-Raczyński'schen Bibliothek in Posen... — S. 373—374.
3. Sgambati, E. Note sul Tristano bielorusso // Ricerche Slavistiche. — 1977—1979, — 24—26. — P. 33—53; Sgambati, E. Il Tristano biancorusso...