Армія Халлера

Войска Польскае ў Францыі, таксама вядомая як Блакітная армія ( фр. L'Armée bleue, ад колеру формы) або Армія Галера — польскае добраахвотніцкае вайсковае фармаванне, створанае падчас Першай сусветнай вайны ў 1917 годзе ўказам прэзідэнта Францыі Раймона Пуанкарэ ад 4 чэрвеня 1917 года па ініцыятыве Рамана Дмоўскага і Польскага нацыянальнага камітэта на чале з ім. Да перадыслакацыі ў Польшчу яна падпарадкоўвалася французскаму камандаваню.

Войска Польскае ў Францыі (1917-1919 гг.)
(польск.) Błękitna Armia (фр.) L’Armée bleue (польск.) Armia Hallera
Плакат агітацыйны Войска Польскага ў Францыі. Аўтар - Уладзіслаў Венда
Гады існавання	1917 - 1919 гг.
Краіна	Францыя  Польшча
Краіны	Францыя Польшча
Падпарадкаванне	Вярхоўнае камандаванне саюзных сіл (1917-1918 гг.) Генеральны штаб Войска Польскага (1918-1919 гг.)
Тып	сухапутныя войскі
Войны	Першая сусветная вайна Польска-савецкая вайна
Удзел у	Першая сусветная вайна
Камандзіры
Вядомыя камандзіры	Юзаф Галер Луі Аршынар
Сайт	hallersarmy.com

Войска Польскае ў Францыі пад час Першай сусветнай вайны

Польская армія ў Францыі — Сіль-ле-Гільём. Генерал Луі Аршынар узнагароджвае польскіх афіцэраў. 1917 г.

Войска Польскае ў Францыі — вітае генерала Юзафа Галера. Ліпень 1918 г.

Юзаф Халер прысягае на сцягу Войска Польскага

Сцяг, які падарылі жыхары Філадэльфіі Войску Польскаму ў Францыі

Група добраахвотнікаў Войска Польскага ў Францыі - Чыкага

Валанцёры з ЗША і Канады накіроўваюцца ў Францыю

Перавозка падраздзяленняў Арміі Галера з Францыі ў Польшчу — танк FT-17

Польскія танкі FT-17 1-га палка пад Даўгаўпілсам

Салдаты ў форме Арміі Галера (Блакітнай Арміі) падчас святкавання Дня Незалежнасці, Варшава, 11 лістапада 2007 г.

Луі Аршынар, першы камандзір Войска Польскага ў Францыі

Форма афіцэра Блакітнай арміі (Арміі Галера) з калекцыі Музея ваеннапалонных у Быдгашчы

Салдат Войска Польскага ў Францыі

Дзень аб'яднання Войска Польскага

Перадгісторыя

Неўзабаве, пасля пачатку Першай сусветнай вайны палякі Францыі звярнуліся да французскага ўрада з просьбай аб стварэнні ўзброеных сіл ў Францыі. 21 жніўня 1914 года французскі ўрад даў згоду на ініцыятыву палякаў. Армія была арганізавана на аснове добраахвотнага набору з ліку палякаў, якія служылі ў французскай арміі, польскіх ваеннапалонных з армій Цэнтральных дзяржаў і польскіх эмігрантаў з Францыі, ЗША, Канады і Бразіліі. Некалькі сотняў палякаў, пераважна членаў Саюза Стральцоў і Сокала, з'явіліся ў пункты рэгістрацыі. Першая рота польскіх рэкрутаў, колькасцю 180 чалавек, была адпраўлена ў трэніровачны лагер у Баёне (адсюль і назва папярэднікаў Блакітнай Арміі «Баёнчыкі») 25 жніўня 1917 г. Пасля навучання, «Баёнчыкі» былі ўключаны ў склад 1-га палка Замежнага легіёна ў якасці 2-й роты. Сцяг «Баёнчыкаў» быў распрацаваны Ксаверыем Дунікоўскім і быў упрыгожаны Ваенным крыжом, якім рота была ўзнагароджана ў 1918 годзе. Вылучэнне «Баёнчыкаў» у польскае нацыянальнае падраздзяленне сустрэла супраціў з боку Расіі, праз што рота лічылася французскім падраздзяленнем.

Фарміраванне польскіх падраздзяленняў у Францыі аднавілася пасля падпісання прэзідэнтам Раймон Пуанкарэ ўказа ад 4 чэрвеня 1917 года. Прызнанне Польскага нацыянальнага камітэта як афіцыйнага прадстаўніка палякаў Францыяй, Італіяй, Вялікабрытаніяй і ЗША адбылося ў верасні 1917 года, што дазволіла падпарадкаваць армію польскаму камандаванню. ^[1] Згодна з пагадненнем французскага ўрада з Польскім нацыянальным камітэтам, апошні атрымаў поўны палітычны кантроль над арміяй 28 верасня 1918 года. У выніку пагаднення яна была прызнана «аўтаномнай саюзнай арміяй, якая змагаецца пад выключным польскім камандаваннем». Французскага камандзіра змяніў генерал Юзаф Галер 4 кастрычніка 1918 года, што паўплывала на з'яўленне другога неафіцыйнага наймення - Армія Галера.

Праз месяц, у лагеры Сілье-ле-Гільём (дэпартамент Луар), былі сфарміраваны першыя польскія падраздзяленні, а 8 студзеня 1918 года быў сфарміраваны 1-ы польскі стралковы полк з двух батальёнаў (камандзір: палкоўнік Ясенскі). Аснову палка складалі палякі з ЗША, якія адгукнуліся на заклік Ігнацыя Яна Падэрэўскага, а таксама эмігранты з Канады і Францыі. Пазней да шэрагаў далучыліся палякі з расійскіх дывізій у Францыі. Афіцэрскі склад быў пераважна французскім. У чэрвені адбылася цырымонія ўручэння палкам сцягоў, ахвяраваных гарадамі Парыж, Нансі, Вердэн і Бельфор.

Першым камандзірам быў француз, генерал Луі Аршынар. З польскіх падраздзяленняў у фінальных бітвах Першай сусветнай вайны ўдзельнічаў толькі 1-ы стралковы полк, з ліпеня 1918 года ў Шампані, а з сярэдзіны кастрычніка 1918 года — таксама 1-я польская стралковая дывізія, якая займала ўчастак фронту ў Вагезах.

Заканчэнне ваенных дзеянняў на Захадзе паскорыла арганізацыйнае развіццё арміі. Шматлікія цяжкасці, звязаныя з наборам і ўключэннем палякаў у армію, асабліва ў Італіі, адпалі. У Італіі было завербавана каля 25 000 салдат — былых ваеннапалонных з аўстра-венгерскай арміі. Армія генерала Галера была арганізавана на аснове карпусоў і дывізій, арганізацыйна эквівалентных французскай арміі, абсталяваных і ўзброеных тэхнікай і зброяй з дэмабілізаваных французскіх частак. Армія прыняла нябесна-блакітную форму, адсюль і яе мянушка «Сіняя». Армія Галера была найлепш падрыхтаваным, узброеным і абсталяваным структурным элементам Войска Польскага на той момант.

Па стане на 1 красавіка 1919 года арганізацыя арміі была наступнай^[2]:

• 1-ы корпус, генерал Дамінік Джозэф Одры
  • 1-я стралковая дывізія, генерал Жазеф Жан Бернар
    • 1-ы польскі стралковы полк
    • 2-гі польскі стралковы полк
    • 3-ці польскі стралковы полк
  • 2-я стралковая дывізія, генерал Луі Мадэлон
    • 4-ы польскі стралковы полк
    • 5-ы польскі стралковы полк
    • 6-ы польскі стралковы полк
  • 3-я стралковая дывізія, генерал Эжэн-Агюст Петыдэманж
    • 7-ы польскі стралковы полк
    • 8-ы польскі стралковы полк
    • 9-ы польскі стралковы полк
• III корпус, генерал Андрэ Жозэф Эмануэль Маснэ (з 28 сакавіка 1919 г.) .
  • 6-я стралковая дывізія генерала Дэні дэ Шампо
    • 10-ы польскі стралковы полк
    • 11-ы польскі стралковы полк
    • 12-ы польскі стралковы полк
  • 7-я стралковая дывізія, генерал Ларан Луі Адрыян Бонін
    • 19-ы польскі стралковы полк
    • 20-ы польскі стралковы полк
    • 21-ы польскі стралковы полк

Акрамя таго, у маі-чэрвені 1919 года быў сфарміраваны вучэбная дывізія генерала Леонса Шарля Майнэвіля, у склад якога ўваходзілі:

• пяць пяхотных палкоў
• адзін кавалерыйскі эскадрон
• адзін інжынерны батальён.

Пасля вайны, колькасць асабістага складу арміі значна павялічылася; тады яна складалася з двух карпусоў — I і III, дзвюх асобных стралковых дывізій, танкавага палка і авіяцыйных частак.

Склад арміі

I корпус

Сфарміраваны на базе 36-га французскага корпуса

• 1-я польская стралковая дывізія — пазней 13-я Крэсовая пяхотная дывізія
  • 1-ы Польскі стралковы полк — пазней 43-ці стралковы полк легіёна Баёнчыкаў
  • 2-гі Польскі стралковы полк — пазней 44-ы стралковы полк Амерыканскага легіёна
  • 3-ці Польскі стралковы полк — пазней 45-ы Крэсовы стралковы пяхотны полк
• 2-я Польская стралковая дывізія — сфарміравана на базе 2-й Мараканскай дывізіі (пазней 11-я Карпацкая пяхотная дывізія)
  • 4-ы польскі стралковы полк — сфарміраваны ў Італіі ў лагерах для ваеннапалонных у Санта-Марыі і Казаджове каля Мілана. Вядомы з лістапада 1918 года як 1-ы польскі стралковы полк імя Я. Г. Дамброўскага. На пачатку студзеня 1919 года адправіўся ў Францыю і быў перайменаваны ў 4-ы польскі стралковы полк. Пасля прыбыцця ў Польшчу называўся 46-м Крэсовым стралковым пяхотным палком, а з 1921 года — 5-м Падгальскім стралковым палком.
  • 5-ы польскі стралковы полк — сфарміраваны ў снежні 1918 года ў Санта-Марыя-Капуа-Ветэрэ як 1-ы батальён 2-га польскага стралковага палка імя Т. Касцюшкі. У студзені 1919 года прыбыў у краіну і стаў кадравым складам 5-га польскага стралковага палка Быў дыслакаваны ў Грубешаве У верасні 1919 года быў перайменаваны ў 47-ы Крэсовы стралковы пяхотны полк, а 10 кастрычніка 1921 года атрымаў канчатковую назву 6-ы Падгальскі стралковы полк.
  • 6-ы Польскі стралковы полк — пазней 48-ы Крэсовы стралковы пяхотны полк
• 1-ы цяжкі артылерыйскі полк

II корпус

Польскія вайсковыя фарміраванні ў Расіі, якія таксама падпарадкоўваліся арміі Галера:

• 4-я польская стралковая дывізія генерала Люцыяна Жалігоўскага, якая дзейнічала на Кубані. Пазней вядомая як 10-я пяхотная дывізія
  • 13-ы Польскі стралковы полк — пазней 28-ы Канеўскі стралковы полк
  • 14-ы Польскі стралковы полк — пазней 29-ы Канеўскі стралковы полк
  • 15-ы Польскі стралковы полк — пазней 31-ы Канеўскі стралковы полк і 49-ы Гуцульскі стралковы полк
  • 1-ы ўланскі полк
  • 6-ы ўланскі полк
• 5-я Польская стралковая дывізія, таксама вядомая як Сібірская дывізія, пад камандаваннем палкоўніка Валерыяна Чумы. Пазней вядомая як 30-я Палеская пяхотная дывізія
  • 16-ы Польскі стралковы полк — сфарміраваны 1 ліпеня 1918 года ў Сібіры як 1-ы Польскі стралковы полк імя Тадэвуша Касцюшкі. Пазней вядомы як 82-гі Сібірскі пяхотны полк
  • 17-ы Польскі стралковы полк — пазней 83-ці Палескі стралковы полк
  • 18-ы Польскі стралковы полк — пазней 84-ы Палескі стралковы полк

III корпус

сфарміраваны на базе 38-га французскага корпуса

• 3-я польская стралковая дывізія — сфарміравана ў Дарн'е на базе французскай 71-й дывізіі
  • 7-ы Польскі стралковы полк — да сакавіка 1920 года як 49-ы Крэсовы стралковы полк ; пазней аб'яднаны з 65-м Старагардскім пяхотным палком
  • 8-ы Польскі стралковы полк — пазней 50-ы Крэсовы стралковы пяхотны полк
  • 9-ы Польскі стралковы полк — пазней 51-ы Крэсовы стралковы пяхотны полк
• 6-я польская стралковая дывізія — сфарміравана ў Аршы на базе французскай 74-й дывізіі. Пазней вядомая як 12-я пяхотная дывізія
  • 10-ы Польскі стралковы полк — пазней 52-гі Крэсовы стралковы пяхотны полк
  • 11-ы Польскі стралковы полк — пазней 53-і Крэсовы стралковы пяхотны полк
  • 12-ы Польскі стралковы полк — пазней 54-ы Крэсовы стралковы пяхотны полк
• 3-ці цяжкі артылерыйскі полк

Незалежныя падраздзяленні

• 7-я польская стралковая дывізія — сфарміравана ў Лурэ на базе французскай 154-й дывізіі
  • 19-ы польскі стралковы полк
  • 20-ы польскі стралковы полк
  • 21-ы польскі стралковы полк
• Навучальны аддзел
• 1-ы танкавы полк ^[3].

Кавалерыя Войска Польскага ў Францыі

Паміж сакавіком і траўнем 1919 года ў Францыі былі сфарміраваны тры палкі лёгкай кавалерыі і адзін вучэбны эскадрон. Кожны полк павінен быў складацца з двух эскадронаў, кожны з якіх, у сваю чаргу, складаўся з двух эскадронаў і кулямётнага ўзвода. У прынятай арганізацыі полк быў кавалерыйскай адзінкай, а эскадрон — тактычнай адзінкай. Колькасць эскадронаў была роўная колькасці стралковых дывізій. Эскадроны павінны былі дзейнічаць як дывізійная кавалерыя.

• 1-ы полк лёгкай кавалерыі — падпалкоўнік Маўрыца Гансоўскі ^[4]
• 3-ці лёгкі кавалерыйскі полк — падпалкоўнік дэ Эрмальт ^[4]
• 4-ы лёгкі кавалерыйскі полк
• навучальная эскадрылля

Навучанне праходзіла ў французскіх казармах у дэпартаментах Ормія, Сарт і Верхняя Сона.^[4]

У чэрвені і ліпені 1919 года кавалерыя была рэарганізавана: 4-ы пяхотны полк быў перайменаваны ў 1-ю дывізію 1-га палка Крэсовых драгун, а 1-ы і 3-ці лёгкія кавалерыйскія палкі былі аб'яднаны ў 4-ы палок крэсовых драгун.

Польская армейская авіяцыя ў Францыі

• 39-я эскадрылля
• 59-я эскадрылля
• 66-я эскадрылля
• 162-я эскадрылля
• 580-я эскадрылля
• 581-я эскадрылля
• 582-я эскадрылля
• 1 аэрапарк
• Французская пілотная школа

Перадыслакацыя ў Польшчу

Пасля працяглых перамоваў з Англіяй і Германіяй адносна праходу польскай арміі праз Гданьск, 8 красавіка генерал Фош выдаў загад аб парадку і дате адпраўлення:

• 14 красавіка: штаб генерала Галера, 1-я дывізія, авіяцыйныя часткі
• 22 красавіка: 2-і дывізіён
• 6 мая: 3-ці дывізіён
• 13 мая: 6-я дывізія
• 3 чэрвеня: 7-я дывізія

Войскі праехалі праз Германію без зброі, якую перавозілі ў асобных запячатаных вагонах. Для ўрэгулявання спрэчак да кожнага цягніка былі прызначаны два афіцэры саюзнікаў. Услед за I корпусам таксама быў адпраўлены васьмідзённы запас ежы для 50 000 чалавек і 10 000 коней. ^[5]

16 красавіка генерал Галер і частка штаба адправіліся першым цягніком, які перасек польскую мяжу ў ноч з 19 на 20 красавіка 1919 года і стаў першым транспартам салдат арміі, які прыбыў на польскую зямлю ў Каколева.^[6] Юзаф Галер даслаў тэлеграму з Лешна Юзафу Пілсудскаму.. Генерал атрымаў тэлеграму з наступным адказам (арыгінальны правапіс) ^[7] :

"У нядаўна заваяванай Вільні, я з задавальненнем атрымаў данясенне з заходеяга кутка краіны ад генерала аб яго прыбыцці ў краіну. Калі ласка, ад майго імя выкажыце падначаленым яму афіцэрам і салдатам маю радасць з нагоды іх прыбыцця на Радзіму і маю ўпэўненасць у тым, што, як кожны сапраўдны польскі салдат, яны пераможна абароняць пагражаемыя межы краіны."

26 красавіка 1919 года гэтыя часткі былі перакінуты ў Хелм. У маі 1919 года гэтыя войскі былі адпраўлены на польска-савецкі фронт і пасля гэтага прынялі ўдзел у шматлікіх бітвах з Чырвонай Арміяй — у першую чаргу з кавалерыяй генерала Сямёна Будзённага. Часткі арміі былі перакінуты дадому з красавіка па чэрвень 1919 года. У той час армія налічвала каля 70 000 тысяч салдат у пяці пяхотных дывізіях, вучэбнай дывізіі, танкавым палку і сямі авіяцыйных эскадрыллях. Яна таксама прывезла вялікую колькасць тэхнікі і ўзбраення, што дазволіла пераўзброіць часткі Войска Польскага, якія фарміраваліся ў краіне. Большасць афіцэраў былі французамі, а з верасня 1919 года іх замянілі польскія афіцэры. Многія французскія афіцэры заставаліся ў польскай арміі да канца 1920 года. Армія таксама прыняла ўдзел у польска-ўкраінскай вайне ва Усходняй Галіцыі і Валыні, утварыўшы аснову Галіцкага фронту. У кастрычніку 1920 года дывізія была перайменавана ў 2-гі конны стралковы полк і атрымала гарнізон у Грубешаве.

1 верасня 1919 года камандаванне арміі і карпусоў было рэфармавана, а дывізіі пасля рэфармавання і перайменавання была арганізацыйна ўключана ў склад Войска Польскага ў верасні 1919 года.^[8] Такім чынам, з 2-й стралковай дывізіі (ДС) была створана 11-я пяхотная дывізія (ПД), з 6-й стралковай дывізіі — 12-я ПД, з 1-й стралковай дывізіі — 13-я ПД, а з 7-й стралковай дывізіі — 18-я ПД. З 3-й стралковай дывізіі была створана група генерала Петыдэманье, з 7-й стралковай дывізіі — група генерала Баніна, а з (навучальнай) вучэбнай дывізіі — група генерала Транье. З палкоў Галера былі створаны 1-ы танкавы полк і 3-ці, 4-ты, 5-ты, 6-ты і 10-ты Падгальскія стралковыя палкі. 4-ы, 5-ы, 6-ы і 10-ы конна-стралковыя палкі, а таксама 4-ы, 16-ы, 17-ы, 18-ы і 19-ы авіяцыйныя эскадрыллі Войска Польскага таксама мелі галерыянскія радаводы. Гэтыя падраздзяленні ваявалі ў польска-савецкай вайне, а пасля перыяду службы ў мірны час — у абарончай вайне 1939 года.

У перыяд нарастання напружанасці з Германіяй, перад падпісаннем Версальскага мірнага дагавора, часткі «Сіняй арміі» былі перакінутыя на заходнюю мяжу, утварыўшы асноўныя сілы Паўднёва-Заходняга і Паўднёвага франтоў.

Пасля заканчэння вайны члены Заканадаўчага сейма ад Нацыянальнага хрысціянскага рабочага клуба, у тым ліку Бігонскі, святар доктар Уладзіслаў Хшаноўскі, Фіёлка і іншыя, запатрабавалі, каб дэмабілізаваных салдат Блакітнай арміі ўзялі пад сваю апеку і ставіліся да іх на роўных умовах з салдатамі 5-й Сібірскай дывізіі.

У Польскай Рэспубліцы існавала Асацыяцыя ветэранаў былой Войска Польскага ў Францыі^[9]

Ушанаванне памяці

• У Шчэціне ў 2020 годзе рашэннем гарадскога савета была створана кальцавая развязка «Сіняя армія».
• Гісторыя салдат Блакітнай Арміі стала тэмай дакументальнага фільма Лешака Вішнеўскага 2017 года пад назвай «Блакітная Армія 1917-1919»
• 9 кастрычніка 2023 года, дзякуючы Фонду Яна Альшэўскага «Дапамога палякам на Усходзе» і фінансавай падтрымцы Канцылярыі прэм'ер-міністра Польшчы, у Лешні, быў адкрыты помнік у памяць Блакітнай Арміі.^[10]

Помнік у Лешне, прысвечаны Блакітнай арміі генерала Галера

Глядзіце таксама

• Польская армія ў Італіі 1918–1919
• Добраахвотніцкая армія (Польская Рэспубліка 1918-1939)
• Лагер Тадэвуша Касцюшкі
• Мечы Халера

Помнік Збройнага чыну польска-амерыканскай абшчыны, адкрыты ў 1998 годзе ў Варшаве