Гвалт

Гвалт, па вызначэнні Сусветнай Арганізацыі Аховы Здароўя, — наўмыснае ўжыванне фізічнай сілы ці ўлады, сапраўднае ці ў відзе пагрозы, накіраванае супраць сябе, супраць іншай асобы, групы асоб ці абшчыны, вынікам якога з'яўляюцца (або маецца высокая ступень верагоднасці гэтага) цялесныя пашкоджанні, смерць, псіхалагічная траўма, адхіленні ў развіцці ці рознага роду шкода^[2].

Фізічны гвалт са смяротным зыходам (на 100 тысяч жыхароў, 2002 год, даныя ААН).^[1]

     няма інфармацыі      меней 200      200-400      400-600      600-800      800-1000      1000-1200      1200-1400      1400-1600      1600-1800      1800-2000      2000-3000      больш 3000

Гэта вызначэнне злучае наўмыснасць і фактычныя здзяйсненне акту гвалту, незалежна ад яго выніку. Уключэнне ў вызначэнне слоў «выкарыстанне ўлады» пашырае традыцыйнае разуменне прыроды гвалтоўнага акту тым, што ўключае ў паняцце гвалту дзеяння, крыніцай якіх з'яўляецца ўлада над чалавекам, гэта значыць пагрозы і запалохванне.

Ва ўсім свеце гвалт штогод становіцца прычынай смерці больш 1,5 мільёнаў людзей. На кожную гвалтоўную смерць даводзяцца дзясяткі выпадкаў шпіталізацыі, сотні выездаў службаў неадкладнай дапамогі і тысячы візітаў да ўрачоў^[3]. Апроч гэтага, гвалт часта цягне за сабой пажыццёвыя наступствы для фізічнага і псіхічнага здароўя пацярпелых і іх узаемадзеянні з іншымі людзьмі, а таксама можа запавольваць эканамічнае і сацыяльнае развіццё.

Паводле афіцыйнай пазіцыі СААЗ, прычыны гвалту збольшага абумоўлены біялагічнымі і іншымі асобаснымі фактарамі схільнасці чалавека да агрэсіі, аднак часцей такія фактары ўзаемадзейнічаюць з сямейнымі, супольнымі, культурнымі і іншымі фактарамі знешняга характару і такім чынам ствараюць сітуацыю, у якой узнікае гвалт^[2].

Віды гвалту

Па характарыстыках суб'ектаў, якія здзяйсняюць гвалт, вылучаюцца наступныя катэгорыі^[2]:

• замах на ўласнае жыццё ці здароўе (у тым ліку самагубства, спробы самагубства, самапашкоджанне);
• міжасобасны гвалт (гвалт з боку іншага чалавека ці групы людзей);
• калектыўны гвалт (гвалт з боку дзяржавы, палітычнай групы, тэрарыстычнай арганізацыі).

Па прыродзе гвалту вылучаюць наступныя тыпы^[2]:

• фізічны гвалт;
• сексуальны гвалт;
• псіхалагічны гвалт;
• нанясенне шкоды ці адсутнасць клопату.

Псіхалогія і сацыялогія

Прычыны гвалтоўных паводзін людзей часта становяцца тэмай псіхалагічных і сацыялагічных даследаванняў. Нейрабіёлаг Ян Волаўка падкрэслівае, што для гэтых мэт агрэсіўныя паводзіны вызначаюцца як «наўмыснае фізічна агрэсіўныя паводзіны ў стаўленні да іншай асобы».^[4]

Вучоныя згодныя ў тым, што гвалт быў уласцівы людзям заўсёды. Пры гэтым ёсць археалагічныя сведчанні, якія паказваюць, што нароўні з воплескамі гвалту, для дагістарычных людзей было характэрна і міралюбнасць^[5]. Ёсць таксама даследаванні, якія пацвярджаюць, што людзі маюць мноства прыродных механізмаў, накіраваных на кааперацыю, стрымліванне агрэсіі і мірнае вырашэнне канфліктаў, і што гэтыя механізмы гэтак жа натуральныя, як і агрэсіўныя схільнасці^[6].

Гл. таксама

• Гвалт над дзецьмі
• Гвалт над жанчынамі
• Гвалт у школах
• Нягвалт