Глазма

Глазма (glasma ад англ.: glass + plasma^[1]) — адзін са станаў матэрыі^[2]: стан адроннага поля ^[3], папярэдні пры сутыкненнях кварк-глюоннай плазме. Лічыцца, што ў эвалюцыі Сусвету стан вачэй мы папярэднічала кварк-глюонной плазме, якая існавала ў першыя мільённыя долі секунды адразу пасля Вялікага Выбуху^[4].

Глазма з’яўляецца асаблівасцю тэарэтычнай мадэлі «кандэнсату каляровага шкла» (англ.: color glass condensate) — падыходу да апісання моцнага ўзаемадзеяння ва ўмовах высокіх шчыльнасцей^[5]. Складаецца з каляровых токавых трубак^[6]. Таксама «кандэнсатам каляровага шкла» называецца стан матэрыі, папярэдняе глазме^[7].

Апісанне

Глазма ўтвараецца пры сутыкненні адронаў адзін з адным (напрыклад, пратонаў з пратонамі, іонаў з іонамі, іонаў з пратонамі). Лічыцца таксама, што ў эвалюцыі Сусвету стан глазмы папярэднічаў кварк-глюоннай плазме, якая існавала ў першыя мільённыя долі секунды адразу пасля Вялікага выбуху. Час існавання глазмы — некалькі йоктасекунд ^[8].

Кожнае слова тэрміна «кандэнсат каляровага шкла» адносіцца да характарыстык гіпатэтычнай глюоннай хвалі. Слова «кандэнсат» азначае высокую шчыльнасць глюонаў. Слова «каляровы» — да тыпу зарада, які нясуць кварк і глюон ў выніку моцнага ўзаемадзеяння. Слова «шкло» ж адсылае да ўласцівасцей аднайменнага матэрыялу, з якімі можна параўнаць некаторыя асаблівасці паводзін глюонаў.

У цяперашні час асноўныя дадзеныя аб паводзінах глазмы паступаюць з Вялікага адроннага калайдэра^[9].

На 2012 год навукоўцы могуць толькі апісаць тое, што адбываецца, але не растлумачыць яго^[10].

Раджу Венугопалан^[11], адзін з кіраўнікоў групы Брукхейвенскай нацыянальнай лабараторыі, якая прадказала існаванне глазмы, мяркуе, што за яе ўласцівасцямі стаіць квантавая заблытанасць глюёнаў^[12].

Зноскі

1. Элементы - новости науки: Детектор CMS обнаружил необычные корреляции частиц (нявызн.).
2. Игорь Иванов. Детектор CMS обнаружил необычные корреляции частиц (нявызн.). Элементы.ру (22 верасня 2010). Архівавана з першакрыніцы 8 снежня 2012. Праверана 29.11.2012.
3. C. Fuchs, H. Lenske, H.H. Wolter. Dencity Dependent Hadron Field Theory (нявызн.). arxiv.org (29 чэрвеня 1995). Праверана 30.11.2012.
4. Новости NEWSru.com :: На Большом адронном коллайдере, возможно, получен новый вид материи (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 21 красавіка 2014.
5. Появляются первые комментарии теоретиков про недавнее открытие CMS (нявызн.). Элементы.ру.
6. И. М. Дремин, А. В. Леонидов. Кварк-глюонная среда (нявызн.) С. 1172. Успехи физических наук (Ноябрь 2010 года). doi:10.3367/UFNr.0180.201011c.1167. — УФН 180 1167–1196 (2010). Архівавана з першакрыніцы 5 красавіка 2013. Праверана 29.03.2013.
7. Йоктосекунды: 2. Столкновение тяжелых ядер (нявызн.).
8. Игорь Иванов. Как расщепляют мгновение (нявызн.). Элементы.ру (29 чэрвеня 2009). Архівавана з першакрыніцы 8 снежня 2012. Праверана 29.11.2012.
9. Глазма, похоже, может рождаться в столкновениях протонов и ионов (нявызн.) (28 лістапада 2012). Архівавана з першакрыніцы 30 снежня 2013. Праверана 30 снежня 2013.
10. Будни ЦЕРНа: в коллайдере получили материю, из которой родилась Вселенная (нявызн.). Slon.ru.
11. Raju Venugopalan - Nuclear Theory Group (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 красавіка 2015. Праверана 26 красавіка 2017.
12. Вести.Ru: На Большом адронном коллайдере, возможно, получен новый тип материи (нявызн.). vesti.ru.