Жалезны крыж

Жале́зны крыж (ням.: Eisernes Kreuz) — прускі і нямецкі вайсковы ордэн. Заснаваны Фрыдрыхам Вільгельмам III 10 сакавіка 1813 за баявыя заслугі ў вайне за вызваленне Германіі ад Напалеона. Аўтарства эскіза прыпісваюць Карлу Фрыдрыху Шынкелю.

Жалезны крыж
ням.: Eisernes Kreuz
Арыгінальная назва	ням.: Eisernes Kreuz
Краіна	Каралеўства Прусія Германская імперыя Веймарская рэспубліка Трэці Рэйх
Тып	Ордэн
Каму ўручаецца	усе катэгорыі ваеннаслужачых
Падставы ўзнагароджання	За адвагу на полі бою
Дата заснавання	10 сакавіка 1813
Статус	не ўручаецца
Статыстыка ўзнагароджанняў
Першае	1813
Апошняе	май 1945
Колькасць	больш 2,3 млн.
Чарговасць узнагарод
Старэйшая	Нямецкі крыж (з 1941)
Малодшая	War Merit Cross[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Жалезны крыж, значэнні.

Стылізаваны выгляд Жалезнага крыжа.

Ордэн уручаўся ўсім катэгорыям ваеннаслужачых незалежна ад рангу або саслоўя. Узнагароджанне ордэнам адбывалася паслядоўна ад ніжэйшай ступені да вышэйшай. Ордэн аднаўляўся з кожнай новай вайной.

Жалезны Крыж стаў першай еўрапейскай узнагародай, якая ўручалася выключна за подзвіг — нягледзячы на званне, або сацыяльны статус. Ордэн карыстаўся павагай і папулярнасцю ў народзе і арміі.

Сярод узнагароджаных прускім вайсковым ордэнам «Жалезнага Крыжа» 2-й ступені быў герцаг Фрыдрых Фердынанд Ангальт-Кетэн-Плескі  (руск.) (1819) — заснавальнік Асканія-Нова  (укр.).

Існавала некалькі версій — 1813, 1870, 1913—1914, 1939 гадоў. У ніжняй частцы ордэна паказваўся год.

Да 1918 было тры ступені:

• Жалезны Крыж II класа на чорна-белай стужцы;
• I класа — нагрудны;
• Вялікі Крыж жалезнага крыжа (для генералітэту).

У гады Першай сусветнай вайны, ордэн уручалі масава, што некалькі знізіла яго прэстыж.

Віды Жалезных крыжоў

Выпуск 1813

• 
  Жалезны крыж 2-га класа (1813)

Выпуск 1870

• 
  Жалезны крыж 1-га класа
• 
  Жалезны крыж 1-га класа

Выпуск 1914

• 
  Жалезны крыж 2-га класа (EK II)
• 
  Жалезны крыж 2-га класа (EK)
• 
  Жалезны крыж 1-га класа (EK I) з дадаткам
• 
  Жалезны крыж 1-га класа (EK I)

Выпуск 1939

Жалезны крыж у Люфтвафэ

Для Люфтвафэ існавала спецыяльная сістэма балаў або «пунктаў». Напрыклад, 0,5 пункта давалі за знішчэнне аднаматорнага самалёта, 1 пункт — за 1 самалёт-знішчальнік, 3 пункты — за чатырохматорны бамбардзіроўшчык і г. д. Начныя перамогі ацэньваліся ўдвая вышэй. Для ўзнагароджання Жалезным крыжом 1 класа дастаткова было набраць 5 пунктаў^[1].

Дэнацыфікацыя

Дэнацыфікаваны Жалезны крыж

Пасля вайны ў сувязі з дэнацыфікацыяй выявы свастыкі і яе публічны паказ сталі супрацьзаконнымі. Гэта тычылася і ўзнагарод з выявай. У 1957 нямецкае заканадаўства дазволіла зноў насіць перапрацаваныя ўзнагароды, атрыманыя падчас Другой сусветнай вайны, але ўсе нацысцкія сімвалы узнагарод былі прыбраны. Жалезны Крыж па версіі 1957 страціў свастыку ў цэнтры аверса, а замест яе там з’явіліся тры дубовых лісты з парай жалудоў.

Зноскі

1. Курылев О. П. Боевые награды Третьего Рейха. — Эксмо, 2009. — С. 33-34. — 352 с. — ISBN 978-5-699-12721-4.