Кантонскі

Кантонскі (кант. 廣州話 Gwóngjāuwá, 廣東話 Gwóngdūngwá) — дыялект кітайскай мовы, найбуйнейшы дыялект групы юэ (ці, згодна іншай класіфікацыі, дыялект мовы юэ). На ім размаўляюць жыхары правінцый Гуандун і часткова Гуансі, Ганконга, Макаа, а таксама кітайцы ў Амерыцы і Еўропе.

Фаналогія

Склад у кантонскай складаецца з ініцыялі (зычнага), фіналі (галоснага ці галоснага і зычнага) і тону. У адрозненне ад паўночных дыялектаў, у кантонскай захаваліся фіналі з зычнымі -p, -t, -k («уваходзячага» тону).

Медыяль -w- захавалася толькі пасля ініцыяляў g- /k/, k- /kʰ/ і нулявой ініцыялі, а медыяль -j- толькі пасля нулявой ініцыялі. Таму пры аналізе іх звычайна лічаць, што -w- і -j- з'яўляецца ўваходзяць у ініцыяль.

Ініцыялі

Ініцыялі — гэта зычныя, з якіх можа пачынацца склад. У табліцы даецца запіс у ельскай транскрыпцыі і па сістэме МФА.

		Губныя	Пярэднеязычныя		Палатальны	Заднеязычныя		Глатальныя
			звычайныя	свісцячыя		звычайныя	агубленыя
Насавыя		m /m/	(n /n/)			(ng /ŋ/)
Выбухныя	Без прыдыхання	b /p/	d /t/	j /ts/		g /k/	gw /kʷ/	∅ (/ʔ/)
	З прыдыханнем	p /pʰ/	t /tʰ/	ch /tsʰ/		k /kʰ/	kw /kʷʰ/
Фрыкатыўныя		f /f/		s /s/				h /h/
Апраксіманты			l /l/		j /y/		w /w/

У размоўнай мове Ганконга ініцыяль ng /ŋ/ знікае, а n /n/ пераходзіць у l /l/. Gw- /kʷ/ і kw- /kʷʰ/ пераходзяць у g- /k/ і k- /kʰ/ адпаведна, асабліва перад галосным o.

Тоны

У кантонскай мове 6 ці 7 тонаў. У ельскай сістэме запісу яны пазначаюцца дыякрытычнымі знакамі над літарай і літарай h пасля галоснага. Тоны такія:

1. Высокі роўны ці ўзыходзячы; у сучаснай ганконгскай кантонскай яны знаходзяцца ў вольным вар'іраванні.
   • высокі роўны [˥] (a1, ā)
   • высокі падаючы [˥˧] (a1, à)
2. усходны з сярэдняга да высокага [˧˥] (a2, á).
3. сярэдні роўны [˧] (a3, a)
4. нізкі падаючы [˨˩] (a4, àh)
5. нізкі ўсходны [˨˧] (a5, áh)
6. нізкі роўны [˨] (a6, ah)

Калі лічыць адрозненне паміж складамі з санорнымі і выбухнымі зычнымі нефаналагічным (г.зн., што склады san і sat адрозніваюцца не зычным, а тонам), як у сярэднекітайскай, то тонаў атрымоўваецца 9 ці 10:

Назва тона	Вымаўленне	Нумар	Каментарый
上陰平 першы іньны роўны	высокі роўны [˥]	1	У сучаснай ганконгскай кітайскай гэтыя два тоны не адрозніваюцца. Назва другога варыянта не адпавядае вымаўленню.
下陰平 другі іньны роўны	высокі падаючы [˥˧]	1
陰上 іньны усходны	усходны да высокага [˧˥]	2
陰去 іньны падаючы	сярэдні роўны [˧]	3	Традыцыйная назва не адпавядае вымаўленню.
上陰入 першы іньны уваходны	высокі роўны [˥]	1	Толькі ў складах на -p, -t, -k.
下陰入 другі іньны уваходны	сярэдні роўны [˧]	3	Толькі ў складах на -p, -t, -k.
陽平 янны ровны	нізкі падаючы [˨˩]	4
陽上 янны усходны	нізкі ўсходны [˨˧]	5
陽去 янны падаючы	нізкі роўны [˨]	6	Традыцыйная назва не адпавядае вымаўленню.
陽入 янны уваходны	нізкі роўны [˨]	6	Толькі ў складах на -p, -t, -k.

Назвы тонаў даюцца па сярэднекітайскаму вымаўленню часоў дынастыі Тан. Іньныя тоны развіліся ў складах з пачатковым глухім зычным, янныя — з звонкім ці санорным. «Уваходныя» тоны магчымыя толькі ў складах на -p, -t, -k.

Змена тонаў

У кантонскай адсутнічае змена тона ў адрозненні ад яго пазіцыі ў слове (як у путунхуа, калі склады 3 тона ідуць разам, ці як у паўднёвамінскай).

Але ў кантонскай тон можа мяняцца ў некаторых словах ці граматычных канструкцыях:

• У многіх складаных словах тон апошняга склада мяняецца на 2 (за выключэннем складоў з 1 ці 2 тонам): 廣東 Gwóngdūng + 話 wàh = 廣東話 Gwóngdūngwá
• У тэрмінах радства, утвораных паўтарэннем склада, першы тон мяняецца на чацвёрты: 媽 má + 媽 má = 媽媽 màhmá
• У канструкцыі з паўторам прыметніка апошні тон мяняецца на другі: 肥 fèih, але 肥肥哋 fèih-féi-déi.

Спасылкі