Картліс Цхаўрэба

«Картліс Цхаўрэба» (груз. ქართლის ცხოვრება, літаральна «Жыццё Грузіі» альбо «Жыціе Картлі») — зборнік сярэдневяковых грузінскіх летапісаў, які ствараўся з XII да XIX стагоддзяў.

Картліс Цхаўрэба
ქართლის ცხოვრება
Жанр	хроніка[d]
Аўтар	Leonti Mroveli[d]
Мова арыгінала	грузінская

Гісторыя

Хронікі складаюцца з асобных тэкстаў, якія датуюцца 9-14 стагоддзямі, але некаторыя крыніцы таксама могуць уключаюць у зборнік тэксты, датаваныя 800 гадамі. Апошнія тэксты былі дададзены ў 14 стагоддзі.

У XI стагоддзі першыя тры манускрыпты склалі першы корпус хронік: «Гісторыя цароў і патрыярхаў Грузіі», «Гісторыя цара Вахтанга Гаргасалі» і «Пакутніцтва святога Арчыла». Яны ахоплівалі гісторыю Грузіі ад старажытных часоў да праўлення Вахтанга I Гаргасалі ў V ст., а таксама да смерці яго нашчадка Вахтанга Арчыла ў 786 г. У сярэдзіне XII стагоддзя былі дададзены два тэксты: «Хроніка Картлі», у якой падаецца гісторыя з канца VIII ст. да праўлення цара Баграта III (1008-1014), і «Гісторыя Цара цароў Давіда», якая апісвае праўленне Давіда IV (1089-1125).

У пачатку 18 стагоддзя кароль Картлі Вахтанг VI прызначыў спецыяльную камісію, якая пераправерыла і адрэдагавала тэксты^[1].

Змест

«Картліс цхаўрэба» палітычную гісторыю Грузіі, пры гэтым у многіх выпадках дадзеныя з хронікі пацвярджаюцца даследчымі працамі негрузінскіх гісторыкаў. Самы ранні пераклад на армянскі быў зроблены поўнасцю ў XII-ым або XIII стагоддзі^[2][3]. Зараз існуюць пераклады на французскую, англійскую, нямецкую і рускую мовы, але кожны з перакладаў уключае толькі некалькі дакументаў са зборніка.

На англійскай мове корпус дакументаў прынята называць «Хронікі Грузіі» (Georgian Chronicles), таксама можна сустрэць варыянт «Летапіс цароў Грузіі» (The Georgian Royal Annals)^[1][4].

Арыгінал назвы дакумента	Назва дакумента	Дата	Аўтар	Апісвае падзеі
ცხოვრება ქართუელთა მეფეთა და პირველთაგანთა მამათა და ნათესავთა	Гісторыя цароў і патрыярхаў Грузіі	9- альбо 11-е ст.	Леонці Мравелі	4 ст. да н. э. – 5 ст. н. э.
ცხოვრება და მოქალაქეობა ვახტანგ გორგასლისა	Гісторыя цара Вахтанга Гаргасалі	з 800 г. да 11-а ст.	Джуаншэр Джуаншэрыяні	з 5 да 8 ст.
წამება წმიდისა და დიდებულისა არჩილისი	Пакутніцтва святога Арчыла	9- альбо 11-е ст.	Джуаншэрыяні альбо Мравелі	736–786
მატიანე ქართლისა	Хроніка Картлі	11-е ст.	Ананімны аўтар	786–1072
ცხოვრება მეფეთ მეფისა დავითისი	Гісторыя цара цароў Давыда	12-е ст.	Ананімны аўтар	1072–1125
ცხოვრება და უწყება ბაგრატონიანთა	Аповесць а Багратыёнах	11-е ст.	Сумбат Давіціздзэ	6-е ст. –1031
ლაშა-გიორგის დროინდელი მატიანე	Летапіс часоў Лаша Гіоргі	1223	Гісторык царыцы Тамар, імя невядома	1125-1223
ცხოვრება მეფეთ მეფისა თამარისი	Гісторыя царыцы Тамар	1210-1213	Басілі Эзосмодзвары	1184–1210/1213
ასწლოვანი მატიანე	Хроніка ста гадоў	14 ст.	Ананімны аўтар	1212-1318

Зноскі

1. Rapp, Stephen H. (2003), Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, passim. Peeters Publishers, ISBN 90-429-1318-5.
2. И. В. Абуладзе. Древнеармянский перевод Картлис цховреба или Житие Картли Архівавана 25 лютага 2021. // Вестник Матенадарана. — Ер., 1941. — № 1. — С. 40.
3. Robert W. Thomson. Rewriting Caucasian History. The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles. The Original Georgian Texts and the Armenian Adaptation. Архівавана 2 студзеня 2018. — Clarendon Press, 1996. — P. xxxv.
4. Toumanoff, Cyril (1963). Studies in Christian Caucasian History. Washington, D.C.: Georgetown University Press, passim.