Насельніцтва Азербайджана

Насельніцтва Азербайджана ў сярэдзіне ХХ стагоддзі ўвайшло ў стадыю бурнага росту, што забяспечваецца ў асноўным высокім натуральным прыростам сялян азербайджанскай нацыянальнасці. У выніку насельніцтва рэспублікі за стагоддзе вырасла ў 4 разы, а доля азербайджанцаў ва ўсім насельніцтве павялічылася з 58% да больш чым 90%. У пачатку ХХ стагоддзя Азербайджан працягвае заставацца адным з лідараў па прыросце насельніцтва ў Паўночным паўшар'і: выключаючы афрыканскія краіны, у 2010 годзе яго апярэджвалі толькі Мексіка і Індыя. Аднак працягваецца дэмаграфічны выбух пагражае краіне перанасяленне, хоць яго пагроза здымаецца традыцыйна стабільным адтокам лішкаў маладога насельніцтва, пераважна мужчынскага полу, зарубежнымі. Адной з дэмаграфічных праблем рэспублікі застаецца селектыўны аборт, яшчэ больш ўзмацняе існуючыя палавыя диспророции. У урбанизационном плане дамінуючую ролю ў рэспубліцы гуляе Бакінская агламерацыя, па памеры шматкроць якая пераўзыходзіць усе іншыя гарадскія населеныя пункты.

Статыстыка росту насельніцтва і сельскага насельніцтва ў перыяд 1958-2006 гг.

Насельніцтва

Год	Насельніцтва тыс. чал.	Гарадское		Сельскае
		Тысяч чал.	Доля	Тысяч чал.	Доля
1897	1806,7	305,1	16,89 %	1501,6	83,11 %
1908	2014,3	…	…	…	…
1911	2056,5	…	…	…	…
1912	2131,6	237,4	11,14 %	1894,2	88,86 %
1913	2339,2	555,9	23,76 %	1783,3	76,24 %
1914	2068,9	438,2	21,18 %	1630,7	78,82 %
1915	2308,1	…	…	…	…
1916	2385,9	…	…	…	…
1917	2353,7	560,2	23,80 %	1793,5	76,20 %
1920	1952,2	405,8	20,79 %	1546,4	79,21 %
1923	1863,0	486,0	26,09 %	1377,0	73,91 %
1924	2128,7	…	…	…	…
1925	2162,9	522,6	24,16 %	1640,3	75,84 %
1926	2313,7	649,5	28,07 %	1664,2	71,93 %
1928	2417,4	681,9	28,21 %	1735,5	71,79 %
1929	2494,0	716,5	28,73 %	1777,5	71,27 %
1930	2569,5	750,9	29,22 %	1818,6	70,78 %
1931	2673,6	811,6	30,36 %	1862,0	69,64 %
1932	2784,6	893,6	32,09 %	1891,0	67,91 %
1933	2891,0	970,0	33,55 %	1921,0	66,45 %
1934	2869,6	922,1	32,13 %	1947,5	67,87 %
1935	2933,8	977,0	33,30 %	1956,8	66,70 %
1936	3004,3	1029,3	34,26 %	1975,0	65,74 %
1937	3082,6	1070,2	34,72 %	2012,4	65,28 %
1938	3167,4	1112,2	35,11 %	2055,2	64,89 %
1939	3205,2	1156,8	36,09 %	2048,4	63,91 %
1940	3274,0	1212,0	37,02 %	2062,0	62,98 %
1941	3331,8	1239,8	37,21 %	2092	62,79 %
1942	3157,1	1195,5	37,87 %	1961,6	62,13 %
1943	2918,1	1138,1	39,00 %	1780,0	61,00 %
1944	2776,7	1105,8	39,82 %	1670,9	60,18 %
1945	2705,6	1118,5	41,34 %	1587,1	58,66 %
1946	2734,5	1159,9	42,42 %	1574,6	57,58 %
1947	2740,5	1163,1	42,44 %	1577,4	57,56 %
1948	2699,3	1110,1	41,13 %	1589,2	58,87 %
1949	2732,6	1149,1	42,05 %	1583,5	57,95 %
1950	2858,9	1252,3	43,80 %	1606,6	56,20 %
1951	2933,5	1320,2	45,00 %	1613,3	55,00 %
1952	3056,5	1379,3	45,13 %	1677,2	54,87 %
1953	3149,3	1440,6	45,74 %	1708,7	54,26 %
1954	3191,9	1537,5	48,17 %	1654,4	51,83 %
1955	3277,2	1584,6	48,35 %	1692,6	51,65 %
1956	3374,8	1617,0	47,91 %	1757,8	52,09 %
1957	3484,3	1665,4	47,80 %	1818,9	52,20 %
1958	3595,0	1711,3	47,60 %	1883,7	52,40 %
1959	3697,7	1767,3	47,79 %	1930,4	52,21 %
1960	3815,7	1835,2	48,10 %	1980,5	51,90 %
1961	3973,3	1946,7	48,99 %	2026,6	51,01 %
1962	4118,2	2018,3	49,01 %	2099,9	50,99 %
1963	4218,1	2088,8	49,52 %	2129,3	50,48 %
1964	4369,0	2163,9	49,53 %	2205,1	50,47 %
1965	4509,5	2238,8	49,65 %	2270,7	50,35 %
1966	4639,8	2300,3	49,58 %	2339,5	50,42 %
1967	4776,5	2382,9	49,89 %	2393,6	50,11 %
1968	4887,5	2444,9	50,02 %	2442,6	49,98 %
1969	5009,5	2503,7	49,98 %	2505,8	50,02 %
1970	5117,1	2564,6	50,12 %	2552,5	49,88 %
1971	5227,0	2632,3	50,36 %	2594,7	49,64 %
1972	5338,9	2706,9	50,70 %	2632,0	49,30 %
1973	5444,0	2777,0	51,01 %	2667,0	48,99 %
1974	5543,8	2854,1	51,48 %	2689,7	48,52 %
1975	5644,4	2921,3	51,76 %	2723,1	48,24 %
1976	5733,7	2993,3	52,21 %	2740,4	47,79 %
1977	5828,3	3065,4	52,60 %	2762,9	47,40 %
1978	5924,0	3128,2	52,81 %	2795,8	47,19 %
1979	6028,3	3200,3	53,09 %	2828,0	46,91 %
1980	6114,3	3247,5	53,11 %	2866,8	46,89 %
1981	6206,7	3301,5	53,19 %	2905,2	46,81 %
1982	6308,8	3355,9	53,19 %	2952,9	46,81 %
1983	6406,3	3407,0	53,18 %	2999,3	46,82 %
1984	6513,3	3459,8	53,12 %	3053,5	46,88 %
1985	6622,4	3524,5	53,22 %	3097,9	46,78 %
1986	6717,9	3588,0	53,41 %	3129,9	46,59 %
1987	6822,7	3651,3	53,52 %	3171,4	46,48 %
1988	6928,0	3722,6	53,73 %	3205,4	46,27 %
1989	7021,2	3805,9	54,21 %	3215,3	45,79 %
1990	7131,9	3847,3	53,94 %	3284,6	46,06 %
1991	7218,5	3858,3	53,45 %	3360,2	46,55 %
1992	7324,1	3884,4	53,04 %	3439,7	46,96 %
1993	7440,0	3928,5	52,80 %	3511,5	47,20 %
1994	7549,6	3970,9	52,60 %	3578,7	47,40 %
1995	7643,5	4005,6	52,41 %	3637,9	47,59 %
1996	7726,2	4034,5	52,22 %	3691,7	47,78 %
1997	7799,8	4057,8	52,02 %	3742,0	47,98 %
1998	7876,7	4082,5	51,83 %	3794,2	48,17 %
1999	7953,4	4064,3	51,10 %	3889,1	48,90 %
2000	8032,8	4107,3	51,13 %	3925,5	48,87 %
2001	8114,3	4149,1	51,13 %	3965,2	48,87 %
2002	8191,4	4192,6	51,18 %	3998,8	48,82 %
2003	8269,2	4237,6	51,25 %	4031,6	48,75 %
2004	8349,1	4358,4	52,20 %	3990,7	47,80 %
2005	8447,4	4423,4	52,36 %	4024,0	47,64 %
2006	8553,1	4502,4	52,64 %	4050,7	47,36 %
2007	8666,1	4564,2	52,67 %	4101,9	47,33 %
2008	8779,9	4652,2	52,99 %	4127,7	47,01 %
2009	8897,0	4727,8	53,14 %	4169,2	46,86 %
2010	8997,6	4774,9	53,07 %	4222,7	46,93 %
2011	9111,1	4829,5	53,01 %	4281,6	46,99 %
2012	9235,1	4888,7	52,94 %	4346,4	47,06 %
2014	9477,0	5041,8	53,20 %	4435,20	46,80 %

У 2014 годзе Дзяржаўны камітэт статыстыкі Азербайджана ацаніў колькасць насельніцтва краіны ў 9 млн. 477 тыс.^[1], пры гэтым адзначаючы, што больш за мільён грамадзян краіны з гэтага ліку пражывалі за межамі краіны (у Расіі, Турцыі, Украіне і іншых краінах), каля 120 тыс. на тэрыторыях, якія кантралююцца сіламі НКР, і каля 240 тыс. з'яўляліся замежнымі грамадзянамі, якія пражываюць у Азербайджане^[2].

Гарадское насельніцтва на 1 ліпеня 2013 года складала 53,1% ад насельніцтва, а сельская — 46,9%^[3]. Мужчыны склалі 49,7% ад агульнага насельніцтва, жанчыны — 50,3%, гэта значыць на кожныя 1000 мужчын прыпадае 1013 жанчын^[3].

Чаканая працягласць жыцця тых, хто нарадзіўся складае 72.6 года, у тым ліку ў мужчын — 69.9 гадоў, у жанчын 75.4 гадоў. (Даныя на 2008 год).

На 01.01.2014 г. насельніцтва Азербайджана складала 9 як 477 тыс. Чал^[1].

У 2010 годзе ў Азербайджане нарадзілася 165,6 тыс. Дзяцей, нараджальнасць складае 18.5 на 1000 чалавек. У сярэднім на кожную жанчыну на працягу ўсёй яе жыцці даводзіцца два народжаных дзіцяці.

У 2010 годзе памерлі 53,6 тыс. Чалавек. Смяротнасць складае, па дадзеных 2010 года, 6.0 смерцяў на 1000 чалавек^[4].

Шчыльнасць насельніцтва

Ўзрасла і шчыльнасць насельніцтва Азербайджана з 89,2 чал./км² ў 1995 годзе на 97,4 чал./км² у 2006 г.^[5]. У рэспубліцы назіраецца рост дыспрапорцыі ў шчыльнасці насельніцтва: Апшэронскі паўвостраў дэманструе прыкметы перанасялення, у той час як з горных раёнах назіраецца працэс адтоку насельніцтва^[6].

Дэмаграфічная сітуацыя

У пачатку XXI стагоддзя не назіралася гэтак значнага адтоку або прытоку насельніцтва, як у 1990-я гг. Так, у 2004 годзе Азербайджан пакінулі 2,8 тысяч чалавек, але пры гэтым у краіну пераехалі на пастаяннае месца жыхарства 2,4 тысяч чалавек, тым самым колькасць насельніцтва істотна не змянілася^[7].

Этнічны склад насельніцтва Азербайджана

Народ	1939[8]		1979[9][10]		1989[10][11][12]		1999[11][13]		2009[14]
	Колькасць	Працэнт	Колькасць	Працэнт	Колькасць	Працэнт	Колькасць	Працэнт	Колькасць	Працэнт
Усяго	3 205 150		6 026 515		7 021 178		7 953 438		8 922 447
Азербайджанцы	1 870 471	58,4 %	4 708 832	78,1 %	5 804 980	82,7 %[15]	7 205 439	90,6 %	8 172 800	91,6 %
Лезгіны	111 666	3,5 %	158 057	2,6 %	171 395	2,4 %	178 021	2,2 %	180 300	2,0 %
Армяне	388 025	12,1 %	475 486	7,9 %	390 505	5,6 %	163/120 7001[16]	1,5 %[16]	120 3001[16]	1,4 %[16]
Рускія	528 318	16,5 %	475 255	7,9 %	392 304	5,6 %	141 650	1,8 %	119 300	1,3 %
Талышы	87 510	2,7 %	н/д	н/д	21 169	0,3 %	75 863	1,0 %	112 000	1,3 %
Аварцы	15 740[17]	0,5 %	35 991	0,6 %	44 072	0,6 %	50 303	0,6 %	49 800	0,6 %
Туркі	600	0,0 %	7 926	0,1 %	17 705	0,2 %	43 423	0,5 %	38 000	0,4 %
Татары	27 591	0,9 %	31 350[18]	0,5 %	28 600	0,4 %	30 010	0,4 %	25 900	0,3 %
Украінцы	23 643	0,7 %	26 402	0,4 %	32 345	0,5 %	28 903	0,4 %	21 500	0,2 %
Цахуры	н/д		8 546	0,1 %	13 318	0,2 %	15 731	0,2 %	12 300	0,1 %
Грузіны	10 196	0,3 %	11 412	0,2 %	14 197	0,2 %	14 864	0,2 %	9 900	0,1 %
Курды	6 005	0,2 %	5 676	0,1 %	12 226	0,2 %	13 019	0,2 %	6 100	0,1 %
Таты	н/д		н/д	н/д	10 239	0,1 %	9 988	0,1 %	25 200	0,3 %
Яўрэі	41 245	1,3 %	35 487[19]	0,6 %	30 800	0,4 %	8 910	0,1 %	9 100	0,1 %
Удіны	н/д		5 841	0,1 %	6 125	0,1 %	4 066	0,1 %	3 800	0,0 %
Іншыя			40 200	0,8 %	41 500	0,6 %	12 412	0,1 %	9 500	0,1 %

Зноскі

1. Дзяржкамстат Азербайджана. Даныя Архівавана 6 снежня 2015. па колькасці насельніцтва краіны. (англ.)
2. Прамежкавы даклад No. 2 БДІПЧ АБСЕ адносна прэзідэнцкіх выбараў у Азербайджане 9 кастрычніка 2013 года. Старонка 4, нататка 13:

   According to the SSC estimations the non-voting population includes more than 1 million Azerbaijani citizens living in the Russian Federation, Turkey, Ukraine and other countries; 120,000 living in occupied territories and some 240,000 foreign citizens that have residence in Azerbaijan.

   (англ.)
3. Насельніцтва Азербайджана перавысіла 9,4 млн чалавек (руск.)(недаступная спасылка). «Эхо Кавказа» (15 ліпеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2014. Праверана 15 ліпеня 2013.
4. Azstat.org — The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan (Дзяржаўны камітэт статыстыкі Азербайджана) (англ.)
5. Група аўтараў. Пад рэдакцыяй Ірыны Паповай. Супрацоўніцтва для вырашэння праблемы адходаў. Тэзісы дакладаў 5-й міжнароднай канферэнцыі. — 2008. — С. 32. — ISBN 9668337107, 9789668337109. (руск.)
6. Еўразійская панорама (руск.)
7. Ацэнкі статыстыкі беднасці ў Азербайджане (нявызн.)(недаступная спасылка). Даклад Дзяржкамстата Азербайджанскай Рэспублікі (2005 г.). Архівавана з першакрыніцы 17 красавіка 2012. Праверана 25 лютага 2017. (руск.)
8. Усесаюзная перапіс насельніцтва 1939 году. Нацыянальны склад насельніцтва па рэспубліках СССР (нявызн.). «Демоскоп». (руск.)
9. Усесаюзная перапіс насельніцтва 1979 года. Нацыянальны склад насельніцтва па рэспубліках СССР (нявызн.). «Демоскоп». Архівавана з першакрыніцы 26 жніўня 2011. Праверана 25 лютага 2017. (руск.)
10. AZERBAIJAN DAILY DIGEST (нявызн.)(недаступная спасылка). «EurasiaNet». Архівавана з першакрыніцы 16 ліпеня 2007. Праверана 25 лютага 2017. (англ.)
11. Этнічны склад Азербайджана (па перапісу 1999 году) (нявызн.). «Демоскоп» (12 сакавіка 2001). Архівавана з першакрыніцы 26 жніўня 2011. Праверана 25 лютага 2017. (руск.)
12. Усесаюзная перапіс насельніцтва 1989 года. Нацыянальны склад насельніцтва па рэспубліках СССР (нявызн.). «Демоскоп». Архівавана з першакрыніцы 26 жніўня 2011. Праверана 25 лютага 2017. (руск.)
13. Ed 2002 43rd, Taylor & Francis Group. Azerbaijan // The Europa World Year Book 2003. — Taylor & Francis, 2003, 2002. — С. 621. — ISBN 1857432274, 9781857432275. (руск.)
14. Censuses of Republic of Azerbaijan 1979, 1989, 1999, 2009 Azstat.org — The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan (англ.)
15. Snežana Trifunovska, Fernand de Varennes. Minority Rights in Europe. — Cambridge University Press, 2001. — С. 398. — ISBN 9067041270, 9789067041270. (англ.)
16. У межах падкантрольнай Азербайджану тэрыторыі жыве 163 армян. 120 700 — Афіцыйная адзнака Дзяржаўнага Статыстычнага Камітэта Азербайджана, якая ўлічвае армянаў у раёнах Азербайджана, падкантрольных непрызнанай Нагорна-Карабахскай Рэспубліцы. Па дадзеных самой НКР (перапіс 2005) на падкантрольнай ёй частцы тэрыторыі Азербайджана жыло 137 380 армян (см., см. Архівавана 3 кастрычніка 2008.) (англ.)
17. У перапісе пазначаны як «авары»
18. Па Усесаюзнай перапісу насельніцтва 1979 года татары — 31 204 крымскія татары — 146 чалавек
19. Па Усесаюзнай перапісу насельніцтва 1979 года габрэі — 33 248 Горскія габрэі - 2 123 грузінскія габрэі — 32, сярэднеазіяцкія габрэі — 84