Нябачная рука

Нябачная рука (англ.: invisible hand) — метафара, уведзеная шатландскім эканамістам і філосафам Адамам Смітам, апісвае, як дзеянні індывідаў, скіраваныя на ўласную выгаду, могуць спрыяць агульнаму дабрабыту грамадства, нават калі яны гэтага не маюць на мэце.

Паходжанне паняцця

Тэрмін упершыню з’явіўся ў кнізе Сміта The Theory of Moral Sentiments (1759), але найбольш вядомым стаў дзякуючы працы An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (1776). У ёй Сміт сцвярджаў, што:

«Кожны індывід прыкладае намаганні, каб выкарыстаць свой капітал такім чынам, каб ён прыносіў найвялікшы прыбытак. Як правіла, ён не мае намеру спрыяць грамадскай карысці... Але ў гэтым выпадку, таксама як і ў многіх іншых, яго вядзе нібыта нябачная рука, каб дасягнуць мэты, якую ён не меў намеру дасягнуць».

Сутнасць

Паводле гэтай метафары, калі кожны чалавек імкнецца да асабістай карысці, напрыклад, праз вытворчасць і гандаль, ён ускосна спрыяе эфектыўнаму размеркаванню рэсурсаў і росту дабрабыту грамадства. Сміт сцвярджаў, што свабодны рынак мае ўласныя механізмы самарэгулявання, якія працуюць лепш за дзяржаўнае ўмяшанне.

Інтэрпрэтацыі і крытыка

Ідэя "нябачнай рукі" з'яўляецца асновай класічнай і неакласічнай эканамічнай тэорыі, у прыватнасці, для абгрунтавання рынкавай эканомікі і мінімізацыі ролі дзяржавы. Аднак яна падвяргалася крытыцы:

• Джон Мейнард Кейнс сцвярджаў, што рынкі могуць не заўсёды прыводзіць да эфектыўнага выніку — асабліва падчас эканамічных крызісаў.
• Сучасныя эканамісты адзначаюць, што "нябачная рука" можа не дзейнічаць у выпадках рынкавых няўдач: манаполіі, знешніх эфектаў (напрыклад, забруджванне) і асіметрыі інфармацыі.

Значэнне ў сучаснай эканоміцы

Метафара "нябачнай рукі" дагэтуль шырока выкарыстоўваецца ў эканамічных дыскусіях, асабліва ў кантэксце ліберальнай эканомікі, рыначнага самарэгулявання, эфектыўнасці і абмежавання ролі дзяржавы. Яна таксама актыўна выкарыстоўваецца ў палітычных і ідэалагічных дэбатах на карысць рынкавага капіталізму.

Гл. таксама

• Адам Сміт
• Класічная эканамічная тэорыя
• Лібералізм
• Кейнсіянства

Літаратура

• Smith, Adam. An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. 1776.
• Smith, Adam. The Theory of Moral Sentiments. 1759.
• Kennedy, Gavin. Adam Smith's Lost Legacy. Palgrave Macmillan, 2005.
• Otteson, James R. Adam Smith's Marketplace of Life. Cambridge University Press, 2002.