Поліэстэрнае валакно

Поліэстэрнае валакно (міжнародная абрэвіятура PES) — гэта сінтэтычныя  (руск.) вырабы з групы тэкстыльных валокнаў  (чэшск.) з поліэтылентэрэфталату (ПЭТ), полібутылентэрэфталату  (руск.) (ПБТ) і політрыметылентэрэфталату  (чэшск.) (ПТФ). Абазначэнне поліэфірных валокнаў звычайна адносіцца да вырабаў з ПЭТ, з якога зроблена пераважная большасць валокнаў^[1].

Гістарычнае развіццё

Натуральны поліэстэр вядомы прыкладна з 1830 года, першы сінтэтычны поліэстэр быў выкарыстаны ў Першую сусветную вайну ў якасці воданепранікальнага  (руск.) матэрыялу . Сінтэтычнае поліэфірнае валакно было вынайдзена ў Англіі ў 1941 годзе і прамыслова вырабляецца з 1947 года^[2].

У 2012 годзе сусветная вытворчасць поліэстэрных валокнаў дасягнула 53 мільёнаў тон, з якіх 63 % у выглядзе нітак  (чэшск.) і 37 % як валокнавая маса. (У 2004 года агульная вытворчасць склала 29 млн т)^[3].

Хімічны склад

Поліэстэрнае валакно ў павелічэнні 400×

Валакно — гэта лінейная макрамалекула, галоўны ланцуг якой -[-CO-O-]- складаецца як мінімум на 85 % з эстэру, атрыманага шляхам полікандэнсацыі  (руск.)^[1].

Вытворчасць

Асноўнай сыравінай з’яўляецца нафта, з якой атрымліваюць дыметылтэрэфталат  (руск.) і гликоль  (англ.). У выніку полікандэнсацыі абодвух злучэнняў утвараецца поліэтылентэрэфталат^[4].

Уласцівасці і прымяненне поліэстэрных валокнаў

Шаўковыя гальштукі: левыя з ПЭС, правыя з натуральнага шоўку

Поліэстэрныя валокны можна знайсці практычна ва ўсіх тэкстыльных вырабах^[5].

Да найбольш важных станоўчых асаблівасцяў можна аднесці:

Высокая ўстойлівасць да святла, надвор’я і мікраарганізмаў (шторы, заслоны)

Нізкая вільгоцеўспрымальнасць (хуткае высыханне)

Многія ўласцівасці можна лёгка палепшыць з дапамогай хімічных або механічных працэсаў. Напрыклад:

Падвышаная малекулярная арыентацыя можа павялічыць трываласць (корды для шын, канвеерныя стужкі, швейныя ніткі)

Догляд вырабаў з поліэстэрнага валакна

Белую або светлую трыкатажную ніжнюю бялізну можна сціраць у кіпені. Гальштукі, шалікі, хусткі і іншыя «шаўковыя» тканіны мыюць толькі ў цёплай вадзе. Тлушчавыя плямы выдаляюцца толькі перхлорэтыленам  (руск.) або бензінам. Гэтыя вырабы можна гладзіць толькі праз мокрую анучу пры тэмпературы да 160 °C. Для змешаных тканін з поліэстэру і воўны тэмпература вады для мыцця можа падымацца да 30 °C і прасы не павінны перавышаць 150 °C^[6].

Уздзеянне на навакольнае асяроддзе

Поліэстэрныя валокны і вырабы з іх з’яўляюцца найбуйнейшай крыніцай мікрапластыку  (руск.), які забруджвае прыроду. Вылучэнне мікрапластыку адбываецца ў асноўным падчас мыцця адзення з поліэстэру, калі падчас аднаго цыклу мыцця вылучаюцца сотні тысяч драбнюткіх поліэфірных валокнаў і фрагментаў^[7].

Уплыў на здароўе чалавека

Даказана, што поліэстэр, як і іншыя Сінтэтычныя валокны  (чэшск.), аказвае негатыўнае ўздзеянне на лёгкія пры ўдыханні яго драбнюткіх валокнаў. Ёсць шэраг даследаванняў, якія паказваюць, што ў рабочых на заводах па апрацоўцы сінтэтычных валокнаў, у тым ліку поліэстэру, з цягам часу ўзнікалі такія сімптомы, як кашаль і дыхавіца ў выніку хранічных запаленчых рэакцый, выкліканых валокнамі, якія затрымліваюцца ў лёгкіх і могуць заставацца там назаўсёды з-за іх нераскладальнасці. У выпадку працяглага высокага ўздзеяння гэта прыводзіць да развіцця пнеўмасклерозу  (укр.)^[8][9].

Зноскі

1. textiletechinfo.com (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 лютага 2014. Праверана 24 мая 2023.
2. de.scribd.com (нявызн.).
3. textilescommittee.nic.in (нявызн.).
4. teonline.com (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 чэрвеня 2017. Праверана 24 мая 2023.
5. Pospíšil a kol.: Příručka textilního odborníka, SNTL Praha 1981, str. 184—191
6. dormando.de (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 7 красавіка 2017. Праверана 24 мая 2023.
7. https://www.theguardian.com/science/2016/sep/27/washing-clothes-releases-water-polluting-fibres-study-finds
8. https://medium.com/@sayanbasak/are-we-breathing-in-microplastics-a-soft-touch-perspective-433767fcb04e
9. https://thorax.bmj.com/content/thoraxjnl/30/2/204.full.pdf