Псіхічнае здароўе

Псіхічнае здароўе — паводле вызначэння Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, гэта стан дабрабыту, пры якім чалавек можа рэалізаваць свой уласны патэнцыял, супрацьстаяць звычайным жыццёвым стрэсам, прадуктыўна і плённа працаваць, а таксама ўносіць уклад у жыццё сваёй супольнасці^[1].

Змест паняцця «псіхічнае здароўе» не вычэрпваецца медыцынскімі і псіхалагічнымі крытэрыямі, у ім заўсёды адлюстраваны грамадскія і групавыя нормы, якія рэгулююць духоўнае жыццё чалавека пэўным чынам.

Псіхічнае здароўе і псіхічныя захворванні

Па дадзеных UK Surgeon Journal (1999), псіхічнае здароўе — гэта паспяховае выкананне псіхічнай функцыі, вынікам якой з’яўляецца прадуктыўная дзейнасць, устанаўленне адносін з іншымі людзьмі і здольнасць адаптавацца да змен і спраўляцца з неспрыяльнымі абставінамі. Тэрмін «псіхічнае захворванне» ў сукупнасці адносіцца да ўсіх дыягнастуецца псіхічным расстройствам — станам здароўя, якія характарызуюцца зменамі мыслення, настрою або паводзін, звязанымі з дыстрэс або парушэннем функцыянавання^[2][3]. Псіхічнае здароўе і псіхічныя захворванні з’яўляюцца двума бесперапыннымі паняццямі. Людзі з аптымальным псіхічным здароўем таксама могуць мець псіхічныя захворванні, а людзі, у якіх няма псіхічных захворванняў, таксама могуць мець дрэннае псіхічнае здароўе^[4]. Праблемы псіхічнага здароўя могуць узнікаць з-за стрэсу, адзіноты, дэпрэсіі, трывогі, праблем у адносінах, смерці блізкага чалавека, думак аб самагубстве, гора, залежнасці, СДВГ, самапашкоджанні, розных разладаў настрою або іншых псіхічных захворванняў рознай ступені, а таксама няздольнасць да навучання^[5][6]. Тэрапеўты, псіхіятры, псіхолагі, сацыяльныя работнікі, медсёстры ці сямейныя лекары могуць дапамагчы зладзіцца з псіхічнымі захворваннямі з дапамогай такіх метадаў лячэння, як тэрапія, кансультаванне ці прыём лекаў.

Медыцынская і псіхалагічная мадэль псіхічнага здароўя

У медыцыне і ў псіхалогіі розныя падыходы да праблемы псіхічнага здароўя.

Пры медыцынскім (псіхіятрычным) падыходзе псіхічнае здароўе разглядаюць як меру верагоднасці развіцця псіхічнай хваробы («негатыўнае» вызначэнне здароўя як адсутнасці хваробы); аб здароўі судзяць з пазіцый псіхічных парушэнняў і анамалій асобы як адхіленняў ад нормы (Б. Д. Карвасарскі^[ru] і інш.).

Пры псіхалагічным падыходзе грунтуюцца на аналізе здаровага функцыянавання асобы як пазітыўнага працэсу, апісванага праз паняцці самарэалізацыі, самаактуалізацыі (К. Гольдштэйн^[ru], А. Маслоу^[en], Ш. Бюлер^[ru]), паўнавартаснага жыцця (К. Роджэрс^[en]), аўтэнтычнасці (Дж. Бюджэнталь), імкнення да сэнсу (В. Франкл)^[7].

Змест паняцця

Сусветная арганізацыя аховы здароўя, раскрываючы змест паняцця псіхічнае здароўе, звяртае ўвагу на наступныя моманты^[8]:

• Псіхічнае здароўе — гэта не толькі адсутнасць псіхічных разладаў.
• Псіхічнае здароўе ёсць неад’емнай часткай здароўя сапраўды, без псіхічнага здароўя няма здароўя.
• Псіхічнае здароўе вызначаецца побач сацыяльна-эканамічных, біялагічных і якія адносяцца да навакольнага асяроддзя фактараў.

Узровень псіхічнага здароўя чалавека ў кожны момант яго жыцця вызначаецца шматлікімі сацыяльнымі, псіхалагічнымі і біялагічнымі фактарамі. Пагаршэнне псіхічнага здароўя звязана з хуткімі сацыяльнымі зменамі, стрэсавымі ўмовамі на працы, сацыяльным адчужэннем, рызыкай псіхічнага^[en] і фізічнага^[en] (у тым ліку сексуальнага^[en]) гвалту^[7].

Крытэрыі псіхічнага здароўя

Крытэрыі (прыкметы, характарыстыкі) псіхічнага здароўя фармулююцца на аснове прапанаванай псіхолагамі ў 60-я гады XX стагоддзя канцэпцыі «пазітыўнага псіхічнага здароўя».

У аснове канцэпцыі пастаўлены аналіз здаровага функцыянавання асобы як пазітыўнага працэсу, які валодае самастойнай каштоўнасцю і змястоўна апісваецца праз паняцці самарэалізацыі, самаактуалізацыі (К. Гольдштэйн, А. Маслоу, Ш. Бюлер), паўнавартаснага чалавечага функцыянавання (К. Роджэрс), аўтэнтычнасці (Дж. Бюджэнталь), імкнення да сэнсу (В. Франкл).

Зігмунд Фрэйд вызначаў псіхічнае здароўе як «здольнасць да кахання і працы»^[9]. У дадзеным вызначэнні адлюстроўваецца энергетычная мадэль псіхікі, створаная Фрэйдам, у якой здаровае развіццё заснавана на сублімацыі, гэта значыць эфектыўным пераразмеркаванні энергіі лібіда на канструктыўныя жыццёвыя мэты (творчасць і блізкасць з іншымі людзьмі)^[9].

Сусветная арганізацыя аховы здароўя выдзяляе наступныя крытэрыі псіхічнага здароўя:

• усведамленне^[en] і пачуццё бесперапыннасці, сталасці і ідэнтычнасці свайго фізічнага і псіхічнага «Я».
• пачуццё сталасці і ідэнтычнасці перажыванняў у аднатыпных сітуацыях.
• крытычнасць^[en] да сябе і сваёй уласнай псіхічнай прадукцыі (дзейнасці) і яе вынікаў.
• адпаведнасць псіхічных рэакцый (адэкватнасць) сіле і частаце асяроддзявых уздзеянняў, сацыяльных абставін і сітуацыях.
• здольнасць самакіравання паводзінамі ў адпаведнасці з сацыяльнымі нормамі^[en], правіламі, законамі.
• здольнасць планаваць уласную жыццядзейнасць і рэалізоўваць гэтыя планы.
• здольнасць змяняць спосаб паводзін у залежнасці ад змены жыццёвых сітуацый і абставін^[10].

Пералічаныя характарыстыкі сведчаць аб ступені дасканаласці і сталасці асобы.

Для прыкладных мэт дастатковым з’яўляецца так званае «функцыянальнае вызначэнне здароўя, заснаванае на падыходзе Т. Парсонса (Talcott Parsons, 1958 г.) і ўзыходзячае да эвалюцыйнай тэорыі ўяўленне аб дысфункцыі», паводле якога «пад псіхічным здароўем разумеецца здольнасць чалавека паўнавартасна функцыянаваць у асноўных сацыяльных ролях»^[11]. Такі падыход да здароўя мае шэраг важных для практыкі наступстваў:

• адноснасць здароўя, якая разумее адсутнасць «абсалютнага» псіхічнага здароўя. Гэта значыць, што няма чалавека, які мог бы захоўваць сваё псіхічнае здароўе ў любых сацыяльных ролях ці сітуацыях;
• абмежаванасць падыходу сацыякультурнымі нормамі грамадства ці сацыяльнай групы;
• функцыянальнае разуменне псіхічнага здароўя не мае на ўвазе поўнай адсутнасці сімптомаў псіхічнага расстройства, а толькі канстатуе, што такая сімптаматыка, калі яна ёсць, не выклікае сацыяльнай або паводніцкай дысфункцыі.

Сусветны дзень псіхічнага здароўя

Сусветны дзень псіхічнага здароўя^[en] адзначаецца 10 кастрычніка, пачынаючы з 1992 года.