Пярэселка (жылы раён)

Пярэселка – жылы раён у Ленінскім раёне Гродна. Размешчаны ў заходняй частцы горада на месцы вёскі Пярэселка. Абмежаваны вуліцамі Вясенняя, Болдзіна, Максіма Горкага, Каліноўскага, Серафімовіча, Новая, Нёманская, бульварам Ленінскага камсамола (БЛК). Падзяляецца на мікрараёны «Пярэселка-3», «Пярэселка-4» і частку з прыватнай забудовай. Ні «Пярэселкі-1», ні «Пярэселкі-2» няма^[1]. Магчыма, такія назвы планаваліся для мікрараёнаў каля будучага працягу праспекта Будаўнікоў.

Пярэселка
53°41′09″ пн. ш. 23°48′54″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Горад	Гродна
Адміністрацыйны раён горада	Ленінскі раён
Год уключэння ў межы горада	1957
Плошча	2,08 км²
Тэлефонныя коды	8-0152

Мяжуе з раёнам Фарты, стадыёнам «Нёман», тэрыторыяй СДЮШАР па футболе СУ ГФК «Нёман», зялёнай зонай на вуліцы Рыбацкая.

Уздоўж вуліцы Падпярэселка працякае рака Падпярэселка (іншая назва – Літоўскі ручай^[2]) – прыток Нёмана. Частка ўздоўж вуліцы Горкага і даліны ракі адметная перападамі рэльефа.

Забудова

«Пярэселка-3» і «Пярэселка-4» забудаваныя савецкімі панэльнымі шматпавярховікамі. Частку шматпавярховікаў займаюць інтэрнаты ГрДМУ і іншых навучальных устаноў і прадпрыемстваў. «Пярэселка-3» забудоўвалася ў другой пал. 1970-х – пач. 1980-х гадоў, аўтары – архітэктар Васіль Бажко, Уладзімір Праабражэнскі і іншыя, ГАП Клепікаў. Мікрараён раздзелены ўнутранай алеяй. Вуліца Болдзіна забудаваная 5–9-павярховымі дамамі так званай чэшскай планіроўкі. Праект «Пярэселкі-4» у 1967 годзе стварала архітэктарка Людміла Вільчко.

Некаторыя 9-павярховыя дамы на тарцах упрыгожаны маштабнымі пано: алімпійскім Мішкам (схавана за слоем ацяпляльніка і дакладна адноўлена), надпісам-рэкламай «Госстрах». Дзіцячы сад № 62 упрыгожаны мазаічным пано.

Перыметр вуліцы Горкага забудаваны групамі 5–12-павярховых жылых дамоў з убудаванымі і прыбудаванымі двухпавярховымі прадпрыемствамі абслугоўвання і гандлю (архітэктары В. Давыдзёнак, М. Жучко, В. Клепікаў, I. Мазнічка, М. Чуйко). Чатыры высоткі збудаваныя ў 2010−2012 гадах на Каліноўскага. Астатнюю частку раёна складае прыватная забудова былой вёскі Пярэселка, прарэзаная сеткай дробных вуліц і завулкаў.

На вуліцы Камунальная знаходяцца будынкі былога мясакамбіната, спадкаемцы гарадской рэзні пачатку ХХ ст.^[3] Самы стары будынак – вялікі склад 1912 года пабудовы, большасць будынкаў – савецкага часу. У 1970-х мясакамбінат пераехаў, і былая прамзона не выкарыстоўваецца па прызначэнні. У 2023 годзе тэрыторыю прадалі пад забудову таўнхаусамі.^[4]

Назва і гісторыя

Назва раёна паходзіць ад назвы былой вёскі Пярэселка, якая размяшчалася ад сучаснага БЛК да вуліцы Каліноўскага і Літоўскага ручая. Назва вёскі паводле адной з версій паходзіць ад слова «перасяляцца»: быццам калісьці пан перасяліў туды частку жыхароў вёскі Пышкі, якая раней была па абодва бакі Нёмана.^[5]

У вёсцы Пярэселка было больш за 50 дамоў. Афіцыйна была ўключана ў рысу горада ў 1957 годзе.

У 1970-я дамы вёскі сталі зносіць на карысць гарадской забудове. На канец 1980-х застаўся толькі адзін дом на аднайменнай вуліцы Пярэселка.^[6] Могілкі былой вёскі знаходзяцца ва ўрочышчы Пышкі, у глыбіні лесу. Былыя вясковыя жыхары стараюцца іх даглядаць.^[7]

Паводле «народнага раянавання» Гродна ў 1960–1980-я гады, раён складаўся з Падпярэселкі (рова ад Нёмана да вуліцы Каліноўскага і ўздоўж вуліцы Горкага) і вёскі Пярэселка. Падпярэселка была забудавана пераважна ў 1940–1950-х гадах, хаця хапала і даваеннай забудовы. Было шмат моладзі, таму да пачатку 1980-х гадоў раён меў славу аднаго з найбольш небяспечных.^[8]

Асноўныя вуліцы

• бульвар Ленінскага камсамола (БЛК);
• Максіма Горкага;
• Вясенняя;
• Болдзіна;
• Каліноўскага;
• праспект Будаўнікоў;
• Паўлава;
• Падпярэселка;
• Серафімовіча;
• Камунальная.

Інфраструктура

Медыцына

• Гарадская стаматалагічная паліклініка №1;
• Дзіцячая стаматалагічная паліклініка.

Навучальныя ўстановы

• Каледж бытавога абслугоўвання;
• Гродзенская спецыяльная школа-інтэрнат № 2;
• пачатковая школа № 1;
• гімназія № 2;
• СШ № 23;
• СШ № 16. Пры школе знаходзіцца мінералагічны музей «Карат»;
• дзіцячыя сады №№ 60, 85;
• яслі-сады №№ 34, 45, 56, 62, 67.

Гандаль і паслугі

На БЛК знаходзіцца мінірынак «Фарты». Побач, на БЛК, 44, размешчаны будынак з былым ЗАГСам Ленінскага раёна (закрыты ў 2023 годзе)^[9], прадуктовай крамай «Санта», установамі гандлю і абслугоўвання насельніцтва.

На Горкага, 72 размешчаны Дом навукі і тэхнікі (1982 год, архітэктары В. Бажко, У. Праабражэнскі).

На рагу Горкага і Каліноўскага стаіць 8-павярховая гасцініца «Беларусь» (1968 год, архітэктар Л. Вільчко) з рэстаранам. З 2018 года закрыта на мадэрнізацыю.^[10]

Цікавыя факты

Праспект Будаўнікоў – самы кароткі праспект Гродна, усяго 420 м. Існавалі планы на яго працяг у бок вуліцы Вясенняй і Новага моста. Ён мусіў стаць часткай «Паўночна-Заходняга» кола вакол Гродна. Таму Новы мост спачатку назвалі «Мост Будаўнікоў». Але кола так і не сфармавался, назва моста не прыжылася.^[11]

Падчас запланаванага будаўніцтва новага мікрараёна «Залаты» (першапачаткова «Вясенні»), праспект Будаўнікоў усё ж плануюць працягнуць і злучыць з Новым мостам.

Новы мікрараён шматпавярховых дамоў (ад 4 да 19 паверхаў) на тэрыторыі сучаснай Пярэселкі плануюць збудаваць у межах вуліц Вясенняя, Каліноўскага, Санфіравай, Паркавая ў планіровачным раёне «Пярэселка». Яго агульная плошча складзе 47,45 га. Прыватныя дамы ў гэтай частцы знясуць. Мікрараён плануецца паводле прынцыпу «двароў без машын», з паркоўкамі за іх перыметрам. Першапачатковы план забудовы з’явіўся вясной 2021 года, пасля карэктаваўся.^[12]

Каля дома па Санфіровіча, 4 захаваўся жалезны крыж, пастаўлены замест драўлянага крыжа на раздарожжы ў былой вёсцы Пярэселка. Мясцовыя жыхары збіраліся каля яго на маёвыя набажэнствы ў гонар Маці Божай.^[6]

На доме № 27 па праспекце Будаўнікоў вісіць мемарыяльная шыльда ў гонар гісторыка, археолага Міхася Ткачова, які там жыў.^[1]

На праспекце Будаўнікоў здымалі частку фільма «Белыя Росы».^[13]