Сацыяльная з’ява

Сацыя́льная з’я́ва, або грамадская з’ява, — адно з асноватворных паняццяў сацыялогіі і сацыяльнай філасофіі. Яно вызначае элемент сацыяльнай рэальнасці, які валодае ўсёй паўнатой сацыяльных уласцівасцей і прыкмет. Пад сацыяльнай з’явай разумеецца любая праява адносін або ўзаемадзеяння людзей, асобная падзея, выпадак або працэс, што існуе ў сацыяльнай рэчаіснасці. Сацыяльныя з’явы ўяўляюць сабой феномены ўзаемадзеяння індывідаў, якое ажыццяўляецца ў сацыяльнай прасторы: непасрэдна ў кантактнай групе або апасродкавана праз прыналежнасць індывідаў да грамад, сацыяльных арганізацый і інстытутаў.

Як сацыяльныя з’явы разглядаюцца як самі людзі з іхнімі дзеяннямі, пачуццямі, адносінамі і думкамі, так і матэрыяльныя і духоўныя прадукты чалавечай дзейнасці: сацыяльныя інстытуты, установы, арганізацыі, а таксама патрэбы, інтарэсы, асобныя аспекты грамадскіх працэсаў і таму падобнае.

Класіфікацыя

Частата

За сваёй частатой праявы сацыяльныя з’явы можна падзяліць на дзве асноўныя разнавіднасці^[1]:

• З’явы, што адлюстроўваюць выпадковыя (другасныя) адносіны і сувязі. Яны носяць адзінкавы, нерэгулярны характар.
• З’явы, якія сведчаць пра істотныя (сутнасныя) характарыстыкі сацыяльных аб’ектаў. Яны валодаюць устойлівасцю, паўтаральнасцю (масавасцю) і тыповасцю, што робіць іх асноўным аб’ектам сацыялагічнага аналізу.

Кожная сацыяльная з’ява адрозніваецца ад іншай пэўнымі эмпірычнымі прыкметамі — характарыстыкамі, якія можна зафіксаваць і вымераць праз сацыяльныя паказчыкі. Масавыя (паўтаральныя) сацыяльныя з’явы вывучаюцца з дапамогай колькасных, у тым ліку статыстычных, метадаў. Колькасны аналіз сукупнасці такіх з’яў і інтэнсіўнасці іхніх праяў дазваляе зразумець імавернасны характар сацыяльных сувязей, а таксама зафіксаваць заканамернасці і тэндэнцыі іхняга развіцця.

Відавочнасць

Многія сацыяльныя з’явы з’яўляюцца латэнтнымі (схаванымі). Нароўні з відавочнымі (маніфестнымі) рысамі сацыяльнай рэчаіснасці, яны адлюстроўваюць яе глыбінныя, няяўныя працэсы. У такіх выпадках непасрэдная сувязь паміж з’явай і глыбінным працэсам можа быць невідавочнай. Напрыклад, павелічэнне спажывання пэўных раскошных тавараў (маніфестная з’ява) можа быць латэнтнай праявай росту грамадскай няроўнасці або змены каштоўнасных установак у грамадстве.

Выяўленне і аналіз сацыяльных з’яў, асабліва латэнтных, з’яўляецца задачай сацыялагічных даследаванняў, якія выкарыстоўваюць для гэтага спецыфічныя працэдуры і метады збору даных^[1].

Сацыяльная з’ява і сацыяльны факт

Любая сацыяльная з’ява можа разглядацца як сацыяльны факт (у тэрміналогіі Э. Дзюркгейма і ягоных паслядоўнікаў), калі ўстаноўлены яе аб’ектыўныя, сістэмныя ўласцівасці: паўтаральнасць, масавасць, тыповасць, агульная значнасць і здольнасць аказваць знешні прымус на індывіда. Так, адзінкавы выпадак беспрацоўя з’яўляецца прыватнай жыццёвай сітуацыяй, але масавае беспрацоўе, якое мае ўстойлівыя прычыны і наступствы для грамадства, з’яўляецца сацыяльным фактам.

Такім чынам, назіранне і адзначэнне сацыяльных з’яў служаць адпраўным пунктам для сацыялагічнага даследавання. У складаным працэсе пазнання грамадскага жыцця аналіз сацыяльных з’яў уяўляе сабой першую, эмпірычную ступень, якая дазваляе перайсці ад простага назірання разнастайных праяў сацыяльнай рэальнасці да выяўлення яе падставовых рыс і заканамернасцей^[2].