Фальшывыя сябры перакладчыка

Фальшывыя сябры перакладчыка — словы, якія вымаўленнем ці напісаннем падобныя да інтэрнацыяналізмаў (такія як «інфармацыя», «эканоміка»), але або цалкам адрозніваюцца значэннем, або толькі часткова супадаюць у сваіх значэннях са словамі дзвюх моў: мовы, з якой перакладаюць, і мовы, на якую перакладаюць. Могуць быць прычынай як грубых сэнсавых, так і нязначных стылістычных памылак у перакладзе. Фальшывыя сябры перакладчыка могуць існаваць і ў розных дыялектах адной мовы. Так у палескай гаворцы герояў «Палескай хронікі» Івана Мележа Хадоські і Яўхіма слова «груба́я» (з націскам на другі склад) выкарыстовалася ў сэнсе «цяжарная»^[1]. У амерыканскім варыянце англійскай мовы фраза «vest and pants» можа значыць «дзелавы касцюм», а ў брытанскім варыянце яна выкарыстоўваецца ў значэнні «майка і шорты».

Прыклады з рускай мовы

Паколькі руская і беларуская мовы належаць да ўсходнеславянскіх моў, яны падобныя. Таму пры перакладзе з рускай трэба звяртаць асаблівую ўвагу на «фальшывых сяброў».

Руская	Беларуская
Благой	Добры, а не благі
Век	У сэнсе перыяд, жыццё, узрост, а «100 гадоў» — лепш стагоддзе
Диван	Канапа, а не дыван
Журнал	Толькі ў сэнсе «рэгістрацыйны», а «перыядычнае выданне» — часопіс
Корыстный	Карыслівы, а не карысны
Лаять	Брахаць, а не лаяць
Мир	Толькі ў сэнсе «адсутнасць вайны», а «чалавецтва» — свет
Час	Толькі ў сэнсе «пара», а «60 хвілін» — гадзіна

Яшчэ большай увагі патрабуе пераклад на сучасную беларускую мову таго, што напісана на рускай мове ХІХ — пачатку ХХ стст. Вось некалькі прыкладаў, якія можна сустрэць у класічнай літаратуры і Сінадальным перакладзе Бібліі.

Руская	Беларуская
Гроб	Склеп, а не толькі труна
Крепостной	Прыгонны, аб сялянах ці праве
Любовник	Закаханы (станоўчы вобраз), а не толькі палюбоўнік (негатыўны вобраз), каханак
Окоп	Агароджа, якую будуюць каб штурмаваць крапасныя муры, а не толькі акоп
Присутствие	Аддзяленне, дэпартамент а не толькі прысутнасць альбо наяўнасць
Товарищ	Памочнік (напрыклад, пракурора), а не толькі таварыш

Прыклады з англійскай мовы

Існуе шэраг англійскіх слоў, якія падобны на беларускія, але прынцыпова адрозніваюцца ад іх сэнсам.^[2]

Таксама існуюць словы, значэнні якіх толькі часткова супадаюць з беларускімі. Так бывае звычайна калі яны пераходзілі ў беларускую як запазычаныя словы — толькі ў адным значэнні^[3].

Англійская	Беларуская
activity	дзейнасць, а не толькі актыўнасць
aggressive	энергічны, настойлівы, а не толькі агрэсіўны
article	артыкль, а не толькі артыкул
authority	улада, а не толькі аўтарытэт
band	атрад, стужка, а не толькі банда
camera	фотаапарат, а не толькі камера
character	персанаж, а не толькі характар
champion	заступнік, прадстаўнік; атлет, а не толькі чэмпіён
concrete	бетон, а не толькі канкрэтны
conductor	праваднік, дырыжор, а не толькі кандуктар
control	кіраваць, а не толькі кантраляваць
convention	з'езд, а не толькі канвенцыя
copy	экзэмпляр, а не толькі копія
correspondence	адпаведнасць, а не толькі карэспандэнцыя
credit	заслуга, а не толькі крэдыт
critical	важны, а не толькі крытычны
dramatic	рашаючы, а не толькі драматычны
element	стыхія, а не толькі элемент
episode	серыя (серыяла, фільма), а не толькі эпізод
execution	смяротнае пакаранне, выкананне, а не толькі экзекуцыя
figure	малюнак, лічба, а не толькі фігура
gas	можа быць скарачэннем ад gasoline (бензін) (амер.), а не толькі словам «газ»
interest	працэнт (банкаўскі), а не толькі інтарэс
legal	прававы, юрыдычны, а не толькі легальны
liberal	гуманітарны (аб адукацыі), а не толькі ліберальны
mark	метка, пляма, марка (не паштовая)
meditation	роздум, а не толькі медытацыя
minister	святар, служыцель культу; слуга, а не толькі міністр
momentum	інерцыя, момант (толькі памятны, важны)
nation	часцей за ўсе — краіна, радзей — нацыя
nationality	грамадзянства, а не толькі нацыянальнасць
number	колькасць, а не толькі нумар
object	мэта, а не толькі аб'ект
officer	службовая асоба, а не толькі афіцэр
original	першапачатковы, а не толькі арыгінальны
panel	секцыя (на навуковай канферэнцыі), а не толькі панэль
partisan	прыхільнік, а не толькі партызан
position	пасада, а не толькі пазіцыя
pretend	прытварацца, а не толькі прэтэндаваць
public	дзяржаўны, а не толькі публічны
publish	абвяшчаць, а не толькі выдаваць у друкарні
race	нацыянальнасць, а не толькі раса
rally	мітынг, а не толькі аўтаралі
realize	разумець, уяўляць сабе, а не толькі рэалізоўваць
record	запіс, а не толькі рэкорд
regular	звычайны, а не толькі рэгулярны
routine	распарадак, а не толькі руціна
separate	асобны, а не толькі сепаратны
solid	цвёрды, а не толькі салідны
speculation	меркаванне, а не толькі спекуляцыя
student	вучань школы, навучэнец каледжа, даследчык, а не толькі студэнт
substance	рэчыва, сутнасць, а не толькі субстанцыя

Прыклады з французскай мовы

Французская	Беларуская
bâton	палка, а не батон
chiffre	лічба, а не толькі шыфр
champignon	грыб увогуле, (шампіньён па французску psalliote)
crème	вяршкі, смятана, а не толькі крэм
étude	вывучэнне, а не толькі эцюд
méthode	падручнік, а не толькі метад
parole	слова, а не пароль
pigeon	голуб, а не толькі піжон
prince	не толькі прынц, але і князь; валадар
sujet	асоба, суб'ект і г.д., а не толькі сюжэт
toxicomane	і таксікаман, і наркаман[4]

Прыклады з нямецкай мовы

Нямецкая	Беларуская
Ball	мяч, а не бал
Elf	адзінаццаць, футбольная каманда, а не толькі эльф
Fant	смаркач, малакасос, а не фант
Herz	сэрца, а не герц (фіз. адзінка)
Pony	грыўка, а не толькі поні
Stuka	не штука, а прэфікс «авія-»
Zentner	50 кг, а не цэнтнер[5]

Прыклады з іншых моў

Словы цюркскага паходжання «базар» і «чабан» у мовах-арыгіналах маюць шырокі сэнс, а не толькі значэнне «рынак» і «пастух». Так «базар» (bazar) у азербайджанскай мове можа таксама азначаць «нядзеля», а «чабан» (çoban) можа мець і пераносны сэнс: «духоўны пастыр»^[6].

Слова «шахід» звычайна ўжываецца ў сучаснай беларускай мове ў сэнсе «ісламскі тэрарыст», але ў мовах ісламскага свету яно азначае «пакутнік, той, хто гіне ў вайне з ворагамі ісламу», «пакутнік за веру», «сведка на розных афіцыйных мерапрыемствах (суд, вяселле)» і не можа прымяняцца да тэрарыстаў .

Зноскі

1. Іван Мележ Людзі на балоце Архівавана 19 кастрычніка 2011.
2. На падставе: Слепович В. С. Курс перевода (английский-русский). Мн.: «ТетраСистемс»,2001, с.15-16
3. На падставе: Слепович В. С. Курс перевода (английский-русский). Мн.: «ТетраСистемс»,2001, с.16-17
4. Многоязыковой словарь Мультитран
5. Форум Ростова-на-Дону Архівавана 19 сакавіка 2013.
6. У гэтым сэнсе азербайджанскія хрысціяне выкарыстоўваюць гэта слова ў якасці тытула Ісуса Хрыста (ISA MƏSIH ÇOBAN)