Чыр (рака)

У гэтага тапоніма ёсць і іншыя значэнні, гл. Чыр (значэнні).

Чыр (руск.: Чир) — рака ў Растоўскай і Валгаградскай абласцях Расійскай Федэрацыі, правы прыток Дона. Адно з меркаваных месцаў бітвы дружыны ноўгарад-северскага князя Ігара з полаўцамі.

Чыр
руск. Чир
рака Чыр
Характарыстыка
Даўжыня	317 км
Басейн	9 580 км²
Расход вады	12 м³/с (за 10 км ад вусця)
Вадацёк
Выток	Donskaya Gryada[d]
• Месцазнаходжанне	Данская града, хутар Іллічоўка
• Каардынаты	49°23′16″ пн. ш. 41°10′14″ у. д.HGЯO
Вусце	Цымлянскае вадасховішча
• Месцазнаходжанне	хутар Астроўскі
• Каардынаты	48°26′47″ пн. ш. 43°05′02″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Цымлянскае вадасховішча → Дон → Азоўскае мора
Краіна	Расія
Рэгіёны	Растоўская вобласць, Валгаградская вобласць
Код у ДВР	05010300812107000009603
выток вусце
выток вусце

Даўжыня ракі — 317 км, вадазборная плошча — 9580 км²^[1][2]. Упадае ў Цымлянскае вадасховішча за 456 км вышэй за вусце Дона^[2].

Агульныя фізіка-геаграфічныя ўласцівасці

Чыр бярэ пачатак на Данскай градзе (вышэй за хутар Іллічоўка). У вярхоўі Чыр даволі блізка падыходзіць (кіламетраў на 15) да Дона, прычым грэбень водападзелу набліжаецца да Дона амаль на 5 км. Заходні водападзел з Калітвай таксама падыходзіць амаль ушчыльную да ракі, з прычыны чаго правыя прытокі Чыра маюць выгляд буйных лагчын, даўжынёю не больш за 10-15 км. Далей Чыр паварочвае на паўднёвы ўсход і паступова аддаляецца ад Дона. У верхнім цячэнні даліна ракі шырокая, неглыбокая і досыць сіметрычная. Вышыня і крутасць абодвух берагоў аднолькавыя, па левым беразе цягнуцца пяскі. Злева ўпадаюць шэраг доўгіх лагчын і малаводных рэчак (Чорная, Крывая і Цуцкан), але сам Чыр у вярхоўях даволі глыбокі і ўтварае добрыя плёсы. Асноўны напрамак цячэння з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход. Ніжэй вусці ракі Куртлак пачынаецца сярэдняя плынь Чыра, які паварочвае прама на поўдзень. Тут правы бераг рэзка стромкі да абрывістага, левы — спадзісты і неўзаметку пераходзіць у пакатыя схілы водападзельнага стэпу, пакрытыя рухомымі пяскамі. У сярэднім і ніжнім цячэнні Чыр мае значную шырыню і глыбіню і сталую плынь, падтрымоўваную крыніцамі, што сілкуюцца водамі пяшчаных тэрас^[3]. Ніжэй за хутар Саланецкі Чыр паварочвае на ўсход, у раёне горада Суравікіна — на паўднёвы ўсход.

Прытокі

Асноўныя прытокі^[2]:

• р. Гусынка (п)^[4]) — 262 км ад вусця
• р. Чорная — (л)^[4] — 246 км ад вусця
• р. Іллінка — (л)^[4] — 228 км ад вусця
• р. Вярбоўка — (п)^[4] — 222 км ад вусця
• р. Крывая — (л)^[4] — 221 км ад вусця
• р. Цуцкан — (л)^[4] — 194 км ад вусця
• р. Куртлак — (л)^[4] — 160 км ад вусця
• р. Гразная — (п)^[4] — 124 км ад вусця
• р. Машка — (л)^[4] — 106 км ад вусця
• р. Бярозавая — (л)^[4] — 30 км ад вусця
• р. Добрая* — (л)^[4][5]
• р. Ліска* — (л)^[4][6]

(*) — цяпер упадаюць у Чырскі заліў Цымлянскага вадасховішча.

Гідралогія

З прычыны значнага выпарэння ў вяснова-летнюю пару, асноўнае сілкаванне рака атрымлівае падчас вясновага снегараставання. Гадавы сцёк выяўляецца звычайна высокай вясновай паводкай і нізкай летне-восеньскай і зімовай межанью^[7].

Разліковыя максімальныя расходы вады ў м³/с, вусце[7]

Населеныя пункты

Асноўныя населеныя пункты: станіцы Каргінская, Бакоўская, Краснакуцкая, Савецкая, Абліўская (Растоўская вобласць), горад Суравікіна (Валгаградская вобласць).

Даныя воднага рэестра

Паводле даных дзяржаўнага воднага рэестра Расійскай Федэрацыі рака належыць да Данской басейнавай акругі; водагаспадарчы ўчастак — Чыр, без ракі Чыр; рачны падбасейн ракі — Дон паміж упадзеннем Хопра і Северскага Данца. Рачны басейн ракі — Дон (расійская частка вадазбору)^[2].