Kemper

Kemper (anvet Kemper-Kaourintin pe Kemper-Kernev ivez) a zo ur gêr e mervent Breizh war ribl an Oded, kêr-benn gozh Kerne ha prefeti departamant Penn-ar-Bed. Kemperiz e vez graet eus he annezidi, ha 63 513 a oa anezho e 2014. 100 187 annezad a oa e Kemper Breizh Izel, ar gumuniezh tolpad-kêrioù, ar pempvet brasañ e Breizh.

Evit implijoù all, gwelet Kemper (disheñvelout).

---

Kemper
Iliz-Veur Sant-Kaourintin Kemper gwelet eus an Oded.
Anvioù all	Kemper-Kaourintin, Kemper-Kernev
Anv gallek (ofisiel)	Quimper
Bro istorel	Kernev
Melestradurezh
Departamant	Penn-ar-Bed
Arondisamant	Kemper
Kanton	Pennlec'h 2 ganton: Kemper-1 ha Kemper-2
Kod kumun	29232
Kod post	29000
Maer Amzer gefridi	Isabelle Assih 2020-2026
Etrekumuniezh	Kemper Breizh ar C'hornôg
Bro velestradurel	Bro Gerne
Lec'hienn Web	(br)kemper.bzh (fr) quimper.bzh
Poblañsouriezh
Poblañs	64 530 ann. (2022)[1]
Stankter	764 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	47° 59′ 48″ Norzh 4° 05′ 47″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 6 m bihanañ - 5 m — brasañ 151 m
Gorread	84,45 km²
Kemper
kemmañ

Birvidik eo sevenadur hengounel Breizh-Izel e Kemper, heñvel ouzh he bagadoù ha Gouelioù-Meur Kerne hag a zo e-touez ar festivalioù hañv brasañ eus ar vro.

Douaroniezh

• Ar Stêr Deir, an Oded, ar Froud hag ar Jed a gember e Kemper. Al lanv a sav a-hed traoñienn an Oded betek kêr. Kemper a zo evel ur porzh e foñs an aber, ur saviad armerzhel eus ar re bennañ. Setu perak eo ur c'hroashent kozh-tre.

	Gwengad, Plogoneg	Landrevarzeg	Brieg
	Pluguen, Ploneiz	N	an Erge-Vras
		K    Kemper    R
		S
	Ploveilh	Gouenac'h, Pluwenn	Sant-Evarzeg

Anv

Koshañ anv a gaver eo hini Aquilonia e 1022 (Sanctae Mariae in Aquiloniae civitate), met dizemglev zo diwar-benn pelec'h resis edo ar gêr-se. P'emañ aquilo anv latin an avel Norzh e soñj lod e oa an anv-se hini ur c'harter e Norzh ar gêr galian-ha-roman, houmañ war riblenn Su an Oded.

E 1085 e kaver roud eus Quimpercorentin (pe Kemper-Kaourintin) ken eo staget kreñv ouzh ar gêr-eskopti memor e eskob kentañ sant Kaourintin.

E "Quimper-Corentin" en doa ijinet Yann ar Feunteun e c'hellfe erruout gwalldro ar charretour stanket el lagenn.

Stummoù skrivet an anv

• Erwan Vallerie ː Kemper Cor. , 1038; Kemper Courentini, 1084; Kemper sancti Courentini, 1116; Kimper, 1160; Confluentia, 1166; Quemper, 1218; Kemper C., 1222; Quimper C., 1236; Campercorantin, 1302; Camper Corantin, Kempercorantin, Kempercorentin, 1304; Kimper Corentin, 1328; Quimpercorentin, Kemper Corentin, 1365; Kampercorantin, 1364; Kemper Corintin, 1367, 1375; Quinpercorentin, 1384; Quimpercorentin, 1423; Kemper Corentin, 1451, 1516; Kimpercorentin, 1533; Kimper Corentin, 1541; Kempercorentin, 1543, 1594; Quimpèr, 1709^[2]

Gerdarzh

E-lec'h ma kej doureier ar Stêr Deir, an Oded hag ar Jed, emañ kêr hag e-se ur c'hember (eus ken + ber e teu an anv), orin an anv. Cymer e kembraeg a zo dezhañ ur ster nes: kej hag en iwerzhoneg eo bet goveliet comhar evit kenlabour.

Ardamezioù

« En glazur e dourc'h tremenant en argant, kernielet ha krabanet en aour ; e gab en erminoù[3] » Roll d'Hozier, 19 a viz Gouhere 1697 Sturienn: Unanet e vimp kreñv[4]

Istor

Anvioù kêr

Henamzer

• Un hent roman a gase eus Darioritum (Gwened bremañ) da Lokmaria-Kemper^[5].

Dispac'h Gall

• Gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer 1790 e voe lakaet Kemper da benn un distrig, hini Kemper^[6].
• Krouet e voe kumunioù Kemper, Kerfeunteun, an Erge-Vihan ha Penharz e 1790. Rannet e voe parrez Lokmaria e miz Meurzh 1790 etre kumun Kemper ha kumun an Erge-Vihan.
• Dekred eus ar 26 a viz Du 1790 war al le ret: e penn-kentañ 1791 e voe graet al le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù gant Le Coz, Ollitraut, Serandour ha Le Gac, "oc'h ober skol er c'hloerdi", ha gant Guillaume, Saozanet, Poyer, Le Bour ha Feillat, "oc'h ober skol er c'helenndi"; nac'het e voe gant Le Gac, "rejent (adrener) er c'helenndi"^[7].

XIX^vet kantved

• 1863: degouezhout a ra an hent-houarn e Kemper e miz Gwengolo (Linenn Landerne Savenneg).

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• Mervel a reas 556 gwaz ag ar gumun, da lâret eo 2,87% ag he foblañs e 1911,abalamour d'ar brezel^[8].

Eil Brezel-bed

• Mervel a reas 281 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel^[9].
• Kouezhout a reas un nijerez Henschel Hs 126 (marilhet WNr 3170) eus an aerlu alaman (Luftwaffe) d'an 9 a viz Genver 1941 e Keraien, tost distrujet razh e voe; un nijerez alaman Junkers Ju 87 B-2 (marilhet WNr 5603) a gouezhas er gumun d'ar 21 a viz Meurzh 1941, mervel a reas an daou nijour, douaret int e bered alaman Huisnes-sur-Mer (Bro-C'hall)^[10].
• Dieubet e voe Kemper gant ar Rezistañs d'an 8 a viz Eost 1944^[11].

Ar gumun vras

• E 1960 e voe bodet kumunioù Kemper, Kerfeunteun, an Erge-Vihan ha Penharz da vont d'ober ur gumun vras hepken, Kemper.

Monumantoù ha touristerezh

• 
  An iliz-veur XIII^vet, XIV^vet ha XIX^vet kantved
• 
  Ar straed Kereon
• 
  C'hoariva Kerne
• 
  Le Quartier, kreizenn an arzoù a-vremañ^[12]

• 
  An Ursulined, ar savadur m'emañ mediaoueg Kemper
• 
  Ar prefeti, war ribl an Oded
• 
  C'hoarilec'h Max Jacob

Roet eo bet al label Kêrioù ha Broioù Arz hag Istor dezhi.

Ar ramparzh

Kemper a zo bet ur ramparzh maen en-dro dezhi adalek an XIIvet kantved. Ar voger-dro, dezhi 1500 metr hirder, a oa toullet gant pevar forzh-meur, unan anezho gant ur pont-gwint. Ar fozioù a veze douret gant ar stêrioù.

Ed an tourioù war ar c'hostezioù Su ha Reter, e-lech e c'hellfe lañset an argadoù en un doare aesoc'h.

Er XIVvet kantved e voe ouzhpennet belegoù-tarzhell e krec'h ar ramparzh evit an difenn a-serzh.

Un nebeud kempennadurioù a voe graet da heul donedigezh ar c'hanolierezh er XVvet kantved: savadurioù e maen-ben evit lakaat ar bannadelloù da zazlammat, tarzhelloù, toulloù bukañ, ur beg-moger en Norzh.

En XVIII^vet kantved e voe dilezet tamm-ha-tamm ar ramparzh d'ar berc'henned tost ha distrujet ar pozhioù evit aesaat an tremenerezh.

Monumantoù ar re varv

• 

• Monumant, Brezel 1870-1871 ha Brezel gall-ha-sinaat, 1909.
• Monumant ar re varv, (1914-1918) hag Eil Brezel-bed, luc’hskeudenn^[13]. Dioueliet e voe d’ar 25 a viz Mae 1928^[14].
• Monumant ar re varv, Aljeria-Maroko-Tunizia,1952-1962 ha TOE^[15].

Dezougen

• 

• Ar porzh-houarn.

Sevenadur

Sevenadur pobl

Sonerezh

E Kemper e kaver meur a vagad, tri outo o kemer perzh er rummad kentañ : Bagad Kemper bet kampion Breizh, Bagad Ar Meilhoù Glaz ha Bagad Penhars. Kavet e vez ivez Bagad Kerne, Bagad an Erge Vras, Bagad Ar Re Gozh ha Bagad Sant Padrig.

Dañs

Kelc'hioù keltiek a zo ivez. Kelc'h Keltiek Eostiged ar Stangala e-touesk ar re anavezetañ. Kampion Breizh kengevredigezh Kendalc'h e oa ar c'helc'h e 2006. Ar c'helc'hioù all a zo Dañserien Kemper eus kengevredigezh War 'l Leur ha Keltiad Kemper.

Poblañs

An eil kêr pobletañ e Penn-ar-Bed eo Kemper war-lerc'h Brest, hag an hini gentañ eus Bro-Gerne. An niver annezidi nevesañ hervez Wikdata zo 64 530 (1 Genver 2022)

Emdroadur ar boblañs

1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2012
45989	52496	55977	56907	59437	63238	64900	63360
Niver kemeret adalek 1968 : Poblañs hep kontoù doubl

Emdroadur ar boblañs abaoe 1790
(Kemper hag ar c'humunioù bet staget outi e 1960: an Erge-Vihan, Kerfeunteun ha Penharz)

Ar vaered

Roll ar vaered abaoe savidigezh « Kemper Vras » en 1960
Mare		Anv	Strollad	Karg
1960	1967	Yves Thépot	SFIO	Kentañ maer "Kemper Vras"
1967	1975	Léon Goraguer	SFIO	Kelenner
1975	1977	Jean Lemeunier	PS
1977	1989	Marc Bécam	RPR	Kannad Penn-ar-Bed
1989	2001	Bernard Poignant	PS	Kannad Penn-ar-Bed
2001	2008	Alain Gérard	RPR ha goude-se UMP	Senedour Penn-ar-Bed
2008	2014	Bernard Poignant	PS	Kannad Europa
2014	2020	Ludovic Jolivet	UMP
2020	2026	Isabelle Assih	PS

Brezhoneg

Ar Brezoneg er Skol

• 1934-1936: ar c'huzul-kêr a savas a-du gant ar mennad skignet gant al luskad Ar Brezoneg er Skol (ABES) evit kelennadurezh ar brezhoneg er skol^[16].

Ya d'ar brezhoneg

• D’ar 6 a viz C’hwevrer 2008 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun ha roet d'ar gumun war-un-dro al label Ya d'ar brezhoneg live 1.
• D’ar 16 a viz Mae 2012 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 2.
• Da-heul roidigezh al label Ya d’ar brezhoneg a live 2 e 2012 e oa bet votet d’an 9 a viz Du 2017 gant Kuzul-kêr Kemper un divizadeg all gant oberoù nevez da gas da benn evit tapout al label a live 3.

Skolioù

• Teir skol Diwan a zo eno, e Kerfeunteun (1977), Penharz ha Krec'h-Gwenn (An Erge-Vihan).
• Ur skolaj Diwan dediet da Jakez Riou, zo ivez e Penharz.
• Klasoù divyezhek ivez e Skol Jacques Prevert e Kerfeunteun hag e skolaj Brizeux.
• E Kemper emañ Kelenn, an aozadur stummañ skolaerien ha kelennerien skolaj ha lise kaset en-dro gant Diwan.
• E distro-skol 2024 e oa enskrivet er skolioù Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 466 skoliad (8,9 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)^[17].

Tiez-embann

• Bannoù-Heol.
• Mouladurioù Hor Yezh.
• Al Lanv.

Armerzh

Tud

Tud bet ganet eno

• e-tro 1450 : Michel Marion, paramantour
• 1718 : Élie Fréron, kazetenner hag enebour da Voltaire
• 1738 : Reun Madeg, merdeer
• 1781 : Laenneg, medisin
• 1807 : Joseph Bigot, savour
• 1823 : Anna Mezmeur, leanez, istorourez ha skrivagnerez vrezhonek
• 1865 : Pierre-Alexis Ronarc'h, amiral
• 1874 : Leon ar Berr, kelaouenner ha barzh
• 1876 : Max Jacob, skrivagner gallek
• 1883 : Charles Chassé, arzvarnour, buhezskriver ha skrivagner
• 1886 : Gab Morvan, beleg ha skrivagner brezhonek
• 1890 : Pierre de Belay, livour
• 1895 : Lionel Floch, arzour
• 1923 : Charles Hernu, politikour
• 1923 : Pêr Toulhoat, orfebour-bravigour
• 1926 : Jacques Villeglé, arzour
• 1937 : Nicolas Genka, romantour
• 1940 : Jean Failler, skrivagner, krouet tudenn Mary Lester gantañ
• 1942 : Anna ar Beg, emsaverez vrezhonek
• 1946 : Hervé Jaouen, skrivagner gallek
• 1946 : Christian Menard, politikour
• 1949 : Dan ar Braz, sonour
• 1955 : Laurence Lavrand, skrivagnerez c'hallek
• 1958 : Marie Seznec Martinez, stilourez
• 1959 : Jean Le Cam, merdeer (sport)
• 1959 : Jil Penneg, aktour ha skrivagner brezhonek
• 1961 : Tepot Gwilhmod, embanner brezhonek
•  : Anne Quéméré, sportourez
• 1964 : Roland Jourdain, merdeer (sport)
• 1976 : Yves Cotten, treser ha skrivagner
• 1988 : Moran Dipode, skrivagner brezhonek

Tud bet marvet eno

• 1349 : Sant Yann Diarc'hen (Santig Du)
• 1493 ː Alain le Maout, eskob Leon eus 1482 da 184, hag eskob Kemper eus 1484 da 1493. Kadoriad kentañ Kambr ar C'hontoù Breizh e oa bet eus 1486 da 1492
• 1755 : Marion ar Faoued, laerez hag harozez-pobl
• 1800 : Yves Marie Audrein, eskob
• 1805 : François Valentin, livour
• 1876 : Pierre-Paul de la Grandière, amiral
• 1894 : Joseph Bigot, savour
• 1895 : Fañch an Uhel, gwerinoniour ha barzh brezhonek
• 1903 : Arsène de Kerangal, mouler ha troour.
• 1905 : Jean-Marie Déguignet, skrivagner
• 1907 : Alfred Beau, arzour
• 1926 : Frédéric Le Guyader, skrivagner gallek
• 1947 : Emma Herland, livourez
• 1958 : Victor Lucas, kroc'haner
• 1971 : Pêr Yann Nedeleg, beleg ha skrivagner brezhonek
• 1984 : Reun Menez Keldreg, skrivagner.
• 1995 : Pêr-Jakez Helias, skrivagner, barzh ha den a radio
• 2000 : Bernard de Parades, folklorour
• 2007 : Bernard Le Brun, ardamezour ha bannielour
• 2007 : Loeiz Roparz, renevezer ar festoù-noz
• 2009 : Yann Brekilien, skrivagner breizhek
• 2015 : René Vautier, filmaozour
• 2016 : Martial Ménard, geriadurour ha yezhoniour brezhonek.
• 2020 : Jean-Yves Lagadeg, geriadurour ha yezhoniour brezhonek.

Tud liammet gant kêr pe o deus tremenet un tamm eus o buhez eno

• Alan Kainhart, kont Kerne
• Alan Fergant, dug Breizh
• Hoel II, dug Breizh
• Joseph-François Dupleix
• Yves Marie Audrein
• Jacques Cambry
• Kervarker
• Anatol ar Braz
• Ernest Ponthier de Chamaillard
• Jef ar Penven
• Julien Gracq

Ardamezeg ar familhoù

	Jacques Aymer, genidig eus bro Boatev, marc'heg Sant-Yann Jeruzalem, rener Kemper e 1527	En argant e dreustell kenframmek etre abel ha gul a beder pezh
	le Baron ur c'huzulier ouzh prezidial Kemper e 1660	En argant e dreustell heuliet gant teir melionenn, an holl en geot
	le Barzic aotrounez Keranstivel, e Lokmaria	En glazur e gebrenn en argant, heuliet gant teir brizhenn ginerminig ivez en argant
	Hervé le Bastard de Kerguiffinec, maer Kemper ha kannad ouzh ar Breujoù e 1738. Nicolas le Bastard de Kerguiffinec, mab Hervé, alvokad ar Roue ouzh Prezidial Kemper 1755	En argant e deir dreustell en gul leinet gant teir brizhenn erminig
	? Le Baud Senesal Kemper e 1590	En argant e fempdiliaouenn en gul
	? de Carné gouarnour Kemper er bloaz ... ?	En aour e ziv dreustell en gul
	J.M.G du Haffont ː bet ganet e Kemper an 8 Kerzu 1745 (= 50 bloaz); kabiten troadegiezh; marc'heg Sant-Loeiz; eil-major en Rohan; divroad; barnet ar 15 thermidor e Kiberen	En gul e gudon en argant pigoset hag iziliet en aour.
	de Kerloaguen Aotrounez Krec'heuzen, e parrez Sant-Vazhe	En argant e erez dispak iziliek ha pigosek en gul. Sturienn ː Sans effroy
	Mathieu Lohéac, prokulor ar Roue ouzh prezidial Kemper e 1590	En argant e vailhenn en sabel
	Jean du Quélenec de Saint-Quérec, gouarnour Kemper e 1592	En erminoù, e gab en gul karget gant teir flourdilizenn en aour
	Sébastien Ninon, kuzulier ouzh prezidial Kemper e 1700	En glazur e seizh steredenn en argant

Mirdioù

• 
  Eured e Kemper gant Eugène Boudin, 1857, er mirdi
• 
  Porzh Kemper gant Eugène Boudin, 1858, er mirdi

• Mirdi an Arzoù-Kaer (Kemper).

Liammoù etrebroadel

Gevelliñ

Bro	Kêr	Abaoe
Alamagn	Remscheid	1971
Iwerzhon	Luimneach	1981
Galiza	Ourense	2006
Sina	Yantai	2005
Italia	Foggia	2011
Gres	Lavrio	2009

Kevelouri

Bro	Kêr	Abaoe
Roumania	Sântămăria-Orlea	2007

Sport

Darvoudoù-sport a bep seurt

• 4 a viz Gouere 1958 : 9vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kemper ha Sant-Nazer; trec'h eo André Darrigade (Frañs).
• 30 a viz Mezheven 1962 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kemper ha Sant-Nazer; trec'h eo Huub Zilverberg (Izelvroioù).
• 27 a viz Mezheven 1965 : 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kemper hag ar Baol-Skoubleg; trec'h eo Guido Reybrouck (Belgia).
• 15 a viz Gouere 1991 : 10vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Roazhon ha Kemper; trec'h eo Phil Anderson (Aostralia).
• 16 a viz Gouere 1991 : 11vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Kemper ha Sant-Ervlan; trec'h eo Charly Mottet (Frañs).
• 11 a viz Gouere 2004 : 8vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Lambal ha Kemper; trec'h eo Thor Hushovd (Norvegia).

Liammoù diavaez

Sellit ouzh ar ger Kemper er
wikeriadur, ar geriadur frank.

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Kemper

a vo kavet e Wikimedia Commons.

• (br) Lec'hienn ofisiel kêr Gemper e brezhoneg hag e galleg
• (br) Kemper war lec'hienn Geobreizh

Levrlennadur