Memorandum Srpske akademije nauka i umjetnosti

Memorandum Srpske akademije nauka i umjetnosti poznat jednostavno kao Memorandum SANU^[1] je nacrt dokumenta koji je stvorila Srpska akademija nauka i umetnosti u periodu između 1985-86. kao strateški program srpske inteligencije. Memorandum SANU je odredio smjer rješenja srpskog pitanja unutar SFR Jugoslavije. Ovaj dokument bio je objavljen u javnosti preko beogradskog dnevnika "Večernje novosti" u dva nastavka 24. i 25. septembra 1986. godine.

Memorandum je odmah privukao pažnju javnosti u Jugoslaviji jer je dao glas kontroverznim stavovima o stanju nacije i založio se za temeljnu reorganizaciju države.^[2] Glavna tema je bila da ustavna struktura Jugoslavije diskriminiše Srbe i da decentralizacija vodi raspadu Jugoslavije.^[3] Tvrdilo se da je razvoj Srbije narušen u korist drugih dijelova Jugoslavije, odnosno da druge razvijenije regije cvjetaju na račun Srbije. Memorandum su zvanično osudile Vlada Jugoslavije 1986. i Vlada SR Srbije zbog podsticanja nacionalizma.^[4] Neki smatraju da je njegovo objavljivanje ključni trenutak u raspadu Jugoslavije[5] i doprinos jugoslovenskim ratovima.^[5]

Radna grupa

Radnu grupu su sačinjavali:^[6]

• Pavle Ivić
• Antonije Isaković
• Dušan Kanazir
• Mihailo Marković
• Miloš Macura
• Dejan Medaković
• Miroslav Pantić
• Nikola Pantić
• Ljubiša Rakić
• Radovan Samardžić
• Miomir Vukobratović
• Vasilije Krestić
• Ivan Maksimović
• Kosta Mihailović
• Stojan Ćelić
• Nikola Čobeljić

Sadržaj

Memorandum je podijeljen na deset dijelova, koji su grupisani u dvije cijeline:

• Kriza jugoslavenske privrede i društva;
• Položaj Srbije i srpskoga naroda;

Glavne tačke memoranduma

• Albanci vrše genocid nad Srbima na Kosovu (str. 41, 56 memoranduma)
• SR Slovenija i SR Hrvatska preuzimaju kontrolu nad srpskom ekonomijom. Jugoslavija uklanja industriju iz SR Srbije (str. 42)
• Postoji potreba za ustavnim promjenama Jugoslavije zbog njenog nepravednog maltretiranja i slabljenja Srbije (str. 46)
• Antisrpska diskriminacija je raširena (str. 50)
• Srbija je žrtvovala 2,5 miliona svojih građana u ime Jugoslavije (u Prvom i Drugom svetskom ratu) i sada je žrtva iste države (str. 52)
• Između 1690. i 1912. 500.000 Srba napustilo je Kosovo, gdje Albanci vrše genocid (str. 56)
• Srbi koji žive na Kosovu i Srbi koji žive u Hrvatskoj izloženi su diskriminaciji (str. 58)
• Hrvatski Srbi su u opasnosti bez presedana (str. 62)
• Svi srpski pisci iz Bosne i Hercegovine su srpski a ne bosanski pisci (str. 65)
• Srpsko pitanje se ne može riješiti bez punog nacionalnog i kulturnog jedinstva srpskog naroda Jugoslavije (str. 70–3)
• Srbi su u poslednjih 50 godina dva puta bili žrtve razaranja, asimilacije, prisilnog vjerskog preobraćenja, kulturnog genocida, ideološke indoktrinacije i tvrdnji da nemaju nikakav značaj (str. 70–3)
• Ako Jugoslavija propadne, Srbija mora da se pridržava svojih nacionalnih interesa (str. 73)

Komentar

Memorandum SANU u svom sadržaju nimalo ne odstupa od već poznatih programa Velike Srbije ("Načertanije", Srbi svi i svuda, Homogena Srbija...) samo je moderniziran za svoje vrijeme:

• granice Srbije nisu u skladu s etničkim sastavom i kao takve one se trebaju prekrajati, jer prema memorandumu Ustav iz 1974. je nanio mnogo štete Srbiji, zbog stvaranja autonomnih pokrajina Vojvodine i Kosova, razvodnjavanje federacije, kao i zbog "umjetnih" administrativnih granica koje ne predstavljaju "pravu" sliku
• ugroženost srpskog naroda od strane drugih naroda unutar SFR Jugoslavije: asimilacija, iskorištavanje, istjerivanja, nemogućnost izražavanja, marginalizacija u političkoj, ekonomskoj, kulturnoj i naučnoj sferi.
• jačanje protusrpskih snaga unutar SFR Jugoslavije (Hrvati, Albanci)
• potreba za brzu i skoru akciju da se spriječi propadanje Srbije i srpskog naroda

Utjecaj

Memorandum SANU je imao dalekosežan utjecaj na razvoj i obnovu nacionalističkog pokreta u Srbiji prvo pod okriljem Saveza komunista Srbije. Memorandum je imao i izravan utjecaj na Slobodana Miloševića koji je ideje izložene u memorandumu pokušao provesti u djelo: antibirokratska revolucija i ideja o velikoj Srbiji koja je kasnije bila uzrok rata u Sloveniji, Hrvatskoj, BiH i na Kosovu.

Također pogledajte

• Memorandum SANU iz 1995. godine^[7]
• Drugi Memorandum SANU, memorandum iz 2012.

Također pogledajte

• Srpska akademija nauka i umetnosti
• Dobrica Ćosić