Tjentište

Tjentište je naseljeno mjesto u općini Foča, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina. Naselje je smješteno u kanjonu rijeke Sutjeske koje je u očuvanim pisanim historijskim izvorima moguće pratiti tek od druge decenije 15. vijeka.

Tjentište
Naseljeno mjesto
Pogled na Tjentište
Tjentište Lokacija u Bosni i Hercegovini
Koordinate: 43.3483°N 18.6906°E / 43.3483; 18.6906
Država	Bosna i Hercegovina
Entitet	Republika Srpska
Općina	Foča
Stanovništvo (2013)
• Naseljeno mjesto	94
Vremenska zona	CET (UTC+1)
• Ljeti (DST)	CEST (UTC+2)
Pozivni broj	(+387) 58
Matični broj	227404[1]
Matični broj općine	20613

Ime

U latinskim izvorima srednjega vijeka ime Tjentišta se spominje u više različitih oblika (Tintista, Tientista, Tentista, Tintinista). Ustaljeno je mišljenje da je Tjentište dobilo ime od latinske riječi tenda – šator, aludirajući na zaustavljanje trgovaca na tom mjestu i njihovo noćivanje pod šatorima. Postoji viđenje da ovaj toponim potječe od pojma tjena što znači skrama (žabokrečina). Baveći se pitanjem hidronima u lijevom slivu rijeke Drine Dragomir Vujičić predlaže da korijen riječi Tjentište treba vezati za riječ tentus - stanica, ostanovka, zaderžka, jer po njemu Tjentište i jeste bilo ostanovka.^[2]

Položaj

Tjentište predstavlja značajnu karavansku stanicu situiranu na jedinom većem proširenju u kanjonu rijek Sutjeske pogodnu za formiranje naselja na prometnom putnom, karavanskom pravcu Via Bosne (Via Drine), koji je povezivao primorje sa područjem istočne Bosne, gornjim Podrinjem, Polimljem i srednjim Podrinjem, i Despotovinom, naročito trgovačkim naseljima Foča, Goražde, Pljevlja, Prijepolje, Višegrad, Prača, Zvornik i Srebrenica.^[3] Karavani su sa robom polazili iz Dubrovnika preko Trebinja, Bileće, Gacka i Čemerna stizali do Tjentišta. Dalje su karavani išli pravcem prema Popov-mostu pored sela Ćurevo i Kozmana, pa preko sela Brod stizali u Foču a iz Foče u više pravaca.^[4] Tipološki Tjentište predstavlja naselje sa elementima trgovišta i grada ali bez pratećih fortifikacionih objekata. Geostrateški Tjentište je bilo zaštićeno sa zapada i istoka planinama, sjeverni prilaz naselju osiguravao je tvrđava Tođevac, a na jugu utvrđeni Vratar tako da nije bilo potrebe da naselje ima unutrašnje dodatne vojne, zaštitne i odbrambene objekte. Tjentište je bilo u župi Sutjeska koja je pripadala posjedu velmoža iz roda Kosače.

Ranija prošlost

U period bronzanog i željeznog doba datiraju se kameni tumuli pronađeni na većem broju lokaliteta u blizini Tjentišta: Mrkalji, Gromila, Jarčina, Rudine i Zborna gromila u Šadićima, Gromila u Vrbnici, Kaldrma i Zavojnica u Prijeđelu. Gradinsko naselje nalazi se na lokalitetu Gradac, na uzvisini iznad rijeke Drine.^[5] O kontinuitetu naseljenosti šireg područja svjedoči ranohrišćanska bazilika pronađena na lokalitetu Crkvina u Prijeđelu, iz perioda ranog srednjeg vijeka. Bazilika je dvobrodna, sa oltarskim apsidama na istočnoj strani, a njena kompletna izrada, koja se pripisuje domaćim majstorima, prilagođena je konfiguraciji terena. U seobi naroda ova crkva je zapuštena, razrušena, a kasnije je u njenoj blizini nastala nekropola stećaka.^[6]

Razvijeni srednji vijek

Tjentište spominju prvi put u pisanim izvorima 15. februara 1418. Dvojica trgovaca Radoje Dubjević i Veselko Račić iz Tjentišta zadužuju se kod dubrovačkog vlastelina Mihaila Sorkočevića i braće na iznos od 116 dukata i na rok vraćanja od tri mjeseca.^[7] Tjentište je imalo svog kneza, gradskog kneza, lokalni organ vlasti, koji se spominje u jednoj tužbi iz decembra 1445. To upućuje na razvijenu upravnu strukturu u okviru župe Sutjeska.^[8] Šire područje župe Sutjeska pripadalo je velmožama iz roda Kosače. Kosače su na području Tjentišta imali carinu. Maja 1432. spominje se Kovač Bogosalić, čovjek kneza Vukca Hranića u Tjentištu.^[9] Kasnije se na tom području spominje Katarina, supruga Vukca Hranića i Stjepan Vukčić Kosača. Za trgovca Radivoja Petkovića iz Tjentišta juna 1443. izričito je naglašeno da je čovjek vojvode Stjepana Vukčića.^[10]

Najvažnija privredna grana na području Tjentišta je trgovina. Mada su kroz Tjentište učestalo prolazili karavani sa ponosnicima i robom, tu su se razvili i domaći trgovci koji su djelovali na lokalnom tržištu i bili veza za strane krupne trgovce. U kreditnoj trgovini, u knjigama zaduženja u Dubrovniku poznati su sljedeći trgovci iz Tjentišta: Radoje Dubijević i Veselko Račić (1418), Radiša Radosalić (1418), Petko Brajković (1418), Budeč Tihojević (1429), Kovač Bogosalić (1432), Pribio Medošević (1439), Stijepko Dubijević, Radivoj Petković i Miljen Branković (1441), Bogeta Radohnić (1443), Radašin Radatović (1444, 1445, 1446, 1448, 1449), Radonja Mladinović (1448). Broj trgovaca nije velik ali je njihova djelatnost zadovoljavala osnovne potrebe lokalnog tržišta u Tjentištu. U Dubrovniku oni se zadužuju u robi čija je vrijednost izražena u novcu (uglavnom tkanine), a zatim tu robu prodaju na području Tjentišta i okoline. Kada prodaju robu oni svoje dugove vraćaju kreditorima u novcu.^[11]

Prolazak i zaustavljanje trgovaca kroz Tjentište rezultirao je postojanjem svratišta i drugih objekata za smještaj ljudi, robe i konja. Stanovi (alberghi italijanskih izvora), kuće ili svratišta podignuta su u svrhu pružanja usluga putnicima. Putnici su kod stanjanina mogli dobiti stan za odmor i noćenje, te smještaj robe i konja. Tako se 1445. spominje u Tjentištu neki Radoje albergar (Radoe albergar nostro di Tintista). I sam herceg Stjepan Vukčić Kosača je u Tjentištu uz carinu imao "kuću" namjenjenu smještaju putnika („ad Tintista in domum et gabellam chercech Stepani“ (18. januar 1457. godine).^[12] Na području Tjentišta razvijeno je bilo stočarstvo i zanatstvo. Pojedinci su iskorištavali situaciju i bavili se drumskim razbojništvom, napadajući putnike koji su sa sobom nosili značajna materijalna sredstva. Predmet pljačke je novac, srebro, zlato, kalaj, a ponekad i oružje.^[13]

Kultura

Na području Tjentišta sačuvan je značajan broj spomenika materijalne kulture: nadgrobnih spomenika – stećaka, tri kamene stolice u Tođevcu i ostaci crkve u Prijeđelu. O pismenosti se može govoriti kroz razvoj trgovine koja je neophodna za obavljanje poslova na lokalnom i širem nivou, naročito u odnosu sa Dubrovčanima.

Stećci se nalaze rasprostranjeni u Tjentištu i njegovoj okolini. Evidentirano je preko 300 stećaka od kojih je većina bez ukrasa. U Tjentištu je nekropola sa tri očuvana stećka u obliku sanduka. Sjeveroistočno od Tjentišta na Kosman-polju, na lokalitetu Grčko groblje, nalazi se 50 stećaka, (20 ploča i 30 sanduka), na lokalitetu Gradac unutar zidina i ispred ulaza grada Kozmana nalaze se tri stećka. U Šadićima ima 200 stećaka (deset ukrašenih sa motivima stilizovanih i antropomorfnih krstova, štita i scena lova na jelena). Blizu Kozmana, u Prijeđelu sačuvano je nekoliko stećaka u obliku sanduka i nišana, sa motivima luka i topuza. Istočno od Tjentišta u selu Igoče, na lokalitetu Grčko groblje, sačuvano je pet stećaka u obliku sanduka. Kod sela Vrbnica, uz pravoslavno groblje je nekropola od 20 stećaka. Zapadno od Tjentišta, na Zelengori na lokalitetu Ljubin grob je jedan usamljen stećak bez ukrasa, dok se na lokalitetu Lučke kolibe nalazi nekropola sa 23 stećka.^[14]

Među ostacima srednjovjekovnog grada Tođevca pronađene su tri uklesane kamene stolice. One su služile vlasteli prilikom javnog suđenja svojim podanicima, pa odatle naziv sudačke stolice.^[15]

Stanovništvo

Sastav stanovništva – naselje Tjentište
	2013.[16]	1991.	1981.[17]	1971.[18]
Osoba	94 (100,0%)	393 (100,0%)	416 (100,0%)	422 (100,0%)
Srbi	66 (70,21%)	131 (33,33%)	172 (41,35%)	188 (44,55%)
Bošnjaci	28 (29,79%)	226 (57,51%)1	207 (49,76%)1	208 (49,29%)1
Jugoslaveni	–	19 (4,835%)	15 (3,606%)	5 (1,185%)
Ostali	–	17 (4,326%)	1 (0,240%)	4 (0,948%)
Crnogorci	–	–	17 (4,087%)	14 (3,318%)
Hrvati	–	–	4 (0,962%)	2 (0,474%)
Slovenci	–	–	–	1 (0,237%)

1. ¹ Modalitet Muslimani se danas označava kao modalitet Bošnjaci.

Literatura

• Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom 3, Sarajevo 1988.
• Šefik Bešlagić, Stećci - Kataloško-topografski pregled, Veselin Maleša, Sarajevo 1971
• Šefik Bešlagić, Kamene stolice srednjovjekovne Bosne i Hercegovine, ANUBIH, Sarajevo 1985.
• Sejfudin Isaković, Tjentište u srednjem vijeku, Godišnjak BZK Preporod 13, Sarajevo 2013, 349-372. , Arhivirano 13. 2. 2021. na Wayback Machine
• Zdravko Kajmaković, Srednjovjekovna arhitektura u Bosni i Hercegovini, Radio Sarajevo, Treći program, VII/20, Sarajevo 1978, 851-853.
• Zdravko Kajmaković, Drina u doba Kosača, Naše starine 14-15, Sarajevo 1981, 167-174
• Desanka Kovačević-Kojić, Градска насеља средњовјековне босанске државе, Сарајево 1978.
• Dragomir Vujičić, Hidronimi (imena voda) u lijevom slivu Drine, ANUBiH, Djela, knjiga LVIII, Odjeljenje društvenih nauka, knjiga 33, Sarajevo 1982, 42-43.
• Nacionalni park Sutjeska Arhivirano 27. 10. 2014. na Wayback Machine