Һүн
From Wikipedia, the free encyclopedia
Һүн (ᠰᠦᠨ) — эмэ һүн тэжээлтэн (хүхэтэн) амитанай хүхэнэй булшархайһаа илгардаг тэжээллиг шэнгэн. Хүхэтэн амитадай эмэгшынхинь һүн илгаруулха энэ шадабаринь тэдэниие хүхэтэн амитан гэһэн тодорхойлогшо шэнжэнүүдэй нэгэн юм. Нарайхан түл амитад үндэһэн хүнэһэн тэжээлээ эдижэ шуртал һүниинь тэжээлэй гол эхэ үүсэбэри байдаг. Түрэһэнэй дараа дэлэгнэхи һүниие уураг гэдэг. Уурагынь эхэ амитанай эсэргүү бэетые нарай үрэ түлдөө дамжуулагша һүн юм. Энэнь эхэ, нарайхан хоёр түрэл бүриин үбшэнэй халдабари абаха аюлые багадхадаг.
Һүнэй түрэлнүүд:
- Һааһаар һүн —һая һаагдаад, бүлеэн зандаа байһан һүн.
- Түүхэй һүн —хөөрүүлэгдээгүй, бусалгагдаагуй һүн. Түүхэй һүнэй найралгань тухайн амитанай түрэл, зүйлһөө хамааран өөр өөр байдаг. Гэхыдээ түүхэй һүниинь юрэнхыдөө тодорхой хэмжээнэй ханаагүй тоһолиг, протейн, кальци зэргые агуулдаг. Халим, далайн гахай гэхэ мэтэ уһанай хүхэтэн амитадай һүниие газарайхитай харисуулбал маша ехэ тоһолигтой, мүн бусад хатуу тэжээллиг бодосые агуулһан байдаг.
- Хөөрэһэн һүн - бусалгаһан һүн. Һү хөөрүүлхэ — һу шэрэм тогоон соо хэжэ бусалгаха.
- Гашалһан һүн — удаан байжа, муу амтатай болоһон һүн.
- Ээдэһэн һүн — гашалаад, шалхамагтай, изармагтай болоһон һүн.[1]
- Амитанай буса гаралтай һүн гэдэг үгэнь шара буурсагай һүн, будаанай һүн, бүйлэһэнэй һүн, наргил модоной һамарай һүн гэхэ мэтэ амитанай буса гаралтай орлуулагшанарта мүн хэрэглэгдэдэг. Мүн тагтаа шубуу үрэ түлөө аманааһаа гулгижа гаргаһан шэнгэнээрээ хооллодог ба энэ шэнгэнииень таряан һүн гэжэ нэрлэдэг.