Алжир

Алжир (Араб: الجزائر, Al Jaza’ir (IPA:ɛlʤɛˈzɛːʔir), Бербер: , Dzayer), албан ёһоор Бүгэдэ Найрамдаха Арадшалаһан Алжир Арад Улас — хойто Африкада оршохо улас юм. Газар нютагаараа түбидээ хоёрто, дэлхэйдэ 11-дэ жагсадаг. Зүүн хойто талаараа Тунис, зүүн талаараа Ливи, зүүн урда талаараа Нигер, баруун урда талаараа Мали, Мавритани, баруун хойто талаараа Марокко уласуудтай тус тус хилэлэнэ. Баруун талада маргаантай газар нютаг болохо Баруун Сахара оршохо болоод хойто талада Газар дундын тэнгис байрлана.

Бүгэдэ Найрамдаха Арадшалаһан Алжир Арад Улас الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية (Араб) al-Jumhūriyya al-Jazāʾiriyya ad-Dīmuqrāṭiyya ašЗагбар:NbhŠaʿbiyya Загбар:Midsize
Туг Һүлдэ
Уряа: بالشعب وللشعب ("Арадһаа ба арадай түлөө")[1][2]
Түрын дуулал: Кассаман (англи: "We Pledge")
Алжир (тодо ногоон)
Нийслэл ба томо хотонууд	Алжир 36°42′N 3°13′E
Албан хэлэн	Араб Бербер
Бусад хэлэнүүд	Алжириин Араб (Дариджа) Франци[3]
Арад түмэн	Загбар:Vunblist
Шажан	99% Сунни (албан) 1% бусад (Христ ба Еврей)[3]
Демоним	Алжиршууд
Түрэ засаг	Нэгэдэмэл Хахад Юрэнхылэгшын БНУ
• Юрэнхылэгшэ	Абдельмаджид Теббун
• Юрэнхы сайд	Аймен Бенабдеррахман
• Зүблэлэй Дарга	Салах Гуджил
• Шуулганай Дарга	Ибраһим Бугали
Уласай хурал	Парламент
• Дээдэ танхим	Үндэһэтэнэй Зүблэл
• Доодо танхим	Үндэһэнэй Арадай Шуулган
Түүхэ
• Нумиди	МЭҮ 202
• Рустамидууд	776
• Зиридууд	972
• Хаммадидууд	1015
• Зьяны Улас	1236
• Османай Алжир	1516
• Франциин эзэмдэлгэ	7 һарын 5, 1830
• Тусгаар тогтонол	7 һарын 5, 1962
Дэбиcхэр газар
• Бүхэлидөө	2381741 км2 (10)
• Уһанай хуби (%)	1.1
Хүн зон
• Тоосоо 2021	44,700,000[4] (32)
• Нягтарал	17.7
ДНБ (ХАШТ)	2022 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$581.189 тэрбум[5] (43)
• Нэгэ хүндэ	$13,002[5] (111)
ДНБ (нэрлэһэн)	2022 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$191.941 тэрбум[5] (58)
• Нэгэ хүндэ	$4,294[5] (130)
ОТББЭ (2011)	27.6[6][7] бага
ХХИ (2019)	0.748[8] дээдэ · 91
Мүнгэн тэмдэгтэ	Алжирай динар (DZD)
Сагай бүһэ	UTC+1 (CET)
Датанай формат	үү/һһ/жжжж
Жолоодолгын тала	баруун
Телефоной код	+213
ISO 3166 код	DZ
Интернет домэйн	.dz الجزائر.

Алжир НҮБ, Африкын холбоо, Арабын Барилдалга, ОПЕК зэргэ байгуулгануудай гэшүүн орон юм. Мүн Магрибай Араб холбоое байгуулхада ехэ хуби нэмэри үзүүлһэн. Алжир үндэһэн хуулиндаа Лалын, Араб, ба Амазиг (Бербер) улас гэжэ тодорхойлогдоһон байдаг.

Нэрын гарал

Тус уласай нэрэ Алжир хотын нэрэһээ гаралтай. Харин хотын нэрэ jazā’ir banī mazghanā (арабаар «(Берберын аймаг) Аит Мазганнагийн аралнууд» гэһэн үгэ) гэхэ хотын хуушин нэрэнэй тобшолһон хэлбэри Al-jazā’ir гэһэн үгэһөө гаралтай. Дунда зуунай эхин үеын газарзүйшэд al-Idrisi болон Yaqut al-Hamawi гэжэ бэшэһэн байдаг.

Һунгадаг үедэ Алжирай хойто нютагай Нумиди гэдэг байһан болоод мүнөөнэй Тунисай баруун нютаг, Мароккогой зүүн нютаг хамарагдадаг байгаа.

Түүхэ

Эртэнэй түүхэ

Алжирай Тамугади дахи Римэй Траяанай хаалга

Бербершүүд доро хаяжа МЭҮ 10000 онһоо Алжирда нютаглажа байгаа.^{[9][10][11][12][13][14][15]} МЭҮ 1000 онһоо хойшо карфагеншүүд эргын дагуу һуурин байгуулжа эхилһэн. Бербершүүд Пүниин дайнаар үүһэһэн боломжиие ашиглан Карфагенһаа тусгаар тогтоножо, бербер хаанта уласууд үүһэжэ эхилээ. Эднһээ хамагай алдартай Нумиди юм.

Гэбэшье МЭҮ 200 ондо бербершүүд дахин эзлэгдэбэ. Энэ удаада Римэй бүгэдэ найрамдаха улас тэдэниие харьяандаа оруулаа. Баруун Римэй эзэнтэ улас задаран унахадаа бербершүүд олон газар дахин тусгаар тогтониһон уласаа байгуулһан бол үлэһэн хэһэгтэ вандалнууд хиналтаяа тогтоожо, Византиин эзэн хаан I Юстинианай сэрэгтэ сохигдон хөөгдэхэ хүрэтэрээ тэндээ байгаа. Византиин эзэнтэ гүрэн уламаар тус ороной зүүн хэһэгые VIII зуунда арабшууд ерэхэ хүрэтэр хатуу шанга гарай доро барижа байба.

Дундада зуун

Хоёр һалбари болохо Санхаджа болон Заната саашаа олон аймагта хубаагдажа байһан болоод Магрибиин бүһэ бүрэ хэдэ хэдэн аймагһаа бүрдэжэ байба.^[16][17] Дундада зуунай үедэ берберай хэдэ хэдэн династи үүһэн гаража ерэжэ байгаа.^[16][18]

Лалын шажан нэбтэрһэн

Алжирай ехэ мечеть

Лалын шажанта арабын арминууд Алжирые байлдан дагуулжа, бербер ударидагшадые мохотгожо, Умайяд арабын династи задран унаһанай дараа маша олон династи бүрэлдэн бии болоо. Эдэгээр династиин дотор Альмохад, Альморавид, Египетай Фатимид, Абдэлвадид хамагай алдартай юм.

Кабилиин Кутамаг өөрын үйлэ хэрэгтээ урбуулһан лалын шиит шажанда Фатимидууд Рустамидые түлхэн унагажа, Египетые эзэлжэ, Алжир, Тунисые Зирид угсаанай вассалнууддаа үлөөбэ. Зиридүүд боһолго гарахада Фатимид династи хүн зон олонтой арабын нэгэн аймаг болохо Бану Хилалые эльгээжэ тэдэнэй хүсэниие һулараа.