Иран

Иран (персээр ايران  Иран), албан ёһоор Лалын Бүгэдэ Найрамдаха Иран Улас — гээшэ Ойрохи Дурнын улас юм.^[5][6][7] Баруун уласуудта 1935 он хүрэтэр Перси гэгдэнхэй ушарһаа Иранай соёлой тайлбарида перс гэдэг нэрэ одоошье хэрэглэгдэдэг.

Лалын Бүгэдэ Найрамдаха Иран Улас пер. جمهوری اسلامی ایران
Түрын туг Түрын һүлдэ
Уряа: استقلال. آزادی. جمهوری اسلامی (Бэе даанги байдал, эрхэ сүлөө, лалын бүгэдэ найрамдаха улас)
Түрын дуулалай нэрэ: استقلال. آزادی. جمهوری اسلامی (Иран уласай түрын дуулал)
Иран һуури байра
Ниислэл		Тегеран
Албан хэлэн		Перс хэлэн
Цуг хэлэгдэх нь		Иранайнхид
Түрэ засаг		Лалын бүгэдэ найрамдаха засаг
-	Дээдэ ударидагша	Али Хаменеи
-	Юрэнхылэгшэ	Хасан Рухани
Дэбиcхэр газар
-	Бүхэлидөө	1 648 000 км2 (17)
-	Уһанай процент (%)	0,7 %
Хүн зон
-	Тоосоо (2015)	78 408 412 хүн[1]
-	Хүн зоной нягтарал	42 хүн/км2
ДНБ (ХАШТ)		2013 оной тоосоо
-	Бүгэдэ	$987.115 тэрбум[2] (17)
-	Нэгэ хүндэ	$12,803[2]
ДНБ (Нэрлэһэн)		2010 оной тоосоо
-	Бүгэдэ	$388.512 тэрбум[2]
-	Нэгэ хүндэ	$5,039[2]
ОТББЭ (2008)		38[3] (дундажа)
ХХИ (2013)		0.742[4] (һайн) (76)
Мүнгэн тэмдэгтэ		Иранай риал (IRR)
Сагай бүһэ		Иранай саг (НЗНЦ+03:30)
-	Зунай саг	Иранай зунай саг (НЗНЦ+04:30)
Интернет домэйн		.ir
Телефоной код		+98

Иран бүхэлидөө 1 648 000 км² нютагтай (дэлхэйн 18 дахи томо), 78 сая хүнтэй^[8]. Далайн үргэн эрье газартай, Евразиин түбидэхи газар зүйн ашагтай байрлалтай гэгдэхэ орон юм. Хойгуураа Армени, Азербайжан, Туркменистан уласуудтай болон Каспиин тэнгис; зүүн талаараа Афганистан, Пакистан; урдуураа Персиин булан, Оманай булан; баруун талаараа Түрэг, Ирак уласуудтай тус тус хиллэдэг. Ниислэл болон эгээн томо хото Тегеран уласай гүрэнэц түрын бодолгын, соёл уралиг, наймаан, ажаүйлэдбэриин түб болодог. Иран бол газарай тоһон, байгаалиин хии нөөсэ ехэтэй болон Ойрохи Дурнадаа нүлөөтэй гүрэн гэгдэнэ.

Иранда эртэ сагһаа цивилизаци дэлгэржэ, түүхэдэ тэмдэглэгдэһэн түрэтэ улас гүрэниинь МЭҮ 2800 оной Эламһаа эхилдэг. МЭҮ 625 ондо түрүүшынхие мидишүүд нэгэдхэжэ мүнөөнэй Иран үндэһэтэнэй һуури табинхай. Тэдэниие залгамжалжа 1000 гаран жэлэй турша ахеменид, аршакид, сасанид гэһэн Иранай гурбан улас дараалан оршожо байгаад араб, Ехэ Монгол болон бусад хари уласуудай харьяада байһаар 1501 ондо ираншуудай байгуулһан Сефевид улас тогтожо үндэһэтэнэй хубижа дахин нэгэдхэгдэбэ. Энэ улас лалын шажанай Шиит урасхалые дэмжэжэ байһанһаа энэ номлол хүсэтэйгөөр тархаһан юм. Тэрэнһээ хойшо эзэн хаанта ёһон үргэлжэлһээр 1906 ондо үндэһэн хуулита хаанта засагтай, 1979 оной 4 һарын 1-эй хубисхалай һүүлдэ албан ёһоор Лалын бүгэдэ найрамдаха засагтай улас болонхой.

Иран улас НҮБ, Эбсэлдэ үл нэгэдэхэ хүдэлөөн, ЛШУБ, ОПЕК гэхэ байгуулгануудай үүсхэн байгуулсаһан гэшүүн. 1979 оной Үндэһэн Хуули дээрэнь тулгуурилһан Иранай улас түрын тогтолсоо үбэрмэсэ (онсо), түбэгтэй бүтэсэ бүхы ударидаха албануудһаа бүридэнэ. Түрын тэргүүниинь Дээдэ ударидагша. Албан ёһоной шажаниинь лалын шажанай шиит урасхал болон албан ёһоной хэлэниинь перс хэлэн.

Мүн үзэхэ

• Ирак