Тодо бэшэг
бичиг үсэгэй системэ From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Тодо бэшэг (тод бичиг)
ᡐᡆᡑᡆ ᡋᡅᡒᡅᡎ
Тодо бэшэгые үзэхэдэ монгол бэшэгэй хэлые тэрэ сагай аман хэлэндэ ойртуулаха үүднэһээ зохёоһон болобшо хэтэрхэй "Тодо" болгоһон шалтгаанаар ниитэ монголнуудай хубида хүртээмжэтэй боложо шадалгүй зүбхэн Ойрадуудай дунда үлдэһэн. Энэ бэшэгые ойрад, хальмаг, торгуудууд XX-дугаар зуунай 30-40 он хүрэтэр хэрэглэжэ байһан.
Хошуудай Заяа Бандида Огторгойн далай хэмээхэ Намхайжанцан (1599-1662) монгол бэшэгэй сагаан толгойдо үндэһэлэн, ойрад хэлэндэ ниисүүлэн монгол бэшэгэй эжэл үзэгые тус тус илгаха, урта эгэшэгые уртатагалай тэмдэгээр тэмдэглэхэ гэхэ мэтэ нэмэлтэ тодолто хэжэ, тодорхой үзэг гү, али тодо үзэгые 1648 ондо зохёого.
Намхайжамса Бурханай шажаниие ниитэ монголнуудта түгээн дэлгэрүүлхэ, баһа халха ойрадай тэмэсэлые шажан соёлой нүлөөгөөр зогсоохо, ойрад түмэниие гэгээрүүлхэ зорилгоор үгэ бэшэгые зохёоһон юм.
Тодо бэшэгынь ойрад монгол хэлэнэй шухам ниисэһэн тула тэдэнэй удха зохёолой хэлэ боложо энэ бэшэгээр түүхэ, шажан, уран зохёол, анагааха ухаан, оршуулгын ном зохёол олоноор бэшэгдэжэ байһан. Тодо бэшэгэй дурасхал үлэмжэхэн үлдэһэниинь Уласай түб номой һан, Шэнжэлхэ ухааны акадеэмиин Хэлэ зохёолой хүреэлэнгэй номой һан хүмрэгтэ хадгалагдажа байна.
Харин БНХАУ-ай Шэнэжаанай ойрад монголнууд мүнөө болотор уугал бэшэгээрээ шэнэ удха зохёолоо туурбин бэшэжэ, ном һонин хэблэн ниитэлжэ байна. Мүн ОХУ-ай Хальмаг уласта тодо бэшэгые һураха хүдэлгэн үрнэжэ, тодо үзэгөөр һонин һэдхүүл хэблэгдэн, һургуулинуудта заажа байна.
Remove ads
Тодо үзгүдин нерэ
| # | Code | Тодо үсэг | Кирилл дарцар | Латин дарцар | Ахр Нерэ | Удан Нерэ | |
| 1 | 6176 | ᠠ | А | A | А | хойр арата | Худам әдл |
| 2 | 6212 | ᡄ | Э | E | Э | нег арата, дөгә сүлтә | |
| 3 | 6213 | ᡅ | И | I | И | нег арата, киисквр сүлтә | |
| 4 | 6214 | ᡆ | О | O | О | нег арата, дөрвлҗн геестә | |
| 5 | 6216 | ᡈ | Ө | Ö | Ө | нег арата, дөрвлҗн геестә, ардан өргстә | |
| 6 | 6215 | ᡇ | У | U | У | нег арата, бүтү геестә, унҗу өргстә | |
| 7 | 6217 | ᡉ | Ү | Ü | Ү | нег арата, бүтү геестә | |
| 8 | 6184 | ᠨ | Н | N | На | нег арата, өмнән цегтә | Худам әдл |
| 9 | 6218 | ᡊ | Ң | Ng | Аң | ||
| 10 | 6221 | ᡍ | Х | X | Ха | хойр арата, өмнән хойр цегтә | |
| 11 | 6222 | ᡎ | Һ | Q | Һа | хойр арата, өмнән төгрг цегтә | |
| 12 | 6219 | ᡋ | Б | B | Ба | бүтү толһата | |
| 13 | 6220 | ᡌ | П | P | Пха | ||
| 14 | 6192 | ᠰ | С | S | Са | сарвһр толһата, нег арата | Худам әдл |
| 15 | 6193 | ᠱ | Ш | W | Ша | сарвһр толһата, ардан хойр цегтә | Худам әдл |
| 16 | 6224 | ᡐ | Т | T | Та | шанһ толһата, нег арата | |
| 17 | 6225 | ᡑ | Д | D | Да | хавтха толһата | |
| 18 | 6191 | ᠯ | Л | L | Ла | өөдән өвртә, нег арата | Худам әдл |
| 19 | 6223 | ᡏ | М | M | Ма | матьхр толһата, нег арата | |
| 20 | 6228 | ᡔ | Ц | C | Ца | цах толһата, нег арата | |
| 21 | 6226 | ᡒ | Ч | H | Ча | ||
| 22 | 6227 | ᡓ | З | Z | За | цацу эргцтә, шуд көлтә | |
| 23 | 6234 | ᡚ | Җ | J | Җа | ||
| 24 | 6229 | ᡕ | Й | Y | Йа | яман хоңшарта, шуд көлтә | |
| 25 | 6233 | ᡙ | Г | G | Га | дөгә көлтә | |
| 26 | 6232 | ᡘ | К | K | Ка | көлн толһата, көндлң өргстә | |
| 27 | 6231 | ᡗ | Қ | Kh | Кх | катһр ка | |
| 28 | 6199 | ᠷ | Р | R | Ра | хамр дөөрән өргстә, нег арата | Худам әдл |
| 29 | 6230 | ᡖ | В | V | Ва | дөгә көлтә | |
| 30 | 6235 | ᡛ | NIA | Галик? | |||
| 31 | 6236 | ᡜ | DZA | Галик? | |||
| 32 | 6296 | ᢘ | TA | Галик | |||
| 33 | 6297 | ᢙ | ZHA | Галик | |||
Remove ads
Бэшэг
Кирилл Тодо хойр бэшэг бичсн үгмүд цацу биш болна. Цааранднь үлгүрнь хәләтн.
| Кирилл | Тод | Кирилл | Тод | Кирилл | Тод | Кирилл | Тод | Кирилл | Тод | Кирилл | Тод |
| Ах | Аха | Шүлг | Шүлүг | Ноха | Нохой | Аньх | Аниху | Хөн | Хоин | Бух | Буху |
| Сө | Сөө | Толь | Толи | Алвн | Албан | Сән | Саин | Бәәх | Байху | Насн | Насун |
| Олн | Олон | Лавта | Лабтаи | Көгҗм | Көгҗим | Гегән | Гэгээн | Негн | Нигэн | Хойр | Хойор |
| Һурвн | Һурбан | Дөрвн | Дөрбөн | Тавн | Табун | Орс | Орос | Гидг | Гэдэг | Моңһл | Моңһол |
Remove ads
Юникод
Энэ хуудаһан Тодо бэшэг гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
Remove ads
Холбооһон
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads