Тыва Улас
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Тува (ород: Тува́) гү, али Тыва (Тува: Тыва), албан ёһоор Бүгэдэ Найрамдаха Тыва Улас (ород: Респу́блика Тыва́; Тува: Тыва Республика, латиншалһан: Tyva Respublika Загбар:IPA-mn), болбол Оросой холбоото уласай нютаг можо. Сибириин холбооной тойрогой зайда оролсоно. Ниислэл хото — Кызыл.
_-_Tuva.svg)
Тыва Улас баруун зүгһөө Алтай Уластай ба Хакаси Уластай, хойто зүгһөө Красноярскын хизаартай, зүүн зүгһөө Эрхүүгэй можотой ба Буряад Уластай хилэлнэ.
1911 ондо Цин гүрэн мүхэжэ Ара Монгол бэеэ даанги боложо, уряанхайшууд Хитадһаа халхалагдаһан Тывае СССР мэдэлдээ оруулба. Тусгаар байһанаа болёод СССР-эй РСФСР-эй бүрилдэхүүндэ 1944 ондо «Тува автономито можо» болон элсэһэн байна. 1961 ондо «Тува АССР» гэжэ хубилагдан байгуулагдажа байгаа. СССР-эй бутаралаар Оросой холбоото уласай тусгаар тогтоноходо байра һуури дээшэлжэ 1992 ондо мүнөөгэй зэргэеэ, нэрэеэ олонхой.
Remove ads
Газар зүй
168,6 мянган хабтагай дүрбэлжэн километр газар (Буряадай хахад) эзэлэн оршодог Тыва Уласые Орос дотор Зүүн Сибириин урда үзүүртэ байрладаг гэжэ ойлгожо болоно. Мүн газарзүйн байрашалгаар Ази түбиин түбтэ шахуу байха болоод энэниие танюулжа Кызыл хотодо «Азиин түб» (ород: Центр Азии; Тува: Азияның төвү) гэхэ хүшөө бодгобо. Тыва нютагай 80%-нь ой тайгата уулархаг газар, үлэхэ хубинь уулануудай забһарай хээр, голнуудйа хүнды байдаг. Нютагай баруун хэһэгтэ Алтайн шэлэ нюруугай 3000 метрһээ үндэр Мүнгэн-Тайга (орос. Монгун-Тайга; тув. Мөңгүн-Тайга; 3976 м), Ак-Оюк (3608 м), Мүнгэлиг (ород Монгулек; 3485 м), Кызыл-Тайга («Улаантайга»; 3121 м) гэхэ мэтэ үндэр орёолтой бол зүүн болон хойто талаарынь д.т.д. 2000-3000 метр Саяан уула (орос. Саяны) һунадаг.
Тыва Улас арбин уһанай нөөсэтэй. Бараг бүхы голынь Енисей мүрэнэй дээдэ һабада багтадаг. Урда талаархи Тагна уулын үбэрэй гол горхон Убса нуурай урасхалгүй ай һабада хамаарна. Тыва хэлэнэй хем гэдэг үгэ «гол» (магадгүй «мүрэн») гэһэн удхатай. Бэе-Хэм («Бие гол» гэһэн удха байжа магадгүй; ород Большой Енисей), Каа-Хем (магадгүй «Хаа гол») хоёр ниилэжэ яг Енисей мүрэниие (тув. Улуг-Хем, «Үлэг гол») үүсхэдэг. Томо нуургүй. Харин Уш-Бельдир («Гурбан бэлшээри») аршаан (тув. аржаан), аршаан уудаг газар бии.
Remove ads
Хотонууд
| 3 мянган хүнһөө олон ажаһуугшадтай Тыва Уласай хото һуурин 01.01.2011 г.[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Remove ads
Засаг захиргаанай хубаари
Мүнөө Тыва Улас 17 хошуун (кожуун, район), хошуунһаа гадна хоер хототой (хоорай, город).
Хошуунда дотороо 116 сомон (сумон), сомондонь сааша арбадта (арбан) хубаагддааг.
Ажаглалата
Холбооһон
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads