Түрын эрьелтэ

Түрын эрьелтэ (француз: coup d’état [ˌkuː deɪˈtɑː]) — улас түрэдэ эрхэ мэдэлэй хубилалта юм. Түрын эрьелтэ үндэһэн хуули болон эрхэ зүйн нормодо зүршэжэ^[1], юрэдөө засаглалай түбүүдые хүсөөр эзэмдэжэ, түрын тэригүүн ба бусад хүтэлбэрилэгшэдые зайлуулаад (алалга гү, али тушаалгын аргаар) үргэлжэнэ^[2].

Этимологиин ёһоор, «эрьелтэ» болон хубисхал тон адли байна: лата: revolutio, ород: революция — эрьелгэ, эрьюулгэ^[3]. Тиибэшье һаа, улас түрын түүхэдэ «хубисхал» гэбэл томо хэмжээнэй, удаан үргэлжэдэг үйлэ ябаса («ямар нэгэ байгаалиин, ниигэмэй гү, али танин мэдэхын үзэгдэлэй дэбжэлтэнь болоһон гүн шанарай хубилалта»^[3]) аад, «түрын эрьелтэ» гээшэ алибаа хэмжээнэй эрхэ мэдэлэй шэлжэлгын үйлэ хэрэг юм.

Түрын эрьелтын тусхай түрэлнүүд:

• Сэрэгэй эрьелтэ
• Путч

Дэлхэйн шухала түрын эрьелтэ

• Термидорой түрын эрьелтэ
• 1851 оной 12 һарын 2-ой түрын эрьелтэ
• 1920 оной Каппын путч
• 1922 оной Италиин фашис түрын эрьелтэ
• 1923 оной Пивын путч
• 1932 оной Тайландын түрын эрьелтэ
• 1943 оной Аргентинын түрын эрьелтэ
• 1953 оной Иранай түрын эрьелтэ
• 1954 оной Гватемалын түрын эрьелтэ
• 1956 оной Аргентинын түрын эрьелтэ
• 1957 оной Тайландын түрын эрьелтэ
• 1960 оной Түрэгэй түрын эрьелтэ
• 1961 оной 5 һарын 16-ай Солонгосой сэрэгэй эрьелтэ
• 1962 оной Мьянмагай түрын эрьелтэ
• 1963 оной Вьетнамай түрын эрьелтэ
• 1963 оной Иракай түрын эрьелтэ
• 1964 оной Бразилай түрын эрьелтэ
• 1965 оной Индонезиин түрын эрьелтэ
• 1967 оной Грециин түрын эрьелтэ
• 1968 оной Иракай түрын эрьелтэ
• 1971 оной Түрэгэй түрын эрьелтэ
• 1973 оной Чилиин түрын эрьелтэ
• 1974 оной Португалай түрын эрьелтэ
• 1976 оной Аргентинын түрын эрьелтэ
• 1979 оной 12 һарын 12-ой Солонгосой түрын эрьелтэ
• 1980 оной 5 һарын 17-ой Солонгосой түрын эрьелтэ
• 1980 оной Түрэгэй түрын эрьелтэ
• 1988 оной Мьянмагай түрын эрьелтэ
• 1991 оной Августын путч
• 1992 оной Түрэгэй түрын эрьелтэ
• 1999 оной Пакистанай түрын эрьелтэ
• 2005 оной Непалай түрын эрьелтэ
• 2006 оной Тайландын түрын эрьелтэ
• 2009 оной Һондурасай түрын эрьелтэ
• 2012 оной Малиин түрын эрьелтэ
• 2013 оной Урда Суданай түрын эрьелтэ
• 2016 оной Түрэгэй түрын эрьелтэ