Урда Африка (улас)

Урда Африка, албан ёһоор Урда Африкын Бүгэдэ Найрамдаха Улас (африкаансаар Republiek van Suid-Afrika, англи: Republic of South Africa) — Африкын урда үзүүрые эзэлэн оршохо улас. Урда Африкын эрьень 2,798 км үргэлжэлхэ болоод Атлантын, Энэдхэгэй далайнуудтай хилэлнэ. Урда Африкын хойто талада Намиби, Ботсвана, Зимбабве, Мозамбик, Эсватини уласууд оршодог болон доторынь Лесотын хаанта улас оршодог.

Урда Африкын Бүгэдэ Найрамдаха Улас 10 бусад албан нэрэнүүд[1] Зулу: iRiphabhuliki yaseNingizimu Afrika Коса: iRiphablikhi yoMzantsi-Afrika Африкаанс: Republiek van Suid-Afrika Педи: Repabliki ya Afrika-Borwa Тсвана: Rephaboliki ya Aforika Borwa Урда Сото: Rephaboliki ya Afrika Borwa Тсонга: Riphabliki ya Afrika Dzonga Свати: iRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika Венда: Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe Урда Ндебеле: iRiphabliki yeSewula Afrika
Түрын туг Түрын һүлдэ
Уряа: "ǃke e꞉ ǀxarra ǁke" (Цъхам) "Элдэб зон нэгэдхэнэ"
Түрын дуулал: "Урда Африкын Түрын Дуулал"
Show globe Show map of Africa
Нийслэл	Претори (захиргаан)[2] Кейптаун (хуули тогтоохо)[2] Блумфонтейн (сүүд)[2][3]
Томо хото	Йоханнесбург[4]
Албан хэлэн	11 хэлэнүүд[1] Англи Зулу Коса Африкаанс Сепеди Сетсвана Сесото Тсонга сиСвати Тсхивенда исиНдебеле Тусхай статустай хэлэнүүд[5] Кхое хэлэнүүд Нама Койсан хэлэнүүд Урда Африкын Зангалгын Хэлэн Германи Грек Гуджарати Хинди Португал Телугу Тамил Урду Араб Иврит Санскрит
Арад түмэн (2019[6])	80.7% Африка 8.8% Холимог 7.9% Сагаан 2.6% Ази
Шажан (2016)[7]	78.0% Христос 10.9% Шажангүй 4.4% Заншашаһан этигэлүүд 1.6% Лалын 1.0% Индуизм 2.7% Бусад 1.4% Мэдэгдээгүй
Түрэ засаг	Нэгэдэмэл нэгэ намын Парламентай Бүгэдэ Найрамдаха Улас
• Юрэнхылэгшэ	Сирил Рамафоса
• Вицэ-Юрэнхылэгшэ	Дэвид Мабуза
Уласай хурал	Парламент
• Дээдэ танхим	Үндэһэнэй Зүблэл
• Доодо танхим	Үндэһэнэй Ассамблей
Түүхэ
• Холбоон	1910 оной 5 һарын 31
• Өөрын захиргаан	1931 оной 12 һарын 11
• БНУ	1961 оной 5 һарын 31
• Демократизаци	1994 оной 4 һарын 27
• Мүнөөнэй Үндэһэн Хуули	1997 оной 2 һарын 4
Дэбиcхэр газар
• Бүхэлидөө	1,221,037 км2 (24)
• Уһанай хуби (%)	0.380
Хүн зон
• Тоосоо 2021	60,142,978[8] (23)
• Тоололго (2011)	51,770,560[9]:18
• Нягтарал	42.4
ДНБ (ХАШТ)	2021 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$748 тэрбум[10] (32)
• Нэгэ хүндэ	$12,351[10] (96)
ДНБ (нэрлэһэн)	2021 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$317 тэрбум[10] (35)
• Нэгэ хүндэ	$5,236[10] (89)
ОТББЭ (2014)	63.0[11] онсо һайн
ХХИ (2019)	0.709[12] дээдэ · 114
Мүнгэн тэмдэгтэ	Урда Африкын рэнд (ZAR)
Сагай бүһэ	UTC+2 (SAST)
Телефоной код	+27
ISO 3166 код	ZA
Интернет домэйн	.za

Урда Африка хүн зонхи олон янза байдалаараа алдартай болон Үндэһэн Хуулидань 11 албан ёһоной хэлэниие зааһан байдаг. Албан ёһоной үйлэ хэрэг болон худалдаа, аралжаанда англи хэл эгээн ехэ хэрэглэгдэдэг болобошье гэртэ хөөрэлдэхэ хэлээрээ табадал жагсадаг. Урда Африкань сагаан, энэдхэгхи, холимог шуһата хүн зоноороо Африкада тэргүүлдэг. Хэдыгээр хүн зонойхинь 79.5% хара арһатай болобошье энэ ангилалда олон үндэһэтэн багтадаг. Албан ёһоной 11 хэлэнэй 9 Африкын хэлэнүүд юм. 2006 оной байдалаар Урда Африка хүн зониие 47.4 сая гэжэ тоособо.

Түүхэ

Мүнөөнэй Урда Африка нютагта оршон үеын хүнүүд 100,000 үлүү жэлэй турша оршон һууһан. Харин Һайн Найдалай хушуунаар үнгэрхэ замые оложо нээһэнээр Голландын Зүүн Энэдхэг Компани мүнөөнэй Кейптаун болохо газарта 1652 ондо амарха зогсоолые байгуулба. Кейптаун 1806 ондо Британиин колони болоһтон байна. 1820-оод оной үедэ Европошуудай һууришил улам тэлэһэн болоод тэрэнэй ушарынь Бурнууд (анханай Голландиин һуугшанар) болон Британишууд уласай хойто, зүүн хэһэгэй газарай болгон абаа. Үрэ дүндэ тэдэ болон нютагай унаган зон болохо Коса, Зулушууд хоорондо мүргэлдөөн бии болоһон байна. Хожомынь алмаз олдоһоноор Британи, Буршууд Урда Африка кристалл бодосой нөөсые өөртөө абаха гэжэ Англи-Бур дайн болобо. Хэдыгээр Буршууд илагдаһан болобошье 1910 ондо Британиин эрхэ мэдэл дооро Урда Африкада хизгаарлагдамал тусгаар тогтонолые үгэһэн байна. Британида эсэргүү бодолгонууд бүрин тусгаар тогтониһон дээрэ тулгуурилжа байһан болоод 1961 ондо Урда Африка бүгэдэ найрамдаха улас болоһон бэлэй. Иигээд тэригүүлэгшэ Үндэһэнэй нам апартеид гэжэ тусгаарлалтые зүбшөөрһэн хуулиие тогтообо. Гэбэш энэнь дотоодо, гадаадаһаа шүүмжэлэл хүртэжэ байһан болоод 1990 ондо хуушан юрэнхылэгшэ Фредерик Виллем де Клерк энэ хуулиие буулгажа эхилжэ, 1994 ондо анханай арадшалһан һунгуули ябагдаһан байна. Энэхүү һунгууляар Нельсон Мандела болон мүнөө ударидагша нам, Африкын Үндэһэнэй Конгрессые эрхэ мэдэлдэ хүргэбэ.