Хасагууд (хас. қазақтар) — Казахстанай уугуул тюрк арад зон. Казахстанда шадархи Хитад Уласай (Или-Хасаг автономито тойрог), Оросой (Астраханиин можо, Оренбургын можо, Тюмень, Омск, Самара, Алтай хизаар), Узбекистанай, Туркменистанай, Киргизстанай хүн зоной ехэхэн хуби. Энэһээ гадна Монголой Баян-Үлгы аймаг нютагта ажаһууна. Антропологиин талаар, хасагууд европеоид болон монголоид томо расануудай хоорондохи Урда Сибириин расада агуулна[7]. Хэлэниинь — тюрк хэлэнэй бүлэгэй хибчаг дэд бүлэгтэ агуулдаг хасаг юм.
Түүхэ
Хасагууд тюрк угсаатанай хибчаг, монгол угсаатанай найман, хэрэйд, жалайр, хонгирад, хатагин (2-3 сая? хүн), иран угсаанай скиф, сак, сармат, массагет зэргэ аймагуудһаа бүридэһэн үндэһэтэн юм. Хасагуудай дундахи найман, хэрэйд, жалайр, хонгирад тус бүри олон зуун мянган хүнтэй томохон обогууд юм.
Хасагуудай жүз гү, али ордониинь баруун, дунда, зүүн гэһэн гурбан жэгүүрһээ бүридэдэг обог аймагай зохёон байгуулалта юм. Бии болоһон саг хугасаанай хубида эрдэмтэд янза бүри һаналтай байдаг ба XV-р зуунһаа эртэгүй бии болоһон түүхэтэй[8].
Анха жүзүүд XVI зуун жэлһээ Зүүнгарай хаанта уласта эсэргүү байлдаанда түрэ зуура нэгэдэдэг байгаа. Мүнөөнэй Казахстанда, аймгархахань амидаралда түгээмэл. Мүнөөшье гэһэн ушаралдахадаа ямар аймагайнхи бэ гэжэ бэе бэеһээн асуусагаадаг. Гэхыдээ аймагуудай хоорондо ямар нэгэн үһөө хоросол үгы болоод аймаг харгалзахагүйгөөр тэдэ нэгэл үндэһэтэн гэжэ үзэгдэдэг. Мүнөөнэй Казахстандахи ехэнхи Хасагуудынь:
- Ехэ (Аха) жүз - хамгийн үсөөн хүнтэй
- Бага (Дүү) жүз
- Дунда жүз гэхэ гурбан жүзэй али нэгэндэнь хамаардаг.
Жүз бүри дотороо олон тооной аймагай бүлэгүүд, аймагууд болон обогуудые багтаадаг.
Ехэ, дунда жүз хасагуудай дунда монгол гаралтай хүн зон нилээдгүй байдаг бол бага жүз түрэг гаралай хүн зон зонхилдог гэжэ зарим түүхэшэд хөөрэнэ.[9] Бага жүзтэ адай зэргэ монгол обог бий. Ехэ жүз хүн зоноор эгээн үсөөншье, тэдэ Долоон уһанай гү, али баруун Моголистанһаа гаралтай ушар хасагай түрые тэригүүлхэ үүргэ гүйсэдхэдэг байһан бололтой. Моголистанай ноёд Монголой Алтан ургын ноёд байһан тула хасагуудые ударидаха байра һууритай болоходо нүлөөлһэн байжа болохо юм.
Хасагуудай обог аймагууд
|
Ехэ жүз:
|
Дунда жүз:
|
Бага жүз:
|
|
|
Зүүлтэ
Холбооһон
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
