Советски Союзан Турпалхой (Нохч-ГӀалгӀайн АССР)

Спискехь багарбешбу Нохч-ГӀалгӀайн АССРехь бина йа Ӏина бахархой, Советски Союзан Турпал цӀе йелла нах.

Нохчийн Республикан Халкъан библиотекехь хилла гайтаман стенд.

Истори

1942 шо долалуш хенахь вайнах махкахбаккхар кечбеш хенахь араделира къайлах омра нохчий а, гӀалгӀай а эскаре тӀекхайкхар сацош а, дика тӀом бечу вайнехан совгӀаташ далар а доьхкуш^[1].

Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀема хенахь гайтина хьуьнарш бахьнехь Советски Союзан Турпалан цӀе йелла Нохч-ГӀалгӀайн АССР 36 бахархойн (147 дӀакховдинчарах). Амма царех 6 бен нохчий вацара (1990 шарахь цӀе йелла Мовлади Висаитов цхьана). Массо а цӀе йелларш бара кехаташкахь кхоьчу къаьмнашца дӀаязбина (Хаваджи Магомед-Мирзаев вара гӀезало язвина, Ирбайхан Бейбулатов - гӀумки, Хансултан Дачиев - хӀири, Ханпаша Нурадилов - азербайджанхо, Абухаджи Идрисован къам язбина бацар). Турпал цӀе яла кховдина 110 Къилбаседа-ХӀирийн АССР бахархойх 75 тӀемалон елира и цӀе^[2].

Турпал цӀе яла шозза кховдира: Махмуд Амаев, А. Ахтаев, А.-В. Ахтаев, Даша Акаев, З. Ахматханов, Я. Алисултанов, Али Гучигов, Хаваджи Магомед-Мирзаев, Ирбайхан Бейбулатов, С. Мидаев, У. Касумов, И. Шаипов, А.-X. Исмаилов; кхузза: Абухаджи Идрисов, Мовлади Висаитов, Сакка Висаитов, Маташ Мазаев, И. Уциев; доьузза: Ханпаша Нурадилов^[3].

1995—1996 шерашкахь Сийлахь Боккха Даймехкан тӀеман хенахь гайтина хьуьнарш бахьнехь Российн Федерацин Турпалан цӀе елира кхаа нохчишна а (Канти Абдурахманов, Мовлади Умаров, Магомед Узуев), кхаа гӀалгӀайн а (Мурат Оздоев, Ширвани Костоев, Ахмед Мальсагов)^[4].

1945 шарахь вуьззина Сийлахь Орденан кавалер хилира Дуда Энгиноеван.

МогӀам

#	Фамили, цӀе, ден цӀе	Вина терахь	Кхелхина терахь	Эскаран тайпа	ЦӀе йелла терахь	«Герои страны» сайтехь агӀо	Билгалдаккхар
1	Абухов, Константин Васильевич	19040321 1904 шеран 21 мартехь	19450301 1945 шеран 1 мартехь	авиация Авиаци	19450627 1945 шеран 27 июнехь	14033	веллачул тӀехь
2	Абрамов, Шетиель Семёнович	19181111 1918 шеран 11 ноябрехь	20040514 2004 шеран 14 майхь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450131 1945 шеран 31 январехь	5685
3	Агамиров, Гога Григорьевич	19160818 1916 шеран 18 августехь	19970412 1997 шеран 12 апрелехь	авиация Авиаци	19441105 1944 шеран 5 ноябрехь	4485
4	Алейников, Александр Георгиевич	19160818 1916 шеран 18 августехь	1995	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450629 1945 шеран 29 июнехь	18277
5	Алексеев, Николай Михайлович	19190626 1919 шеран 26 июнехь	19430712 1943 шеран 12 июлехь	авиация Авиаци	19430828 1943 шеран 28 августехь	544	веллачул тӀехь
6	Аршинцев, Борис Никитович	19030810 1903 шеран 10 августехь	19440115 1944 шеран 15 январехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19440516 1944 шеран 16 майхь	4176	веллачул тӀехь
7	Атаманчук, Григорий Климентьевич	19220822 1922 шеран 22 августехь	19941127 1994 шеран 27 ноябрехь	артиллерия Артиллери	19431017 1943 шеран 17 октябрехь	7838
8	Аушев, Руслан Султанович	19541029 1954 шеран 29 октябрехь		ГӀашсалти ГӀашсалти	19820507 1982 шеран 7 майхь	1989
9	Байбулатов, Ирбайхан Адылханович	19120300 1912 шеран март	19431026 1943 шеран 26 октябрехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19431101 1943 шеран 1 ноябрехь	5744	веллачул тӀехь
10	Болтаев, Георгий Семёнович	19140405 1914 шеран 5 апрелехь	19860813 1986 шеран 13 августехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450531 1945 шеран 31 майхь	19016
11	Бочаров, Иван Кириллович	19181029 1918 шеран 29 октябрехь	19910315 1991 шеран 15 мартехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450531 1945 шеран 31 майхь	11764
12	Бубликов, Фёдор Борисович	19150205 1915 шеран 5 февралехь	19720319 1972 шеран 19 мартехь	авиация Авиаци	19440802 1944 шеран 2 августехь	12814
13	Виноградов, Иван Иванович	19221026 1922 шеран 26 октябрехь	19630514 1963 шеран 14 майхь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19440603 1944 шеран 3 июнехь	9562
14	Висаитов, Мавлид Алероевич	19140513 1914 шеран 13 майхь	19860523 1986 шеран 23 майхь	дошлой Дошлой	19900105 1990 шеран 5 январехь	659	веллачул тӀехь
15	Вовченко, Николай Дмитриевич	19150722 1915 шеран 22 июлехь	19910313 1991 шеран 13 мартехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450227 1945 шеран 27 февралехь	18955
16	Воловодов, Борис Наумович	19140719 1914 шеран 19 июлехь	19431103 1943 шеран 3 ноябрехь	авиация Авиаци	19431117 1943 шеран 17 ноябрехь	509	веллачул тӀехь
17	Гайдуков, Владимир Николаевич	19230104 1923 шеран 4 январехь	20060701 2006 шеран 1 июлехь	артиллерия Артиллери	19440603 1944 шеран 3 июнехь	4407
18	Галкин, Фёдор Ульянович	19070303 1907 шеран 3 мартехь	19670209 1967 шеран 9 февралехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450531 1945 шеран 31 майхь	2562
19	Галушкин, Борис Лаврентьевич	19190812 1919 шеран 12 августехь	19440615 1944 шеран 15 июнехь	партизан Партизан	19441105 1944 шеран 5 ноябрехь	10205	веллачул тӀехь
20	Гвенцадзе, Иван Николаевич	19070423 1907 шеран 23 апрелехь	19900000 1990 шо	артиллерия Артиллери	19440517 1944 шеран 17 майхь	10205	веллачул тӀехь
21	Гуденко, Павел Гаврилович	19110307 1911 шеран 7 мартехь	19940309 1994 шеран 9 мартехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450629 1945 шеран 29 июнехь	13694
22	Гуренко, Кузьма Иосифович	19091011 1909 шеран 11 октябрехь	19440821 1944 шеран 21 августехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450323 1945 шеран 23 мартехь	5493	веллачул тӀехь
23	Дачиев, Хансултан Чапаевич	19221212 1922 шеран 12 декабрехь	20010500 2001 шеран май	дошлой Дошлой	19440115 1944 шеран 15 январехь	4396	цӀе дӀаяккхина, амма кхано меттахӀоттайина
24	Демченко, Георгий Александрович	19590802 1959 шеран 2 августехь	19830516 1983 шеран 16 майхь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19831115 1983 шеран 15 ноябрехь	3142
25	Дёмин, Николай Александрович	19240815 1924 шеран 15 августехь	19440807 1944 шеран 7 августехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19440828 1944 шеран 28 августехь	52	веллачул тӀехь
26	Джунковская, Галина Ивановна	19221006 1922 шеран 6 октябрехь	19850912 1985 шеран 12 сентябрехь	авиация Авиаци	19450818 1945 шеран 18 августехь	910
27	Ермолаев, Владимир Иванович	19231006 1923 шеран 6 октябрехь	20000626 2000 шеран 26 июнехь	авиация Авиаци	19450410 1945 шеран 10 апрелехь	12881
28	Жулов, Фёдор Егорович	19190000 1919 шо	19440423 1944 шеран 23 апрелехь	авиация Авиаци	19441026 1944 шеран 26 октябрехь	15787	веллачул тӀехь
29	Заболотный, Иван Николаевич	19160712 1916 шеран 12 июлехь	19420627 1942 шеран 27 июнехь	авиация Авиаци	19420304 1942 шеран 4 мартехь	464
30	Зозуля, Георгий Петрович	19200205 1920 шеран 5 февралехь	19540105 1954 шеран 5 январехь	авиация Авиаци	19460515 1946 шеран 15 майхь	4844
31	Идрисов, Абухаджи	19180517 1918 шеран 17 майхь	19831022 1983 шеран 22 октябрехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19440603 1944 шеран 3 июнехь	5755
32	Ильяшенко, Георгий Данилович	19180501 1918 шеран 1 майхь	19870802 1987 шеран 2 августехь	авиация Авиаци	19450914 1945 шеран 14 сентябрехь	7293
33	Иодис, Алексей Дмитриевич	19231018 1923 шеран 18 октябрехь	19941020 1994 шеран 20 октябрехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450324 1945 шеран 24 мартехь	9725
34	Калашников, Прокофий Яковлевич	19060628 1906 шеран 28 июнехь	19770622 1977 шеран 22 июнехь	танкхо Танкийн эскар	19440913 1944 шеран 13 сентябрехь	949
35	Караев, Александр Акимович	19150316 1915 шеран 16 мартехь	19840101 1984 шеран 1 январехь	авиация Авиаци	19450223 1945 шеран 23 февралехь	11512
36	Крутов, Пётр Максимович	19231016 1923 шеран 16 октябрехь	19880112 1988 шеран 12 январехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19431026 1943 шеран 26 октябрехь	7427
37	Купин, Фёдор Николаевич	19230526 1923 шеран 26 майхь	19880401 1988 шеран 1 апрелехь	десантхо Десантхо	19450324 1945 шеран 24 мартехь	9873
38	Кучеряба, Тихон Александрович	19100629 1910 шеран 29 июнехь	19780315 1978 шеран 15 мартехь	авиация Авиаци	19460515 1946 шеран 15 майхь	16431
39	Малиновский, Василий Тимофеевич	19200711 1920 шеран 11 июлехь	19970613 1997 шеран 13 июнехь	танкхо Танкийн эскар	19440110 1944 шеран 10 январехь	9191
40	Михайлов, Николай Матвеевич	19020219 1902 шеран 19 февралехь	19651130 1965 шеран 30 ноябрехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450428 1945 шеран 28 апрелехь	3963
41	Мухамед-Мирзаев, Хаваджи	19100000 1910 шо	19431004 1943 шеран 4 октябрехь	дошлой Дошлой	19440115 1944 шеран 15 январехь	4476	веллачул тӀехь
42	Нурадилов, Ханпаша Нурадилович	19200706 1920 шеран 6 июлехь	19420912 1942 шеран 12 сентябрехь	дошлой Дошлой	19430417 1943 шеран 17 апрелехь	2636	веллачул тӀехь
43	Плотянский, Пётр Трофимович	19120130 1912 шеран 30 январехь	19970000 1997 шо	ГӀашсалти ГӀашсалти	19431025 1943 шеран 25 октябрехь	15139
44	Поцелуев, Иван Николаевич	19160104 1916 шеран 4 январехь	20000218 2000 шеран 18 февралехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19440603 1944 шеран 3 июнехь	7477
45	Радус, Фёдор Никифорович	19101220 1910 шеран 20 декабрехь	19881122 1988 шеран 22 ноябрехь	авиация Авиаци	19400421 1940 шеран 21 апрелехь	4643
46	Рыхлин, Николай Владиславович	19150517 1915 шеран 17 майхь	19890300 1989 шеран март	авиация Авиаци	19430524 1943 шеран 24 майхь	4124	цӀе дӀаяккхина
47	Сабельников, Фёдор Сидорович	19080519 1908 шеран 19 майхь	19470000 1947 шо	ГӀашсалти ГӀашсалти	19431026 1943 шеран 26 октябрехь	10394
48	Сергеев, Иван Фёдорович	19160214 1916 шеран 14 февралехь	19930100 1993 шеран январь	артиллерия Артиллери	19440913 1944 шеран 13 сентябрехь	18116
49	Сурмач, Михаил Михайлович	19130701 1913 шеран 1 июлехь	19970109 1997 шеран 9 январехь	артиллерия Артиллери	19450410 1945 шеран 10 апрелехь	13990
50	Тучин, Георгий Владимирович	19141124 1914 шеран 24 ноябрехь	19450805 1945 шеран 5 августехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19450227 1945 шеран 27 февралехь	8980
51	Харланов, Иван Степанович	19081007 1908 шеран 7 октябрехь	19721211 1972 шеран 11 декабрехь	ГӀашсалти ГӀашсалти	19431016 1943 шеран 16 октябрехь	776
52	Хрущёв, Иван Максимович	19150103 1915 шеран 3 январехь	19900831 1990 шеран 31 августехь	авиация Авиаци	19440313 1944 шеран 13 мартехь	14689
53	Чевола, Никифор Дмитриевич	19090823 1909 шеран 23 августехь	19930913 1993 шеран 13 сентябрехь	артиллерия Артиллери	19440701 1944 шеран 1 июлехь	9975
54	Чепелюк, Сергей Георгиевич	19210909 1921 шеран 9 сентябрехь	19850719 1985 шеран 19 июлехь	авиация Авиаци	19441026 1944 шеран 26 октябрехь	4076

Хьажа иштта

• Нохчий - Российн Федерацин Турпалхой
• Нохч-ГӀалгӀайн Социалистически Къинхьегаман Турпалхой

Билгалдахарш

1. Ахмадов, 2005, с. 793.
2. Ахмадов, 2005, с. 793—794.
3. Ауховский.
4. Ахмадов, 2005, с. 795.

Хьажоргаш

• Хамид Ауховский. Как два чеченца, два Героя, на берегу одной реки, защищали Родину свою (бил-боцу.). bukanovskay.ru (2012 шеран 3 февраль). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 2 июнь. Архивйина 2016-03-04 — Wayback Machine

Литература

• Азниева Е. Э., Бибулатова Х. В., Джамбулатова И. К. и др. Память: 1941-1945 / Айдамиров Ш. К. (автор проекта). — Нальчик: ООО «Печатный двор», 2019. — Т. 1. — 848 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-6043086-9-1.
• Ахмадов Я. З., Хасмагомадов Э. Х. История Чечни в XIX-XX веках. — М.: «Пульс», 2005. — 996 с. — 1200 экз. — ISBN 5-93486-046-1.
• Воднев В., Стрельцов А. Золотые звёзды Чечено-Ингушетии. — Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1985. — 30 000 экз.
• Наши земляки — Герои Советского Союза / Партийный архив Чечено-Ингушского обкома КПСС. — Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1985. — 50 с. — 2000 экз.