Геродот

Галика́рнасан Геродо́т, ХӀеродот (шир.-желт. Ἡρόδοτος Ἁλικαρνᾱσσεύς, вайн эрал 484 шо хьалха гергга — вайн эрал 425 шо хьалха гергга) — вайн эрал V бӀешо хьалхара ширажелтойчоьнан историк а, географ^[2][3] а, Цицеронан ира дешнашца, «историн да» — дисинчу ладаме «Истори» трактата хьалхара автор^[4], цуо сурт хӀоттадо желтойн-гӀажарийн тӀемийн а, дукхаха долчу шен заманера къаьмнийн гӀиллакхийн а.

ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Геродот (маьӀнаш).

Галикарнасан Геродот
шир.-желт. Ἡρόδοτος Ἁλικαρνᾱσσεύς
Вина терахь	гергга 484 в. э. хьалха
Йина меттиг	Галикарнас[1]
Кхелхина терахь	гергга 425 в. э. хьалха
Кхелхина меттиг	Фурии, Калабри йа Пелла, Македони
Пачхьалкх	Галикарнас
ГӀуллакхан тайпа	историк
Ӏилманан кхоче	историк, географ
Викиларми чохь медиафайлаш

Геродотан къинхьегамийн доккха маьӀна дара антикин оьздангаллина, иза шира дуьненан историн чӀогӀа ладаме хьост дара.

Биографи

Вайн замане кхаьчна Геродотан биографи шина хьостера бух болуш йу: Геродотан шен могӀамашна а, дуккха а тӀаьхьара византин «Суда» энциклопедина а. Хьосташкара цхьацца хаамаш дуьхь-дуьхьала бу^[5], амма дийна схьаэцча Геродотан дахар кхунна тӀедогӀу.

Геродотан даймохк, Галикарнас, биллина дорийша, меттигера карийн тайпанан векалийн жимачу гӀалин уллехь. Геродот вина цигахь Ликсан лору доьзалехь. Йаздархочу Памфилин тешаллица, руман II бӀешеран йаздархочун Авл Геллийн^[6], иза вина вайн эрал хьалхара 484 шарахь^[7] Къона волучу хенахь Геродот вара къизачу паччахьан Лигдамидан дуьхьала къийсам латточу партехь, араваьккхина, вехира Самос тӀехь, цул тӀаьхьа йехачу хенахь некъ беш лийлира. Иза чекхвелира Вавилонах, Ассирех, Мисрех, Жима Азех, Геллеспонтах, Къилбаседа ӀаьржахӀордйистах, Балканийн ахгӀайренах, Пелопоннесера Македонин областера а, Фраке кхаччалц. Вайн эрал 446 шо хьалха иза ваха хиира Афине, цигахь гергарло тесира Периклан гуонца; оцу заманахь «Историн» ладаме цхьа дакъа йаздина дара, иза хаьа, Геродота афинахошна цунна чуьра кийсигаш йешна дера. Вайн эрал 444 шо хьалха Геродота дакъалецира Сибарис кротонаша йохийначу меттигехь Йоккха Желтойчуьра эллинийн йукъара Фури колони кхуллуш. Велла вайн эрал 425 шо хьалха.

«Истори»

Коьрта йаззам: Истори (Геродот)

Дуьне Геродотан ма-гарра

Геродотан сочинени — хӀокху заманан маьӀнехь историн таллам бац, иза — дукха далла хьекъал делла, чӀогӀа хӀума хаа луучу, къамеле волучу, дукха йоьшучу, гиначу, кхин а дукха хезначу стеган говза дийцар ду; оцу амалашна тӀекхета эллинийн деланех тешаран эсалалла, скептицизмо меттах ваьккхина велехь а. Вукха агӀора, Геродот историк хилла ца Ӏа; цуьнан сочиненин цхьацца дакъош — оцу заманан бакъ йолу энциклопеди йара: кхузахь географин этнографин, Ӏаламан-историн, литературин хаамаш бара. ТӀаккха а Геродотах нийсонца историн да олу. ХӀинца цуьнан сочинени йекъало исс жайнех, дерриг шолгӀа дакъа желтойн-гӀажарийн тӀемех лаьцна историн дийцар ду, чекхдолу вайн эрал 479 шо хьалха эллинаша Сеста йаккхаран хаамашца.

Хьалхарчу декъехь ГӀажарийн паччахьалла айайаларх, Вавилонех, Ассирех, Мисрех, Скифех, Ливех, кхечу мехкех лаьцна дийцарш ду. Дийцаран цхьаалла кхочу хуучу барамехь а, хьалхарчу дешан тӀера чекххенга кхаччалц историк гайта гӀерта варварашна а, эллинашна а йукъара къовсам. Амма историкан йовш йоцу ойлано новкъарло ца йо цунна шен хазахета а, масала эца йиш йолу дийцарш шуьйрачу гуран чудерзо. Геродотан ладаме барам йара историн, дукха меттигашкахь субъективан, кӀезиг йац хӀилладоцу-рационалистийн, амма тӀаккха а историографе керла йуьхьиг йалош йолу, йемалалла.

Исбаьхьаллин кхолламашкахь

Компьютеран ловзаршкахь

• Assassin’s Creed Odyssey ловзарехь Афинехь веха, Геродот цӀе йолуш стаг ву, историк а, археолог а волуш, цуьнан куьйгалхо — Перикл^[8] ву.

Иэс

Ша винчу Галикарнас гӀалара Геродотан иэс, хӀокху заманахь Туркойчуьра Бодрум шахьар

1935 шарахь Дуьненайукъара астрономин берто Беттан гуш болу агӀонера кратерна Геродотан цӀе йелла.

МогӀамаш а, гоччамаш а

• «Loeb classical library» серехь арахецна 4 томехь (№ 117—120).
• «Collection Budé» серехь Геродотан «Истори» арахецна 11 томехь (царна йукъахь чудалориг а, некъгойтург а йолу томаш).

Оьрсийн гоччамаш:

• Повествования Иродота Аликарнасского. / Пер. А. Нартова. В 3 т. СПб., 1763—1764.
• История Иродотова. Ч. 1-5. / Пер. И. И. Мартынова. СПб., 1826—1828. (на греч. и рус. яз.; включает в ч. 5 «Жизнь Гомера» Псевдо-Геродота)
  • Книги I, IV. / Пер. И. Мартынова в переработке М. Гаспарова. // Историки Греции. М., 1976. С. 27-166.
• Геродот. История в 9 кн. / Пер., предисл. и указатель Ф. Г. Мищенко. В 2 т. М., 1885—1886.
  • 2-е изд., испр. 1888.
  • переизд.: М.: Эксмо. 2008.
• Геродот. История. / Пер. и прим. Г. А. Стратановского. Статья В. Г. Боруховича. (Серия «Памятники исторической мысли».) Л.: Наука, 1972. 600 стр. 50000 экз.
  • переизд. неоднократно, например: (Серия «Классики исторической мысли»). М.: Ладомир — АСТ. 1999. 752 стр.

Кроме того, до революции в России выходило множество «школьных изданий» отдельных книг «Истории».

• М. Гаспаров. Рассказы Геродота о греко-персидских войнах и ещё о многом другом. — Согласие, 2000. — 228 с. — свободный пересказ книг Геродота.

Хьажа кхин а

• Фукидид