Конкистадор

Дукхаха болу конкистадораш къебелла испанхойн къонахий бара (аьлча а идальгош а, кабальерош а). ХӀокху заманан историн Ӏилмано уьш йукъабовларан коьрта факторш йуьйцу: Реконкиста чекхйалар, испанин тажан политикин а, экономикин а Ӏалашо (Конкистин тӀаьхьарчу муьрехь), олалла цхьаьнатохар, тӀаьххьара коьртаниг, доладаха оьшу керла латтанаш дӀаделлар.

КӀезиг роль ца ловзийна, Европин генахь хьуьнаре испанхо паччахьан Ӏедалах а, килсах а маьрша хиларо (масала, XVI бӀешеран йуьххьехь тажан пайденна ахчанаш далар). Испанхойн инквизицис хьийзо «керла керстанийн» а, йахӀудийн а дезийтура Керла Дуьнен тӀейоьду экспедицех беттабала.

Конкистадорийн уггаре гӀарабевллачу тхьамданашна йукъара бу Кортес Эрнан (Мексика), Эрнандес де Кордова Франсиско (Юкатанан бердйист), Франсиско де Монтехо (йерриг Юкатан), де Грихальва Хуан (Мексика), Писарро Франсиско (Тауантинсуйу), Диего де Альмагро (Панамин лаг, Перу, Чили), де Бальбоа Васко Нуньес (Къилба Америкин Тийнаокеанан бердйист), де Куэльяр Диего Веласкес (Куба), Педро де Вальдивия (Чили), Педро Альварадо (Йуккъера Америка), Хименеса де Кесада Гонсало (Колумби), де Сото Эрнандо (Миссисипи), де Орельяна Франсиско (Амазонкин майда), де Агирре Лопе (Эльдорадо лехар).

Финансаш латтайора коьртаниг кабальеросийн шайн долара бахамех лоцуш цхьан а гӀо а доцуш, цкъаццӀа испанин паччахьан кертан лууш доцуш. Иза бахьнехь, кхин а цига баха лаамхой оьшшучул тоьуш ца хиларна, дааран сурсаташ а, тӀеман сурсаташ тоьуш ца хиларна, аделантадогӀеран тӀеман кхолламаш, дукха хьолехь, кӀезиг хуьлура. Иштта, XVII бӀешеран мексикин историкан-креолан де Альва Иштлильшочитль Фернандон хаамашца, Кортес Эрнан 1521 шарахь Веракрусера ацтекийн коьрта шахьар Теночтитлан йаккха вахара 540 гӀашло а, 40 бере а волчу тобанца, цуьнца болу бартхой индахой-тласкальтекаш боцуш^[2], ткъа 1531 шарахь Писарро Франсиско Инкийн империн чувахара, шеца 180 стаг а, 37 говр а йолуш^[3]. Конкистадорийн цхьа Ӏалашо хилла керла латтанаш а, ца девзачу дуьненна тӀера бахамаш а схьадахар. Латташ даха эхарна а, экспедицешна а йукъайоьдура Гватемалера, Перура, Тауантинсуйура, Колумбера, Чилера, Гондурасера, Тийна океанан бердашкара кампанеш.

Коьрта а, ладаме а аьтту бара гӀагӀ тӀедоьхна къонахийн дошлой хилар а, долу герз а хилар а, цуо конкистадорашна таро индахойн йарташна аьттонца тӀелата лора, цу тӀе меттигерачу бахархошна боккха кхерам тосура говраш а, береш а гаро, царна моьттура уьш дийна цхьа хӀума йу. Дикка гӀолоцура мехкашбахархошна, импери кхоьллина къаьмнаша хьалха къар а дина, хьийзош долу меттигера индахойн тайпанаша, масала, нисса тласкальтекаш муьтӀахь хиларо гӀо дира 1521 шарахь Кортесна йуха а схьабаха ацтекаша йухадерзийна мехкаш^[4].

Нагахь лакхара кхиина Йуккъера а, Къилба а Америкин индахойн пачхьалкхаш «атта» къарлахь а мехкашбахархошна, ткъа политики нагӀора кӀезиг «цивилизаци» йолу, амма этносан агӀора алсама консолидаци йолу Америкин орамера къаьмнаша кӀезиг дуьхьало ца йира царна. Иштта, 1528 шарахь аделантадо де Нарваэс Панфило эскар хӀаллак дина вийра Флоридин индахоша, ткъа 1527 а, 1535 а шерашна йукъахь кхечу конкистадоро Франсиско де Монтехо шозза ийшира Юкатанан орамера тайпанел, 1546 шарахь бен чаккхенца чӀагӀ ца велира цигахь цуьнан кӀант^[5]. 1542 шарахь Эльдорадо лаха йахана де Орельяна Франсискон тоба масийттаза Ӏоттайелла Амазонин хьаннийн тайпанашца, цхьанне а тӀамехь толам баьккхина ала мегар доцуш.

Дукхаха болу конкистадораш, салтий а, тобанийн баьччанаш а тӀаьхьа совгӀаташ дира тайп тайпана паччахьан совгӀаташца, титулашка а, латтанашка а кхаччалц — масала, вевзаш воцу Кортесах, маркиз хилира^[6], — тайп-тайпана аьттонаш бора налогаш агӀора а, колонийн урхаллехь а. Цул сов, мухажирашна делира латтанаш, царна тӀаьхь конкистадорийн тӀаьхьенаш йехира маьрша долахой болуш, формалан къобал дора вице-паччахьан йа инарла-капитанан Ӏедал.

Филипп III (1598—1621) заманара Америкин и долара латта долчу аристократин, дуккха гӀаланий а, муниципалитетийн а орамера бахархой санна (испан. Cabildos), систематикица хьийзо болийра: массо хӀуманна тӀехь а аьтто бора Испанехь бина (испан. Chapetones) Шира Дуьненара бевллачарна. ТӀеийцира дуккха а ца деза законаш, цара ца магадора колонешна шешша махлелор, хӀума дӀасайахьа меттигехь дина кеманаш лело, билггала ораматаш кхио, хьайна даа цхьацца сурсаташ кхиор^[7]. И система, креолийн ладаме декъана Ӏедалан агӀора ницкъ беш, уггаре хьалха чинхойн бюрократица, кхерстарна бух кечбира, цуо XIX бӀешеран йуьхьигехь Испанех дӀакъастийра цуьнан таро йолу колонеш. Конкистадорийн шира фамилеш аратеттира дукха тхьамданаш, метрополин дуьхьала къийсам латторан куьйгалла деш^[8].

«Далла а йицйелла зуда» (инг. The Woman God Forgot) — режиссёр Сесил Бл. Де Милль (АЦШ, 1917).
«Кастилера капитан»^[en] (инг. Captain from Castile) — режиссёр Генри Кинг (АЦШ, 1947).
«Канарин принцесса» (итал. La principessa delle Canarie) — режиссёр Паоло Моффа^[en] (Итали, Испани, 1954).
«Тийна океанан конкистадораш» (испан. Los conquistadores del Pacífico) — режиссёр Хосе Мария Элорриета (Испани, 1963).
«Паччахь маьлханна таллар» (инг. The Royal Hunt of the Sun) — режиссёр Ирвинг Лернер (АЦШ, Йоккха Британи, 1969).
«Арауканаш» (испан. La araucana) — режиссёр Хулио Коль (Чили, Перу, Испани, 1971).
«Агирре, делан оьгӀазло» (нем. Aguirre, der Zorn Gottes) — режиссёр Вернер Херцог (ФРГ, 1972).
«Эльдорадо» (испан. El Dorado) — режиссёр Карлос Саура (Испани, 1988).
«Кабеса де Вака» (испан. Cabeza de Vaca) — режиссёр Николас Эчеваррия^[en] (АЦШ, Мексика, Испани, 1991).
«Кхин даьхна мехкаш» (испан. La otra conquista) — режиссёр Сальвадор Карраско^[en] (Мексика, 1998).
«Океанан дог» (испан. El corazón del océano) — телесериал, режиссёраш Пабло Баррера, Гильермо Фернандес Гройсард (Испани, 2011).
«Бразилин цӀен бос» (фр. Rouge Brésil) — режиссёр Сильвен Аршамбо (Канада, Бразили, 2012).
«Деши» (испан. Oro) — режиссёр Августин Диас Янес (Испани, 2017).
«Эрнан» (испан. Hernán) — телесериал, режиссёраш Норберто Лопес Амадо, Джулиан Де Тавира, Альваро Рон (Испани, Мексика, 2019).
«Сан синан Инес» (испан. Inés del alma mía) — телесериал, режиссёраш Алехандро Бассано, Николас Акуна (Испани, Чили, 2020), Исабель Альенден иштта цӀе йолу роман экране йаккхар.

Конкистадор

Историн сурт

Кинохь

Хьажа кхин а

Билгалдахарш

Литература

Wikiwand - on