مالاوی
وڵاتێکە لە ئەفریقا / From Wikipedia, the free encyclopedia
مالاوی بە فەرمی کۆماری مالاوی (بە ئینگلیزی: Republic of Malawi) وڵاتێکە لە باشووری خۆرهەڵاتی ئەفریقا پێشتر بە نیاسالاند دەناسرا، وڵاتی زامبیا کەوتۆتە باکوری خۆرئاوای و وڵاتی تەنزانیا لە باکوری خۆرهەڵاتیدایە و لە بەری خۆرهەڵات و باشور و خۆرئاوای لەگەڵ مۆزەمبیق هاوسنوورە، دەریاچەی مالاوی لەگەڵ تەنزانیا و مۆزەمبیق جیای کردۆتەوە، ڕووبەرەکەی ١١٨,٠٠٠ کم٢ و ژمارەی دانیشتوانی پترە لە ١٣,٩٠٠,٠٠٠ کەس، لیلۆنگۆی پایتەختیێتی کە دووەم گەورە شاری مالاویە کە بلنتێری گەورەترین شاری مالاوی و شاری مزۆزۆ سێیەم گەورە شاریێتی، ناوی مالاوی لە ناوی ماراڤی هاتووە کە ناوی کۆنی گەلی نیانگایە کە هەر لە کۆنەوە لەم ناوچەیە نیشتەجێ بووینە، بە وڵاتی مالاوی دەڵێن "دڵی گەرمی ئەفریقا".[1]
لەوانەیە ئەم وتارە بۆ گەییشتن بە ئاستی ستانداردی شێوازی نووسینی وتار لە ویکیپیدیادا، ویکیسازی پێویست ببێت. تکایە ئەگەر دەتوانن ئەم پەڕەیە باشتر بکەن. |
مالاوی | |
---|---|
بە ئیتالی: Malawi | |
بەشێکە لە | ئەفریقای ڕۆژھەڵات، باشووری ئەفریقا، باشووری ڕۆژھەڵاتی ئەفریقا |
دامەزران | ٦ی تەممووزی ١٩٦٤ |
ناو بە زمانی فەرمی | Republic of Malawi |
کورتەناو | 🇲🇼 |
ناونراوە لەدوای | Lake Malawi |
زمانی فەرمی | ئینگلیزی، Chewa |
سروودی نیشتمانی | Mulungu dalitsa Malaŵi |
Culture | culture of Malawi |
دروشم | Unity and Freedom، The warm heart of Africa |
کیشوەر | ئەفریقا |
وڵات | مالاوی |
پایتەخت | لیلۆنگوێ |
ناوچەی کاتی | UTC+02:00، Africa/Blantyre |
ناوچەی جوگرافی | باشووری ئەفریقا |
پۆتانی شوێن | ١٣°٠′٠″S ٣٤°٠′٠″E |
Coordinates of easternmost point | ١٤°٥٣′٤٣″S ٣٥°٥٥′٧″E |
Coordinates of northernmost point | ٩°٢٢′١٢″S ٣٣°٠′٠″E |
Coordinates of southernmost point | ١٧°٧′٤٦″S ٣٥°٥′٥٠″E |
Coordinates of westernmost point | ١٣°٣٧′١٥″S ٣٢°٤٠′٢١″E |
بەرزترین خاڵ | Mulanje Massif |
Lowest point | Shire River |
Office held by head of state | President of Malawi |
سەرۆکی حکوومەت | Lazarus Chakwera |
نووسینگەی بەڕێوەبردن | President of Malawi |
سەرۆک | Lazarus Chakwera |
Executive body | Cabinet of Malawi |
ئەنجومەنی یاسادانەر | National Assembly |
Central bank | Reserve Bank of Malawi |
دانیشتووان | ١٨٬٦٢٢٬١٠٤ |
لەخۆگرتنەکان | Central Region، Northern Region، Southern Region |
دراو | Malawian kwacha |
ھاوسنوورە لەگەڵ | زامبیا، تانزانیا، مۆزامبیک |
Driving side | left |
Electrical plug type | BS 1363 |
پاشکۆ | Commonwealth realm of Malawi |
جێگەی دەگرێتەوە | Commonwealth realm of Malawi |
لێکۆڵینەوە لەلایەن | Malawian studies |
ڕووبەر | ١١٨٬٤٨٤ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
وێبگە | http://www.malawi.gov.mw/ |
ھاشتاگ | Malawi |
پاوانی ئینتەرنێتی | .mw |
وەسفی ئاڵا | flag of Malawi |
وەسفی نیشان | coat of arms of Malawi |
Geography of topic | geography of Malawi |
ئابووری بابەت | economy of Malawi |
دیمۆگرافیای بابەت | demographics of Malawi |
کۆدی مۆبایلی وڵات | 650 |
کۆدی تەلەفۆنی وڵات | +265 |
Emergency phone number | 999، 998، 997، 990 |
کۆدی تابلۆی ئۆتۆمۆبیل | MW |
Maritime identification digits | 655 |
یەکەم جار لە سەدەی دەیەمی زاینی مرۆڤی تێدا نیشتەجێ بووە کە بریتین بوون لە خەڵکە ڕەسەنەکانی ئەفریقا و ناوچەکە لەژێر ڕکێفیان ماوەتەوە تاوەکو ساڵی ١٨٩١ کە ئینگلیزەکان داگیریان کردووە ئەم داگیرکاریە بەردەوام بووە تاوەکو ساڵی ١٩٦٤ کە سەربەخۆیی خۆی ڕاگەیاندووە بە سەرۆکایەتی هاستینگز پاندا کە تاوەکو ساڵی ١٩٩٤ سەرۆکایەتی وڵاتی کرد بەشێوەی تاک لایەن و تاک پارتیەوە دواتر بۆ ماوەی دە ساڵ وڵاتی لە بۆشایی ڕامیاری مایەوە و لە ساڵی ٢٠٠٤ مۆساریکا بینگۆ بووە سەرۆکی وڵات تاوەکو ئێستا. ئێستا مالاوی حکومەتێکی دیموکراتی فرەپارتی بەڕێوەی دەبات کە خاوەن هێزێکی سەربازی تۆکمەی وشکانی و ئاسمانی و دەریاییە. خاوەنی پەیوەندیەکی دیپلۆماسی پەسەندە لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەندامێکی چالاکی زۆربەی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانە.
مالاوی لە نێوان وڵاتە هەرە دواکەوتووەکانی جیهانە لە بواری ئابووری، زۆرینەی دانیشتوانەکەی لە دێهاتەکان دەژین و پشت بە بەرهەمی کشتوکاڵی ناوەخۆیی دەبەستن. حکومەتی مالاوی چاوی زۆری لە هاریکاری نێودەوڵەتییەکانە و بەتایبەت لەدوای ساڵی ٢٠٠٠ کە داوای هاوکاری لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردووە بە مەبەستی بنیات نانەوەی وڵات و چاکسازی باری خوێندن و تەندروستی و کشتوکاڵ و پاراستنی ژینگە و خاوەنداریەتی ئابووری سەربەخۆ. لە ساڵی ٢٠٠٥ بەرنامەیەکی گشتگیر ئامادەکراوە بە مەبەستی چاکسازی، لە ساڵانی ٢٠٠٧و ٢٠٠٨ ئەنجامێکی باشی هەبوو لە ڕێکخستنەوەی پاراستنی مرۆیی و چاودێری تەندروستی دانیشتوانەکەی.
مالاوی خاوەنی بژێویەکی خراپە و ڕێژەی مردن تێیدا بەرزە، هەروەها ڤایرۆسی ئایدز تێیدا بڵاوبۆتەوە کەبووتەە هۆی لەدەستدانی زۆری ئابوری وڵات هەم لەلایەن حکومەتەوە هەمیشەیی لە بواری دەستی کارەوە، جگە لەوەی ئەو ناکۆکییە کۆنانەی کە پێشتر لە نێوان هۆزەکان هەبوون بەشێوەیەکی زیاتر لە ساڵی ٢٠٠٨ سەریان هەڵدایەوە، مالاویەکان خاوەنی بۆهێلی تایبەتی ڕەگەزین کە تێکەڵەی هۆزە ڕەسەنەکانی ئەفریقا و داگیرکارییە ئەوروپیەکانن ئەم تێکەڵییە بوارەکانی ژیانیشی گرتونەتەوە کە بوونەتە خاوەنی سەما و وەرزشی هاوبەش جگە لەوەی بوونەتە هەڵگری ئاینی مەسیحی(کریستیانی).