گرووپی ڕەگەزی (بە ئینگلیزی: ethnic group) ئاماژەیە بۆ کۆمەڵێک مرۆڤ کە ئەندامانی ئەو کۆمەڵە تایبەتمەندیی خزمایەتی و باب و باپیری یەکسانیان ھەیە. ھەروەھا کۆمەڵە ئەتنیکییەکان خاوەنی ھاوبەشین لە بوارەکانی داب و نەریت، زمان، ھەڵسوکەوت و ئاییندا کە ڕەنگە بگەڕێتەوە بۆ نەوەکانی پێشوویان و یان لەسەر بنەمای ھۆکاری دیکە ھاتبوونە ئاراوە؛ بۆ کۆمەڵەیەکی نەتەوەیی دەتوانێت کۆمەڵگایەکی نەریتی بێت.
ئەم وتارە ئاماژەی بە ھیچ سەرچاوەیەک نەداوە. تکایە بە دانانی ئاماژە بۆ سەرچاوە بڕواپێکراوەکان، ئەم وتارە باشتر بکە. دەقە بێسەرچاوەکان لەوانەیە داوای سەرچاوەیان لێ بکرێت یان لاببرێن. |
نەتەوە لە کۆمەڵگا فیۆدالییەکان و ئەو شوێنانەی کۆیلایەتی تێدا باو بووە ئاماژەیە بۆ جۆرێکی دیکەی ھاوبەشبوونی تاکەکان کە پێکەوە خزمایەتییان ھەیە و زمان و نیشتمان و داب و نەریتی ھاوبەشیان ھەیە بەڵام ئەم ھاوبەشبوونە ھێشتا ئەوەندە پتەو نییە و لە بازنەی نیشتمانیشدا ھێشتا ھاوبەشبوونی ئابووری نەگەیشتووەتە ئاستی پێویست و تەواو.
جۆرەکانی ئەتنیک و ئەتنیسیتە
بە گشتی لە درێژەی مێژووی مرۆڤایەتیدا دوو جۆر ئەتنیستە یان قەومییەت بەدی دەکرێت، یەکەم ھەمان قەوم و دەگەڕێتەوە سەر پێوەندییە بنەماڵەیی و خزمایەتییەکان کە زیاتر عێل و عەشیرەمان دێنێتەوە یاد. لەگەڵ دەسپێکی کۆچکردنی کۆمەڵگا مرۆیییەکان جۆری دووھەمی ئەتنیکەکان ھاتە ئاراوە کە لە ڕاستیدا گوورانی کۆمەڵگاکانی لێکەوتەوە و گرووپە ئەتنیکییەکان کە تایبەتمەندیی ھاوبەشیان ھەبوو پێکەوە نەتەوەکانیان ساز کرد. ھێرشی چەکداری، کۆچ، بازرگانی و ئایینەکان بووەتە ھۆی گووران و پێگەیشتنی ئەتنیکە کۆنەکان. ھەر لەم پێوەندییەشدا جیاوازییە ئەتنیکی و نەوەیییەکان ھێشتا لە نێو ئەو ئەتنیکانەی لە وڵاتێکدا دەژین بەرچاو دەکەوێ.
نەتەوەکان و نەتەوایەتی
چەمکەکانی نەتەوە و نەتەوایەتی پێوەندییەکی چڕوپڕیان لەگەڵ چەمکەکانی گرووپی ئەتنیکی و ئەتنیسیتە ھەیە، بەڵام لە کۆمەڵگا سیاسییەکاندا لە باری واتاوە جیاوازییان ھەیە. ئەو خەڵکەی کە دەچنەوە سەر ئەتنیکێک و ڕەگەزی ھاوبەشیان ھەیە ڕەنگە لە وڵاتی جۆراوجۆردا بژین و سەر بە وڵاتێکی دیکە بن. وشەی nation لە وشەی nasciەوە وەرگیراوە کە واتای دەبێتە لەدایکبوون.
سیستەمی دەوڵەتی و دەسەڵاتی سیاسی ھەر وڵاتێک نەتەوەی ئەو وڵاتە دەستنیشان دەکات و زۆربەی وڵاتانی نەتەوەی تایبەتی خۆیان ھەیە؛ بەڵام ھەموو کۆمەڵگاکان یەکسان و ھاوشێوە نین. ھەندێ کۆمەڵگا چەندین ئەتنیک و ڕەگەزی جۆراوجۆریان تێدایە و لەم وڵاتانەدا کەمینەکان ھەوڵی بەدەستھێنانی دەسەڵاتی سیاسی دەکەن (وەک کەتەلۆنیا لە ئیسپانیا، کێبێکی کەنادا، خەڵکی خۆجێی ئەمریکا) و یان تەنانەت داواکاری سەربەخۆیین (وەک یۆگۆسلاڤیا، یان کوردەکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست) و ئەم بابەتە سەرھەڵدانی خواستی سەربەخۆییخوازانەی لێدەکەوێتەوە.
لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
کۆمەڵێک لە گرووپە ئەتنیکییە جۆراوجۆرەکان لە ئەمریکا وەک «قەوم» و «ئەتنیک» ئاماژەیان پێدەکرێت. بۆ نموونە لە ئەمریکا گرووپە ئەتنیکییەکانی ئەمریکای لاتین و ئیسپانییەکان وەک «ھیسپانییەکان» بانگ دەکرێن. یان گرووپە جۆراوجۆرە ئاسیایییەکان وەک «ئاسیایییەکان» بانگ دەکرێن و ئەم بابەتە تەنانەت بۆ گرووپە خۆجێیەکانی ئەمریکاش ھەر وایە.
لە زمانی ئینگلیزیدا Ethnicity بازنەیەکی زۆر بەربڵاوتر لە پێوەندیی تاکێک و کۆمەڵگاکەی دەگرێتەوە و زیاتر دەگەڕێتەوە سەر پێوەندیی لەگەڵ ڕابردوویەک و کەلتووری ھاوبەش و ئاشکرا. لە ھەندێ زمانی دیکەدا ئەتنیسیتە و نەتەوە زۆر لێک نزیکن.
سەرچاوەکان
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.