2014 senesinden berli Qırım - Rusiye ve Ukraina arasında çatışuvğa sebep oldı. Qırımnı de-fakto idare etken Rusiyeniñ qanunlarına köre yarımadada bulunğan Qırım Cumhuriyeti ve Aqyar federal emiyetli şeeri - Rusiye terkibindeki eki federatsiya subyektidir. Ukraina qanunlarına köre yarımadada Ukraina terkibindeki Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar mahsus statuslı şeeri buluna. Şu anda Rusya tarafından işgal altında.
Доселе грезят берега мои
Смоленые ахейские ладьи,
И мертвых кличет голос Одиссея,
И киммерийская глухая мгла
На всех путях и долах залегла,
Провалами беспамятства чернея.
Наносы рек на сажень глубины
Насыщены камнями, черепками,
Могильниками, пеплом, костяками.
В одно русло дождями сметены
И грубые обжиги неолита,
И скорлупа милетских тонких ваз,
И позвонки каких-то пришлых рас,
Чей облик стерт, а имя позабыто.
Сарматский меч и скифская стрела,
Ольвийский герб, слезница из стекла,
Татарский глёт зеленовато-бусый
Соседствуют с венецианской бусой.
А в кладке стен кордонного поста
Среди булыжников оцепенели
Узорная арабская плита
И угол византийской капители.
Каких последов в этой почве нет
Для археолога и нумизмата —
От римских блях и эллинских монет
До пуговицы русского солдата.
Здесь, в этих складках моря и земли,
Людских культур не просыхала плесень —
Простор столетий был для жизни тесен,
Покамест мы — Россия — не пришли.
За полтораста лет — с Екатерины —
Мы вытоптали мусульманский рай,
Свели леса, размыкали руины,
Расхитили и разорили край.
Осиротелые зияют сакли;
По скатам выкорчеваны сады.
Народ ушел. Источники иссякли.
Нет в море рыб. В фонтанах нет воды.[3]
M.E. III—II asırlar — Skit memleketiniñ Özü özeni boylarından Qırımğa avuştı.
M.E. II asır — Skilurnen onıñ oğlu Palak yolbaşçılığı altında skitler deñiz limanları oğrunda yunan şeerlerinen cenkleşip başlaylar. Yunanlarnıñ tarafdarı Pontos Devletiniñ ükümdarı VI Mitridat Evpator Qırımğa Diofant yolbaşçılığı altında ordular yolladı. Diofant ordusı skit memleketini tar-mar etip yunan şeerlerini Pontos terkibine kirsetti.
M.E. 63 senesi — Pontos Roma İmperiyası tarafından feth etildi, Qırım şeerleri romalılarnıñ nezaret altına keçeler.
M.S. (milâttan soñ) I asır — Sarmatlar Qırımnıñ çölüne kirdiler.
M.S. II asırnıñ ekinci yarımı — Bosporos devleti soñki qalğan Qırım skitlerinen küreşe. Skitler mağlübiyetke oğradılar ve yerleri Bosporos, Roma ve sarmatlar arasında bölündi.
III asırnıñ ortası — Gotlar istilâsı. Olar romalılarnen sarmatlarnıñ bütün müstemlekelerini (Hersonesostan başqa) basıp alıp Bosporos Devletini öz nezaret altına qoyalar.
269—270 seneleri — Roma orduları varvarlarnı Tuna özeniniñ o bir tarafına çekiltti. Pirat flotu Yunanistan yalısınıñ yanında mahv oldı.
375 senesi — Hunnular kelüvi. Hunnular Bosporos devletini tar-mar ettiler.
IV—V asırlar — Rum (Bizans) İmperiyasınıñ Qırımnıñ dağlı rayonlarnıñ müstemlekeleştirüvni başladı. Hunnular kelüvinden soñ sağ qalğan gotlar Bizans iqtidarını qabul ettiler.
XIII asır - Bizansnıñ iqtidarı zayıflaştı. Müstemlekeleriniñ bir qısmı cenevizlerge keçe, bir qısmı mustaqil Gotiya prinsligi (ya da Teodoro prinsligi) olıp ayrıldı.
1239 senesi - Qırımnı Batu hannıñ tatar-moğol ordusı feth etti. Qırımnıñ çölü Altın Ordunıñ bir qısmı olıp qaldı.
XIV - XV asırnıñ ortası - Cenevizler Teodoro prinsliginen Qırımnıñ yalı boyu oğrunda cenkleşeler.
1954fevral 19 — Qırım vilâyeti Ukraina terkibine kirsetildi.
1989 — Qırımtatarlar kütleviy tarzda Qırımğa qaytıp başladılar.
1991fevral 12 — Qırım vilâyeti USŞC terkibinde Qırım MSŞCne çevirildi, Aqyar şeeri ise USŞC terkibinde cumhuriyet riayetindeki bir şeer olıp qaldı.
1992fevral 26 — Yuqarı Şuranıñ qararı ile Qırım MSŞC adı Qırım Cumhuriyeti olaraq deñiştirildi.
1992mayıs 6 — Qırım cumhuriyetiniñ ilk esas qanunı qabul olundı.
1998dekabr 23 — Qırımnıñ yañı esas qanunı qabul olundı. Qırımnıñ resmiy adı Qırım Muhtar Cumhuriyeti olaraq deñiştirildi.
2014 fevral-mart — Rusiye Qırımnı aldı ve ondan berli yarımada de-fakto Rusiye tarafından idare etile. Buña baqmadan dünya devletleriniñ çoqusı Qırımnıñ Ukrainağa ait olğanını qabul ete.
Memuriy ceetinden cumhuriyet 25 regiondan ibaret, olardan 14 rayon (ealiniñ çoqusı köylü) ve cumhuriyet riayetinde bulunğan şeerlerniñ şuralarına boysunğan 11 territoriya (ealiniñ çoqusı şeerli). Kösterilgen haritada körüne ki, işbu 11 territoriyadan bazıları büyük meydanlıqta yerleşip merkezden ğayrı bir çoq meskün yerden ibaret.
Rayonlarnıñ başları Qırımnıñ baş naziriniñ teklifinen Ukraina prezidenti tarafından tayin etileler, şeerlerniñ başları ise umumiy saylavda saylanalar.
Regionlar ise şeer, qasaba ve köy cemiyetlerinden ibaret.
Qırım yarımadası Ukrainanıñ cenübinde buluna. Yarımada üzeriniñ meydanlığı 27 biñ km². Ğarp ve cenüp tarafında Qırım Qara deñiznen, şarq tarafında ise Azaq deñizinen sıñırlana. Şimal tarafında Qırım tar (8 km qadar) Or boynunen qıtağa qavuşa. Qırımnıñ şarqında Qara ile Azaq deñizleri arasında Keriç yarımadası, Qırımnıñ ğarbında ise Tarhan Qut yarımadası buluna. Qırımnıñ şimaliy kenar noqtası Or boynunda buluna, cenübiy kenar noqtası — Sarıç burnu, ğarbiy kenar noqtası — Tarhan Quttaki Qara burun, şarqiy kenar noqtası — Keriç yarımadasındaki Fener burnudır. Şimaliy kenar noqtasınen cenübiy kenar noqtası arasındaki mesafe — 200 km, ğarbiy kenar noqtasınen şarqiy kenar noqtası arasındaki mesafe — 325 km. Qaranen deñiz sıñırlarınıñ umumiy uzunlığı 2500-den ziyade km.
Coğrafik ceetten Qırım eki teñ olmağan qısımğa bölüne: onıñ şimali çöl (bütün yarımadanıñ 4/5 qısmı), cenübi ise ormanlı Qırım dağlarıdır (meydanlıqnıñ 1/5 qısmı). AqyardanKefege qadar üç dağ sırası uzana. Eñ yüksek soyu yalı boyunda uzanğan Baş ya da Cenübiy dağ sırasıdır, onda Qırımnıñ eñ yüksek noqtası Roman Qoş degen dağ (1545 m) buluna.
Qırımnıñ özenleri az suvludır. Salğır, Alma, Belbek, Qaçı eñ esas özenlerdir. Dağ ile dağ aldındaki rayonlarda özenlerniñ çoqusında suv anbarları bar. Şimaliy Qırım boyunda Şimal Qırım kanalı uzana, oña suv Özüden kele. Qırımda bir qaç balaban tuzlu göl bar: Doñuzlav, Sasıq, Saq, Aqtaş, Töbeçik, Çoqraq gölleri ve digerler.
Qırımdaki er bir şeer diger meskün yerlernen avtobus marşrutlarınen bağlı. Şeerlerara trolleybus marşrutları da bar (Aqmescit ava limanı — Aqmescit — Aluşta — Yalta yolunda). Yalta, Kefe, Keriç, Aqyar, Aqmeçit ve Kezlev deñiz marşrutlarınen bağlı. Kezlevde tramvay mevcut. Ermeni Bazar — Keriç (Kefege çatal ile) ve Melitopol — Aqyar (Kezlevge çatal ile) demiryolları Qırımnı qıtanen bağlaylar.
Qırımda çoq istiraat evi, lager (meselâ, Artek), çeşit musafirhane bar. Eñ populâr raatlıq yerleri — YaltanenAluşta ile beraber bütün Qırımnıñ yalı boyu, Sudaq, Kezlev. 2007 senesi yanvar ayından dekabrgece Qırımda 5718 biñ kişi raatlandı.
2001 senesi toplanğan malümatqa köre — 2 024 056 kişi (58,3% ruslar, 24,3% ukrainler, 12,1% qırımtatarlar, bundan ğayrı qaraylar, qırımçaqlar ve digerler)
Ruslar, ukrainler, yunanlar ve bulğarlarnıñ çoqusı ortodokshristianlardır, qırımtatarlar ise musulmanlar (sunniler), bundan da ğayrı yeudiler, protestantlar ve katolikler bardır.