Нуби
From Wikipedia, the free encyclopedia
Нуби (арап. النوبة, Эн-Нуба) — Нил айлӑмӗнче, пӗрремӗшпе улттӑмӗш шарлаксем хушшинче, урӑхла каласан, Судан тӗп хули шутланакан Хартумран ҫурҫӗререх, Египетри Асуанран кӑнтӑрарах вырнаҫнӑ историллӗ область.
Нуби | |
---|---|
Патшалӑх | |
Тӗпченет | египтология[d] |
Медиафайлы на Викиампар |
XIX ӗмӗрте Нуби чиккисене тӗрлӗрен палӑртнӑ. Пӗрисем ӑнлантарнӑ тӑрӑх ун шутне Нилӑн пӗтӗм облаҫӗ, Египетран Абиссини таран выртакан кӑнтӑралли ҫӗрсем кӗнӗ, теприсем Асуанпа Атбара вӑрри хушшинчи ҫӗрсене кӗртнӗ, виҫҫӗмӗшсем — иккӗмӗш шыв сиккин облаҫне тата авалхи нобадсен ҫӗршывне (тепӗр май нубсен ҫӗршывӗ теҫҫӗ, «Уади Нубара»). Тӳррипе Нуби тесе ахаль чухне Нилӑн вӑтам юхӑмӗнчи Атбар шывӗ юхса кӗриччен, эфиопи ҫӑртҫумӗ пуҫланиччен вырнаҫнӑ облаҫе каланӑ, Нил бассейнӗн кӑнтӑр пайне (хальхи Суданӑн территорийӗ, XVIII ӗмӗрте — Сеннар султанлӑхӗн пайӗ) Тури Нуби тенӗ[1].
Ячӗ, тен, авалхи египет чӗлхинчи nub сӑмахӗнчен пулса кайнӑ — вӑл ылтӑна пӗлтернӗ. Ӗлӗк-авал Нуби лаптӑкӗнче тӗрлӗ культурӑсемпе патшалӑхсем йӗркеллӗнсе, сӑмахран, Керма, Куш тата ытти патшалӑхсем. Нубири авалхи патшалӑхӗсен тӗп хули вӑл вӑхӑтра хронологи йӗркипе Керма, Напата тата Мероэ хуласем пулнӑ. VIII—XIV ӗмӗрсенче кунта нубисен темиҫе христиан патшалӑхӗ пулнӑ. Кайран Нуби исламланнӑ, кунта арап йӑхӗсем куҫса килнӗ. Нубирен чурасем нумай илсе кайнӑ, унсӑр пуҫне кунта ылтӑн кӑларнӑ, слон шӑмми туса илнӗ.
Хальхи нубисем тухӑҫ судан ҫемьин нуби турачӗн икӗ тӑванлӑ чӗлхипе калаҫаҫҫӗ — нобинла (авалхи нуби чӗлхин тӑхӑмӗ) тата кенузи-донголала, тепӗр пайӗ арапла кӑна калаҫать.