Окситан чĕлхи

Оксита́н чĕлхи, прованс чĕлхи^[1][2] (окс. occitan, óucitan, çапла вуланать [u(t)siˈtaⁿ, u(t)siˈtɔ, ukʃiˈtɔ], çаплах окс. lenga d'òc, [ˈleŋɡɔ ˈðɔ(k)]; фр. occitan, langue d’oc) — Окситанире пурăнан вырăнти халăхăн чĕлхи, Францин кăнтăрĕнче, Испанири тата Италири юнашар пурăнакан, çаплах кăштах Монакăри халăхсен чĕлхи. Ячĕсен варианчĕсем: провансаль (provençal, proençal), лимузен (lemozì), ок (lenga d’oc, фр. langue d'oc) чĕлхе, роман (roman), трубадурсен чĕлхи (Лободанов, Морозова, Челышева, 2001, стр.=278). Раççей романисчĕсем окситан чĕлхине индоевропа чĕлхисен йышңе кĕрекен роман ушкăнĕнчи галл-роман кĕçĕн ушкăнне кĕртеççĕ. Хăшпĕр тĕпчевçĕсем (А. Кун, Г. Рольфс, В. Гарсия де Диего) роман чĕлхисен уйрăм пиреней ушкăнне кĕртеççĕ, унтах окситан, каталан, гаскон тата арагон чĕлхисене (Лободанов, Морозова, Челышева, 2001, стр.=279) кĕртеççĕ. Урăх лингвистсем окситан чĕлхине каталан чĕлхипе пĕрле окситан-роман кĕçĕн ушкăнне кĕртеççĕ. Темиçе диалект — çурçĕр тата кăнтăр ушкăнĕ — тата вырăнти калаçусем кĕреççĕ.

Окситан чĕлхи
Тăван ячĕ:	occitan, lenga d'òc
Патшалăхсем:	Франци, Итали, Испани, Монако
Официаллă статус:	Испанири Валь-д’Аран район (комарка)
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
Индоевропа йышĕ Роман ушкăнĕ Окситан-роман кĕçĕн ушкăнĕ
Çырулăх:	латиница
Чĕлхе кочĕсем
ГОСТ 7.75–97:	окс 517 Ватă окситан=спр 628
ISO 639-1:	oc
ISO 639-2:	oci Ватă окситан=pro
ISO 639-3:	oci
Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Окситан чĕлхин ареалĕ.

Хальхи вăхăтра хăйсен кулленхи пурнăçĕнче окситан чĕлхине икĕ миллиона яхăн çын усă курать.

XIII-XIX ĕмĕрсенче Францин кăнтăр çĕрĕсем Лангедок ( тепĕр майлă «ок чĕлхин таврашĕ») пек паллă пулнă. Ку вăл «çапла» сăмах окситан чĕлхинче «ок» пек илтĕннĕ пирки пулнă. Чĕлхе те вара окситан ятлă пулса кайнă.

IX-пе XIII ĕмĕрсен хушшинче окситан чĕлхи çинче питĕ нумай литература çырнă пулнă. Окситан чĕлхи юруспруденцинче тата саккунсем кăларнă вырăнта усă курăннă. 1539 çулта Франциск I Франци патши франци чĕлхине пĕтĕм патшалăхăн официаллă чĕлхи туса хунă.

Аслă Франци революциĕ хыççăн Францире ытти чĕлхесене франци чĕлхипе улăштарас ĕçе пикеннĕ. 1951 çулта, Дексон саккунне йышăннă хыççăн, окситан чĕлхине вырăнти чĕлхесемпе калаçусем шутне кĕртнĕ. Кун хыççăн ăна вĕренӳ заведениĕсенче факультативлă майпа вĕренме шанăç панă. Анчах халĕ те ку чĕлхене кулленхи пурнăçра кăна усă кураççĕ.

Диалектсем

Окситан чĕлхин диалекчĕсен ареалĕ.

Диалектсене виçĕ ушкăна уйăраççĕ:

• çурçĕр окситан:
  • лимузен (лимузин);
  • оверн;
  • вивар-альпă (альпă-прованс).
• кăнтăр окситан (вăта окситан):
  • лангедок;
  • прованс.
• гаскон.

Çав. пекех

• Прованс литератури
• Окситан алфавичĕ
• Франситан
• Ватă окситан чĕлхи

Литература

• Гурычева М. С., Катагощина Н. А., Сравнительно-сопоставительная грамматика романских языков. Галло-романская подгруппа, М., 1964.
• Лободанов А. П., Морозова Е. В., Челышева И. И. Окситанский язык // Языки мира: Романские языки / Редакторы: Т. Ю. Жданова, О. И. Романова, Н. В. Рогова. — М.: Academia, 2001. — ISBN 5-87444-016-X
• Формирование литературных романских языков: провансальский — окситанский. М., 1991.
• Alibert L., Gramatica occitana segon los parlars lengadocians. Tolosa, 1935.
• Anglade J., Grammaire de l’ancien provençal, ou ancienne langue d’oc: phonétique et morphologie. Paris, 1921.
• Bayle L., Dissertation sur l’orthographe provençale comparée à la graphie dite occitane. Toulon, 1968.
• Bec P., La langue occitane. Paris, 1963.
• Bec P., Manuel pratique d’occitan moderne. Paris, 1973.
• Camproux Ch., Situation actuelle des lettres d’oc, «Neophilologus», 1967, v. 51, № 2.
• Koschwitz E., Grammaire historique de la langue des félibres. Genève; Marseille, 1973.
• Kremnitz G., Versuche zur kodifizierung des Okzitanischen seit dem 19. Jahrhundert und ihre Annahme durch die Sprecher. Tübingen, 1974.
• Lafont R., La phrase occitane. Essais d’analyse systématique. Paris, 1967.
• Lexikon der Romanistischen Linguistik / Hrsg. von G. Holtus, M. Metzelin, Ch. Schmitt. Tübingen, 1991, Bd. V, 2.
• Nouvel A., L’occitan sans peine. Paris, 1980.
• Ronjat J., Grammaire historiques des parlers provençaux modernes. Montpellier, 1930—1941, vol. 1-4.
• Salvat J., Grammaire occitane des parlers languedociens. Toulouse, 1973.
• Wheeler M., «Occitan», The Romance Languages. New-York; London, 1988.

Атлассем

• Boisgontier J., Atlas linguistique et ethnographique du Languedoc oriental. Paris, 1981—1986, vol. 1-3.
• Bouvier J. C., Martel Cl., Atlas linguistique et ethnographique de la Provence. Paris, 1975—1986, vol. 1-3.
• Guiter H., Atlas linguistique des Pyrénées orientales. Paris, 1966.
• Nauton P., Atlas linguistique et ethnographique du Massif Central. Paris, 1957—1963, vol. 1-4.
• Potte J. Cl., Atlas linguistique et ethnographique de l’Auvergne et de Limousin. Paris, 1975—1987, vol. 1-2.
• Ravier X., Atlas linguistique et ethnographique du Languedoc occidental. Paris, 1978—1986, vol. 1-3.

Сăмахсарсем

• Alibert L., Dictionnaire occitan-français d’après les parlers languedociens. Toulose, 1965.
• Coupier J., Dictionnaire français-provençal. Gignac-la-Nerthe, 1995.
• Fourvières X. de, Lou Pichot Tresor, dictionnaire provençal- et français-occitan. Avignon, 1952.
• Mistral F., Lou Tresor dou Felibrige ou dictionnaire provençal-français. Paris, 1932, 2 vol.