Сурхури

Сурхури — авалхи пăлхарсен авалранах пыракан Çĕнĕ Çул уявĕ. Ăна кун ӳсме пуçласанах ирттернĕ. Сурхурие ытларах яш-кĕрĕм, ача-пăча хутшăннă. Чăваш халăхĕн паллă уявĕ шутланать. Сăмахĕ иккĕ пайран тытăнса тăрать: сур- сивĕ, йĕпе вăхăт вĕçленсе, хур-типĕ вăхăт пуçланни.

Сурхури вăхăтĕнче юмăç пăхни

Уява ирттерни

Сурхури ирттерме ятарласа пĕр киле пуçтарăннă. Килтен киле пуçтарнă апат-çимĕçрен, сăраран, тĕрлĕ апатран сĕтелçи майланă.

Ача-пăча килрен киле çӳренĕ, урайне ăшаланă пăрçа сапнă. Тарават хуçасем вĕсене тутлă çимĕçпе сăйланă.

Каччăсем вара хĕр сăра пĕçерме валли çăнăх, çăмарта, пыл, хăмла пуçтарать. Пике вара сăра вĕретет, кукăль пĕçерет. Каçхине пĕтĕм çамрăк улаха пухăнать. Вăхăт çур çĕре çитсен пуласлăха пĕлме витене тухнă, тĕттĕмре сурăхсене кайри уринчен тытнă. Чылай вăхăт тата чылай çынсем уяв ятне çакăнпа çыхăнтарнă. Путек лексен – авланасса, така лексен — качча каяссине пĕлтернĕ. Шурă сурăх – çутă, хури – хура çӳçлĕ мăшăр пуласса систернĕ.

Çамрăксем ытларах Турă çырни пирки пĕлес тесе, аслисем вара тыр-пул, пахча çимĕç тухăçлăхне пĕлме юмăç яраççĕ.

Халăх этимологийĕ

"Вăхăт çур çĕре çитсен пуласлăха пĕлме витене тухнă, тĕттĕмре сурăхсене кайри уринчен тытнă. Чылай вăхăт тата чылай çынсем уяв ятне çакăнпа çыхăнтарнă". "Сурхури" сăмах сурăх тата ури пайсенчен тăрать. Çĕр ĕçĕпе пурăннă тапхăрта çак йалана выльăх-чĕрлĕх ĕрчетĕр, йыш хуштăр тесе ирттернĕ. Чи йышла выльăх вара сурăхсем пулнине калас пулать. Тата шăп та лăп çак вăхăталла сурăхсем пăранлама тытăннă. Ку йала кÿршĕллĕ çармăссем патне те куçнă, вĕсен вăл "Шорыкйол" ятлă. Вăл та "Сурах ури" тесе куçать. Палăртас йала-йĕркере те пĕрпеклĕхсем самаях.

Чăн-чăн (ăславпа çирĕплетнĕ) этимологи

Вуламалли

• Скворцов М. И., "Культура чувашского края", Чебоксары, 1995, ISBN 5-7670-0697-0.