Arabeg

Iaith Semitaidd yw'r Arabeg (العَرَبِيةُ), gan ddeillio o Arabeg Glasurol yn y 6g. Fel ieithoedd Semitaidd eraill (heblaw Malteg), ysgrifennir Arabeg o'r dde i'r chwith. Arabeg yw iaith y Coran, llyfr sanctaidd y Mwslimiaid. Caiff ei siarad ar draws Gogledd Affrica a'r Dwyrain Canol hyd at Irac ac ynysoedd y Maldif a hi yw chweched iaith y byd yn nhermau nifer ei siaradwyr os ystyriwn hi fel un iaith yn hytrach na chasgliad o dafodieithoedd.^[2]

Arabeg
العربية/عربي/عربى al-ʻarabiyyah/ʻarabī
	al-ʿArabiyyah yn Arabeg ysgrifenedig (sgript Naskh)
Ynganiad IPA	/al ʕarabijja/, /ʕarabiː/
Siaredir yn	Gwledydd y Gynghrair Arabaidd, Israel, Iran, Twrci, Eritrea, Mali, Niger, Tsiad, Senegal, De Swdan, Ethiopia, cymunedau Arabeg yn y Byd Gorllewinol
Cyfanswm siaradwyr	295 miliwn (2010)[1]
Teulu ieithyddol	Semitig Semitig Canolog Arabeg
System ysgrifennu	Yr wyddor Arabeg Breil Arabeg Yr wyddor Syrieg (Garshuni) Yr wyddor Hebraeg (Judaeo-Arabeg)
Statws swyddogol
Iaith swyddogol yn	Mae Arabeg safonol yn iaith swyddogol mewn 27 gwlad
Rheoleiddir gan	Nid oes rheoliad swyddogol
Codau ieithoedd
ISO 639-1	ar
ISO 639-2	ara
ISO 639-3	ara
Wylfa Ieithoedd	–
Gwasgariad o siaradwyr Arabeg brodorol fel y boblogaeth mwyafrif (gwyrdd) neu leiafrifol (gwyrdd golau)

Heddiw, yr unig ffurf safonol o Arabeg yw Arabeg Modern Safonol a elwir weithiau'n Arabeg Lenyddol.^[3]

Mae'r geiriau Cymraeg alcali, alcemeg, alcof, alcohol, algebra, candi, lemon, sebon a soffa yn dod o'r Arabeg.

Yr wyddor Arabeg

Prif: Yr wyddor Arabeg

Ysgrifennir yr wyddor Arabeg o'r dde i'r chwith. Rhennir y llythrennau yn ddau fath: y rhai sydd yn cysylltu ar y naill ochr a'r llall, a'r rhai sydd yn cysylltu â'r llythyren flaenorol yn unig. Yn y dosbarth cyntaf mae ffurf flaen, canol, olaf, ac annibynnol i bob llythyren; yn yr ail ddosbarth mae ffurf olaf ac annibynnol yn unig.

Ffonoleg

Mae ynganiad Arabeg yn amrywio o wlad i wlad ac o ardal i ardal, yn enwedig o ran llafariaid.

Cytseiniaid

Dyma'r cytseiniaid a ddefnyddir mewn Arabeg safonol, gan ddefnyddio'r Gwyddor Seinegol Ryngwladol

Cytseiniad Arabeg Safonol Modern

		Gwefusol	Deintiol	Llafnol-Deintiol		Ôl-orfannol/ Taflodol	Felar	Tafodigol	Argegol	Glotol
				di-bwyslais	pwysleisiol
Trwynol		m		n
Ffrwydrol	Di-lais			t̪	tˤ		k	q		ʔ
	Lleisiol	b		d̪	dˤ	d͡ʒ
Ffrithiol	Di-lais	f	θ	s̪	sˤ	ʃ	x ~ χ		ħ
	Lleisiol		ð	z̪	ðˤ		ɣ ~ ʁ		ʕ	ɦ
Rhotig				r
Dynesol				l	(ɫ)	j	w

Gramadeg

Trefn arferol y frawddeg Arabeg yw VSO (Berf - Goddrych - Gwrthrych), fel yn y Gymraeg.

Mae llawer o eiriau Arabeg a ieithoedd semitaidd eraill wedi eu ffurfio ar sail gwreiddyn semitaidd, tair cytsain fel arfer. Gall un gwraidd greu nifer fawr o eiriau cysylltiedig, er enghraifft gyda'r gwraidd k - t - b:

• كَتَبْتُ katabtu 'Ysgrifenais'
• كَتَّبْتُ kattabtu 'Gofynais i rywbeth gael ei ysgrifennu'
• كَاتَبْتُ kātabtu 'Bûm yn llythyru'
• أَكْتَبْتُ 'aktabtu 'Copïais'
• اِكْتَتَبْتُ iktatabtu 'Tanysgrifiais'
• تَكَاتَبْنَا takātabnā 'Buon ni'n llythyru â'n gilydd'
• أَكْتُبُ 'aktubu 'Dw i'n ysgrifennu'
• أُكَتِّبُ 'ukattibu 'Dw i'n gofyn i rywbeth gael ei ysgrifennu'
• أُكَاتِبُ 'ukātibu 'Dw i'n llythyru'
• أُكْتِبُ 'uktibu 'Dw i'n copïo'
• أَكْتَتِبُ 'aktatibu 'Dw i'n tanysgrifio'
• نَتَكَتِبُ natakātabu 'Dan ni'n llythyru â'n gilydd'
• كُتِبَ kutiba 'Ysgrifennwyd'
• أُكْتِبَ 'uktiba 'Copïwyd'
• مَكْتُوبٌ maktūbun 'Ysgrifenedig'
• مُكْتَبٌ muktabun 'Copïedig'
• كِتَابٌ kitābun 'llyfr'
• كُتُبٌ kutubun 'llyfrau'
• كَاتِبٌ kātibun 'awdur'
• كُتَّابٌ kuttābun 'awduron'
• مَكْتَبٌ maktabun 'desg, swyddfa'
• مَكْتَبَةٌ maktabatun 'llyfrgell, siop lyfrau'
• ac ati.

Ieithoedd neu Dafodieithoedd

Gwahanol fathau o Arabeg yng Ngogledd Affrica a'r Dwyrain Canol

Mae cymaint o amrywiaeth rhwng gwahanol fathau o Arabeg fod rhai ieithyddion yn eu hystyried yn ieithoedd ar wahân. Er hynny, o ran yr iaith ysgrifenedig, defnyddir Arabeg Modern Safonol yn gyffredinol, ac Arabeg y Corân trwy'r byd i gyd.

Grwpiau Tafodieithol

• Arabeg yr Aifft (oddeutu 55 miliwn o siaradwyr)
• Arabeg y Lefant (tua 21 miliwn o siaradwyr) yn Libanus, Syria, Gwlad Iorddonen, Palesteina, Cyprus, a Thwrci.
• Arabeg y Maghreb, neu "Darija" (oddeutu 70 miliwn o siaradwyr) ym Moroco, Algeria, Tiwnisia, a Libia. Mae perthynas agos gyda'r iaith Falteg hefyd.
• Arabeg Irac (oddeutu 32 miliwn o siaradwyr yn Irac, gyda rhagor yn nwyrain Syria a de-orllewin Iran).
• Arabeg Khūzestān yn Iran
• Arabeg Khorosan yn Iran
• Arabeg Swdan (tua 17 miliwn o siaradwyr yn Swdan a de'r Aifft)
• Arabeg Juba yn Ne Swdan ac yn rhannau deheuol Swdan
• Arabeg y Gwlff (oddeutu 4 miliwn o siaradwyr), yn Coweit, Bahrain, rhannau o Oman, arfordir dwyreiniol Sawdi Arabia a rhannau o'r Emiradau Arabaidd Unedig a Catar, yn ogystal â Bushehr a Hormozgan yn Iran.
• Arabeg Oman, a siaradir yng nghanolbarth y wlad.
• Arabeg Hadhramaut (oddeutu 8 miliwn o siaradwyr) yn Hadhramaut ac ar wasgar.
• Arabeg Iemen (oddeutu 15 miliwn o siaradwyr yn Iemen a de Sawdi Arabia). Mae'n debyg i Arabeg y Gwlff.
• Arabeb Najd neu Bedawi (10 miliwn o siaradwyr). Yn ogystal â'r siaradwyr yn Sawdi Arabia, dyma iaith mwyafrif dinasyddion Catar
• Arabeg Hijaz (6 miliwn o siaradwyr), gorllewin Sawdi Arabia
• Arabeg y Sahara, a siaradir yn rhannau o Algeria, Niger a Mali
• Arabeg Baharna (600,000 o siaradwyr), ymysg y Shïa yn Bahrain a Qatif, a rhywfaint yn Oman. Mae'n wahanol i Arabeg y Gwlff mewn sawl ffordd.
• Iddew-Arabeg, neu Qәltu. Wrth i Iddewon mudo i Israel, lleihaodd defnydd Iddew-Arabeg rhannau eraill o'r byd Arabeg ei iaith, ac mae bellach dan fygythiad.
• Arabeg Tsiad (hefyd yn rhannau o Swdan, De Swdan, Gweriniaeth Canolbarth Affrica, Niger, Nigeria a Camerŵn)
• Arabeg Canolbarth Asia, dan fygythiad yn Wsbecistan, Tajicistan ac Affganistan.

Ymadroddion Cyffredin

Trawsgrifiad Arabeg yn yr wyddor Ladin.

• عربية : Arabiyya : Arabeg
• ويلزي : wailzi : Cymraeg
• لغة بلاد الغال : lwghat bilâd 'al-ghâl : Iaith Cymru
• إنكليزي : 'inglizi : Saesneg
• ! مرحبا : marHaban! : Helo!
• ! لا بأس : la ba's! : Ddim yn ddrwg! ("la ba's?" yw'r ffordd arferol o ddweud "Helo!" neu "Shwmae!" yn anffurfiol. Atebir gyda "la ba's!".)
• ! (عليكم)السلام : 'as-salam (Alaicwm)! : Heddwch (arnoch chi)!
• ! وعليكم السلام : wa Alaicwm, 'as-salam! : Ac i chwithau, heddwch!
• كيف الحال : caiff 'al-hâl? : Sut mae?
• ! بخير، الحمد لله : bi-chair, 'al-Hamdw-li-lah! : Yn dda, diolch i Dduw!
• ! صباح الخير : SabaH 'al-chair! : Bore/P'nawn da!
• ! مساء الخير : masa' 'al-chair! : Noswaith dda!
• ! أهلا وسهلا : 'ahlân wa-sahlân! : Croeso!
• ! تصبح على خير : tySbiH Alâ chair! : Nos da!
• ! ليلة سعيدة : laila sAida! : Nos da!
• ! مع السلامة : mA-s-salama! : Da boch chi!
• ! إلى اللقاء : 'ilâ-l-iga'! : Hwyl fawr!
• ! سلام : salam! : Heddwch! ( "salam!" yw'r ffordd arferol o ddweud "Hwyl (fawr)!". Gellir defnyddio "salam!" i ddweud "Helo!" hefyd.
• ! عفوا : Affwân! : Esgusodwch fi! / Da chi!
• ! من فضلك : min ffaDlac! : Os gwelwch chi'n dda!
• ! (جزيلا) شكرا : shwcran (jazîlan)! : Diolch (yn fawr)!
• ! لا، شكرا : la' shwcran : Dim diolch
• ! آسف : 'asiff! : mae'n flin gen i!
• نعم : nAm : ïe / do / oes, etc.
• ﻻ : la' : nage / naddo / nag oes, etc.
• ! بصحتك : bi-SiHat-ac! : Iechyd da!
• ! الحمد لله : 'al-Hamdw-li-lah! : Diolch i Dduw!
• ! إن شاء الله : 'in sha'-l-lah! : Os bydd Duw yn gytun! / Yn obeithiol!