Cwlen

Pedwaredd dinas fwyaf yr Almaen yw Cwlen (Almaeneg: Köln /kœln/, Ffrangeg a Saesneg: Cologne) ar ôl Berlin, Hambwrg a München, gyda tua un filiwn o drigolion. Mae wedi'i lleoli yn nhalaith Nordrhein-Westfalen, ar lan Afon Rhein. Mae hi'n adnabyddus iawn am ei heglwys gadeiriol yn y dull Gothig.

Cwlen

Math	dinas Hanseatig, metropolis, dinas Rhyfeinig, bwrdeistref trefol yr Almaen, dinas fawr, ardal drefol Gogledd Rhine-Westphalia
Enwyd ar ôl	Colonia Claudia Ara Agrippinensium
Poblogaeth	1,087,353
Pennaeth llywodraeth	Henriette Reker
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Gefeilldref/i	Lerpwl, Esch-sur-Alzette, Lille, Liège, Rotterdam, Torino, Kyoto, Tiwnis, Turku, Neukölln, Cluj-Napoca, Tel Aviv, Barcelona, Beijing, Thessaloníci, Corc, Corinto, Indianapolis, Volgograd, Treptow-Köpenick, Katowice, Bethlehem, Istanbul, Rio de Janeiro, Jiaozuo
Nawddsant	Sant Pedr
Daearyddiaeth
Sir	Ardal Llywodraethol Cwlen
Gwlad	Yr Almaen
Arwynebedd	405.01 km²
Uwch y môr	59 metr
Gerllaw	Afon Rhein
Yn ffinio gyda	Ardal Rhein-Erft, Ardal Rhein-Sieg, Ardal Rhein-Berg, Leverkusen, Mettmann, Rhein-Kreis Neuss, Hürth
Cyfesurynnau	50.9422°N 6.9578°E
Cod post	51149, 50667, 50668, 50670, 50672, 50674, 50677, 50676, 50678, 50679, 50765, 50767, 50733, 50735, 50737, 50739, 50823, 50825, 50827, 50829, 50833, 50858, 50859, 50931, 50935, 50937, 50939, 50968, 50969, 50996, 50997, 50999, 51061, 51063, 51065, 51067, 51069, 51103, 51105, 51107, 51109, 51143, 51145, 51147
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Cyngor Dinas Cwlen
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Arglwydd Faer Cwlen
Pennaeth y Llywodraeth	Henriette Reker
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Cwlen

Hanes

Dechreuodd yr hanes Cwlen tua dwyfil o flynyddoedd yn ôl gan sefydliad y ddinas gan y Rhufeinwyr yn 19 OC. Enw cyntaf y ddinas oedd "Oppidum Ubiorum" tan 50 OC, pan codwyd y dref i ddinas gan ymerawdwr Rhufain Claudius ar ôl i'w wraig e Agrippina, sydd fod wedi ceni yn Oppidum Ubiorum ac yn wnes ymlaen wedi mynd i Rufain, erchi iddo fe am hynny. Newidiwyd enw'r ddinas i "Colonia Claudia Ara Agrippinensium", neu CCAA yn fyr wedyn. Datblygwyd enw diwedda'r ddinas, Köln o'r gair Lladin Colonia, sy'n golygu gwladfa. Mae'r enwau yn llawer o ieithiau eraill, fel Cologne yn y Saesneg a Ffrangeg, Kolonia yn y Pwyleg, a hefyd Cwlen yn y Gymraeg yn dod o honna.

Santes Ursula

Roedd Ursula yn dywysgoges o deyrnas Dumnonia (Dyfnaint). Ar gais ei thad, hwyliodd am Lydaw at ei darpar-ŵr Cynan Meiriadog, gyda 11,000 o wyryfon fel gweinyddesau. Gyrrodd storm wyrthiol hwy yr holl fordd i draethau Gâl mewn diwrnod, a phenderfynodd Ursula fynd ar bererindod. Aeth i ddinas Rhufain, ac yna ymlaen i Gwlen, oedd dan warchae gan yr Hyniaid. Merthyrwyd y gwyryfon i gyd, a saethwyd Ursula ei hun yn farw gan arweinydd yr Hyniaid. Dywedir i hyn ddigwydd tua 383. Ym Masilica y Santes Ursula yng Nghwlen, ceir creiriau y dywedir eu bod yn weddillion Ursula a'r gwyryfon. Daeth Cwlen yn ganolfan pererindod o bwys mawr yn yr Oesoedd Canol gyda phobl yn tyrru yno o bob rhan o Ewrop. Ceir delwedd o'r Santes Ursula ar arfbais Baner Ynysoedd Prydeinig y Wyryf yn y Caribî.

Adeiladau a chofadeiladau

• Amgueddfa Römisch-Germanisches
• Amgueddfa Wallraf-Richartz
• Colonius
• Eglwys gadeiriol
• Hansa Hochhaus
• Kölner Philharmonie
• Kölnturm
• Lanxess Arena
• Messeturm Köln
• RheinEnergieStadion

Enwogion

• Carl Bosch (1874-1940), cemegydd
• Jacques Offenbach (1819-1880), cyfansoddwr
• Konrad Adenauer (1876-1967), gwladweinydd
• Heinrich Böll (1917–1985), Awdur Almaeneg

Gefeilldrefi

Yr Eidal - Torino  Ffrainc - Lille  Y Ffindir - Turku  Groeg - Thessaloniki  Yr Iseldiroedd - Rotterdam  Gweriniaeth Iwerddon - Corc  Japan - Kyoto  Lloegr - Lerpwl  Rwsia - Volgograd  Sbaen - Barcelona  Tsieina - Beijing  Tiwnisia - Tunis  UDA - Indianapolis

Gweler hefyd

• Y Tri Brenin o Gwlen - un'r dramâu mirag cynharaf^[1]