Chemiska wězba

Chemiska wězba jo pomjenjowanje za kšutu zwězanosć mjazy nejmjeńšymi źělkami, a to mógu byś atomy, iony abo molekule. Zwězanje a wótwjezanje chemiskich wězbow jo zakład za pśetwórjenje maśiznow. Rozrěduju se do sylnych a słabych wězbow.

Sylne wězby

Sylne wězby se do slědujucych typow rozrěduju:

Typ wězby	Wězbowe partnarje
ionowa wězba	metale z njemetalami
metalowe wězba	metale z metalami
atomowa wězba	njemetale z njemetalami

W periodiskej tabulce pśiběra metalowy charakter wót pšawa na lěwo a wót górjejce dołoj. Pśechody mjazy njemetalami a metalami su togodla běžne, rowno tak jo z pśechodami mjazy toś tymi tśimi wězbowymi typami.

Ionowa wězba

pśeplet soli CsCl

Metale a njemetale z diferencu elektronegatiwity wušej ako 1,7 wutwóriju ionowu wězbu. Dokulaž maju metale nišu elektronegatiwitu ako njemetale, pśepódaju wóne wše swóje walencowe elektrony na njemetal. Pótakim zwězuju se metale ako pozitiwne lodowane iony (kationy) z negatiwnje lodowanymi ionami (aniony) njemetalow. Iony se mjazy sobu elektrostatiski pśiśěguju a twórje ionowy pśeplet. Šym wušej su iony lodowane a šym mjeńše su jich radiuse, śim stabilnjejšy jo pśeplet a śim wětšy jo toś škrějny dypk toś togo zwězanja. Ionowe pśeplety wóźe milinu jano w škrjeńcu a w rozpušćonce. Njejsu to pak elektrony, kótarež wóźe milinu, ale rozpušćone iony. Wšykne zwězanja, kótarež su z ionowych pśepletow natwarjone, se pomjenjuju w chemiji soli. Pśikłada stej NaCl a AlCl3.

Metalowe wězba

kupor

Metale maju nisku elektronegatiwitu a togodla su wenkowne elektrony słabje na metalowe atomy wězane. Wóne se lažko wót atomow pušćaju. Atomowe rumpy metala (atomy bźez wenkownych elektronow) se zwězuju k metalowemu pśepletoju. Elektrony se ako tak pomjenjony elektronowy płun w pśepleśe licho pógibuju. Togodla mógu metale wjelgin derje milinu a śopłotu wóźiś. Jo to teke pśicyna za duktilnosć (daju se lažko formowaś). Licho se pógibujuce elektrony mógu wše žwałowe dłujkosći swětła, kótarež zapromjenjuju, zasej njepśeměnjonje wótpromjeniś (emitowaś). Togodla se metale tak błyšće – wšo swětło se rozmjej reflektujo.

Atomowa wězba

Njemetale wěžu se mjazy sobu pśez elektronowe póriki. Pó toś tej wašni zwězane atomy pomjenjujomy molekule. Atomowe wězby mógu byś polarne abo njepolarne. To wótwisujo wót diference elektronegatiwity wobźěloneju njemetalneju elementowu. Pla polarnych wězbow jo wětšyna gustoty wězbowych elektronow pla njemetala z wušeju elektronegatiwitu. Molekule maju niski škrějny dypk a su izolatory (njewóźe milinu). Synonyma za atomowu wězbu stej kowalentna wězba a wězba elektronowych pórikow.

Słabe wězby

Słabe wězby se w zasaźe mjazy molekulami wutwóriju a wobwliwuju fyzikaliske kakosći ako škrějny abo zawarjeński dypk. Pla słabych wězbow njepśechadaju elektrony wót jadnogo atoma na drugi a se teke njewutwóriju wězbowe elektronowe póriki. Jadna se how wó pśesunjenje negatiwneje lodunki w molekulu. Pśi tom nastanjo elektriski dipol, to groni, až ma molekul w sebje pozitiwnje lodowany a negatiwnje lodowany pol. Dipol móžo druge dipole pśiśěgowaś a tak se wutwórijo słaba wězba mjazy molekulami. Słaba wězba jo na pśikład:

Wóźikomóstowa wězba

wóźikomóstowe wězby pla wody

Ako jo wóźik na kislik, dušyk abo flur wězany, pśesuwa se gustota wězbowych elektronow k toś tym elementam, dokulaž maju wóne wušu elektronegatiwitu ako wóźik. Wutwórijo se pótakem dipol z pozitiwnje lodowanym wóźikom a negatiwnje lodowanymi atomami kislika, dušyka abo flura. Kislik, dušyk a flur maju mimo wězbowych wenkownych elektronow teke liche elektronowe póriki na wenkownej cerje elektronoweje wobalki. Pozitiwnje polarizowany wóźik móžo něnto tak pomjenjone wóźikomóstowu wězbu z toś tymi lichymi elektronowymi pórikami wutwóriś.

Dalšne słabe wězby su Van-der-Waalsowe mjazsobne wobwliwowanje a dipol-dipolowe mjazsobne wobwliwowanje.

Pśeglěd

Zakład wšyknych wězbow jo pótakem elektrostatiske pśiśěgowanje. Tabulka dajo pśeglěd sylnych a słabych wězbow glědajo na pozitiwnje a negatiwnje lodowane partnarje.

Typ wězby	Pozitiwnje lodowane	Negatiwnje lodowane
ionowa wězba	kationy	aniony
metalowa wězba	kationy (pomjenjuju se teke atomowe rumpy)	elektronowy płun (licho se pógibujuce elektrony)
atomowa wězba	atomowe jědro	elektronowa wobalka
wóźikomóstowa wězba	wóźik, kótarež jo na O, N, abo F wězany a togodla pozitiwnje polarizowany	N, O abo F z nanejmjenjej jadnym lichym elektronowym pórikom