Έκρηξη στο Χάλιφαξ (1917)

Η έκρηξη στο Χάλιφαξ ήταν καταστροφική έκρηξη, η οποία συνέβη στο ακμάζον καναδικό λιμάνι του Χάλιφαξ κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Στις 9:04:35 το πρωί της 6ης Δεκεμβρίου 1917, το γαλλικό πλοίο Mont-Blanc, πλήρες πολεμοφοδίων, εξερράγη στο λιμάνι, προκαλώντας ακαριαίο θάνατο σε περισσότερους από 1.600 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, τραυματίζοντας περισσότερα από 9.000 άτομα, ενώ 41 άτομα τυφλώθηκαν από θραύσματα γυαλιών ή από την λάμψη της έκρηξης^[1] Καταστράφηκαν επίσης περίπου 12.000 κτήρια, τα οποία είτε ισοπεδώθηκαν είτε υπέστησαν τόσες ζημιές ώστε να καταστούν ακατοίκητα. Στην ευρύτερη περιοχή δεν παρέμεινε ούτε ένας υαλοπίνακας χωρίς να θραυσθεί, ενώ η πληγείσα περιοχή κάλυψε έκταση περίπου 325 εκταρίων (3,25 τ.χλμ.).^[2] Η έκρηξη του πλοίου ήταν αποτέλεσμα της σύγκρουσής του με άλλο πλοίο, το νορβηγικό Imo.

Το νέφος καπνού που δημιουργήθηκε από την έκρηξη.

Η σύγκρουση

Η έκρηξη προήλθε ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης των δύο πλοίων στον λιμένα του Χάλιφαξ. Όπως τελικά αποφάνθηκε το αρμόδιο δικαστήριο, η υπαιτιότητα για την σύγκρουση αυτή βαρύνει εξίσου και τα δύο σκάφη.

Το Μον Μπλαν

Το Μον Μπλαν (Mont-Blanc) ήταν σκάφος γενικού φορτίου, ιδιοκτησίας της γαλλικών συμφερόντων εταιρείας Compagnie Generale Transatlantique. Είχε μήκος 97,5 μ. (320 πόδια), πλάτος 13,6 μ. (44,8 πόδια) και βύθισμα 4,66 μ. (15,3 πόδια). Η μεταφορική του ικανότητα ανερχόταν σε 2.252 τόνους, ενώ το εκτόπισμά του ήταν 3.121 κ.ο.χ. Ήταν ατμοκίνητο και διέθετε μία ελικα. Κυβερνήτης του σκάφους, το οποίο είχε πλήρωμα 41 Γάλλους ναυτικούς, ήταν ο Πλοίαρχος Αιμέ Λε Μεντέκ (Aime Le Medec).^[3] Το πλοίο είχε αποπλεύσει από το λιμάνι της Νέας Υόρκης στις 11 το βράδυ της 1ης Δεκεμβρίου 1917 με προορισμό το Χάλιφαξ. Σκοπός της εκεί παραμονής του ήταν να αναμένει τα συνοδά σκάφη νηοπομπής, προκειμένου να διασχίσει τον Ατλαντικό, με τελικό προορισμό την δοκιμαζόμενη από τον πόλεμο Γαλλία και συγκεκριμένα το Μπορντώ. Από πλευράς οπλισμού έφερε μόνον δύο πυροβόλα, ένα των 90 και ένα των 95 χιλιοστών. Το φορτίο του περιελάμβανε:^[4]

• 226.797 kg τρινιτροτολουόλης (ΤΝΤ)
• 1.602.519 kg υγρού πικρικού οξέος
• 544.311 kg στερού πικρικού οξέος
• 56.301 kg βαμβακοπυρίτιδας
• 223.188 kg βενζολίου

Το φορτίο ήταν αποθηκευμένο τόσο στα αμπάρια όσο και στο κατάστρωμα (τα βαρέλια με το βενζόλιο), ενώ είχε ληφθεί ειδική μέριμνα στερέωσής του με ξύλα και σχοινιά, ώστε να αποφευχθούν πιθανοί σπινθήρες λόγω τριβών μετακίνησής του. Ενώ σύμφωνα με τους κανόνες ναυσιπλοΐας όφειλε να έχει αναρτημένο ειδικό διάσημο για την επικινδυνότητα του φορτίου του, αυτό δεν είχε αναρτηθεί, καθώς μια τέτοια εμφανής ανάρτηση θα το έκανε αυτομάτως «κόκκινο πανί» για τα γερμανικά υποβρύχια.^[5] Φυσικά, στο πλήρωμα είχε απαγορευτεί το κάπνισμα, η κατοχή σπίρτων και τα αλκοολούχα ποτά επί του σκάφους.

Το Ίμο

Το Ίμο (Imo) ήταν σκάφος ναυπηγήσεως 1889. Αρχικά είχε το όνομα Runic Ι, ήταν ιδιοκτησία της εταιρείας White Star Line και είχε χρησιμοποιηθεί ως μεταφορικό ζώντων ζώων. Ήταν σκάφος μεγαλύτερο και ταχύτερο από το Μον Μπλαν, με μήκος 131 μ. (430 πόδια), πλάτος 14 μ., βύθισμα περίπου 10 μ. και πλήρωμα 39 ναυτικών. Το σκάφος είχε πωληθεί αρχικά στην "West India & Pacific SS Co" το 1895 οπότε μετονομάστηκε σε Tampican.^[6] Τελικά περιήλθε σε εταιρεία νορβηγικών συμφερόντων, από την οποία το ναύλωσε η "Επιτροπή Αρωγής του Βελγίου" (Commission for Relief in Belgium) προκειμένου να μεταφέρει εφόδια για την ανακούφιση του βελγικού πληθυσμού. Είχε ήδη πραγματοποιήσει οκτώ ταξίδια μεταξύ Ευρώπης και Νέας Υόρκης, όταν κατέπλευσε άδειο στο Χάλιφαξ.^[7] Λόγω της νορβηγικής σημαίας που έφερε (η Νορβηγία ήταν πολεμικά ουδέτερη χώρα) ήταν λιγότερο πιθανό να προκαλέσει την επίθεση των γερμανικών υποβρυχίων που κυριαρχούσαν στον Ατλαντικό. Το πλοίο είχε μια ιδιομορφία: Στον άξονα μετάδοσης κίνησης ήταν προσαρμοσμένη δεξιόστροφη έλικα, η οποία μπορούσε να περιστρέφεται με 60 στροφές το λεπτό. Η διάταξη αυτή έδινε στο πλοίο "εγκάρσια" ώθηση, με αποτέλεσμα όταν αυτό εκκινούσε προς τα εμπρός να αποκλίνει προς τα αριστερά, ενώ στην εκκίνηση οπισθοπορείας απέκλινε προς τα δεξιά. Αυτή η ιδιομορφία, εκτός από το γεγονός ότι δυσκόλευε σημαντικά τους ελιγμούς σε μικρούς χώρους, διαδραμάτισε πολύ σοβαρό ρόλο στο συμβάν.^[3]

Το συμβάν

Στις 3 Δεκεμβρίου 1917 το Ίμο αγκυροβόλησε στο λιμάνι του Χάλιφαξ φθάνοντας από το Ρόττερνταμ της Ολλανδίας, προκειμένου να ανεφοδιαστεί. Στις 5 Δεκεμβρίου ο ανυπόμονος πλοίαρχός του Νορβηγός Χάακον Φρομ (Haakon From) έλαβε άδεια να εγκαταλείψει το Χάλιφαξ με προορισμό τη Νέα Υόρκη. Λόγω καθυστέρησης στην παράδοση του τελικού φορτίου άνθρακα, το πλοίο υποχρεώθηκε να παραμείνει μια επιπλέον νύκτα στο λιμάνι, καθώς δεν πρόλαβε κατεβασμένο το ανθυποβρυχιακό δίχτυ, που έφραζε το στόμιο του λιμένα προκειμένου να εμποδίσει την είσοδο σε γερμανικά υποβρύχια. Ομοίως, το Μον Μπλαν δεν πρόλαβε το ανθυποβρυχιακό δίχτυ κατεβασμένο και δεν πρόλαβε να μπει στο λιμάνι. Υποχρεώθηκε να ρίξει άγκυρα στην παραπλήσια νήσο ΜακΝαμπ (McNab) προς διανυκτέρευση, αναμένοντας το κατέβασμα του διχτυού το επόμενο πρωί.

Το πρωί της 6ης Δεκεμβρίου, στις 07:30' το Μον Μπλαν υπό την καθοδήγηση του έμπειρου πιλότου Φράνσις Μακέι (Francis Mackey), ο οποίος είχε επιβιβαστεί στο σκάφος στις 04:00', αναχώρησε από τη νήσο ΜακΝαμπ βάζοντας πλώρη προς το λιμάνι. Το ανθυποβρυχιακό δίχτυ είχε αποσυρθεί και το σκάφος προχώρησε με ταχύτητα τεσσάρων κόμβων προς το λιμάνι, ενώ μπροστά του πήγαινε ένα μικρό φορτηγό - ρυμουλκό. Το σκάφος εξακολουθούσε να μην έχει ανεβάσει την μικρή κόκκινη σημαία, που καταδείκνυε επικίνδυνο φορτίο. Υπό συνθήκες ειρήνης, η είσοδός του στο λιμάνι θα είχε απαγορευτεί. Μπαίνοντας στο λιμάνι και στην περιοχή που αποκαλείται "The Narrows" (= τα στενά), η κυκλοφορία σκαφών διεξαγόταν και προς τις δύο κατευθύνσεις, με κανονισμούς ίδιους με αυτούς της κυκλοφορίας αυτοκινήτων: Τα εισερχόμενα σκάφη παρέμεναν στην δεξιά "λωρίδα" και τα εξερχόμενα στην αριστερή.

Στις 07:30' επίσης το Ίμο έλαβε άδεια απόπλου, αλλά στην αριστερή "λωρίδα" (εξόδου) συνάντησε πολύ μεγάλη κίνηση κι έτσι παρέμεινε στην δεξιά. Ωστόσο, η ταχύτητά του ήταν ιδιαίτερα υψηλή (επτά κόμβοι) και αντίβαινε προς τους κανονισμούς του λιμανιού, που επέβαλαν ανώτατη ταχύτητα πέντε κόμβων.^[3]

Στην κανονική του "λωρίδα" το Μον Μπλαν συνέχιζε την πορεία του με ταχύτητα τεσσάρων κόμβων. Ο Μακέι είδε το Ίμο να πλησιάζει με αυξημένη ταχύτητα και σήμανε μια σύντομη φορά την σειρήνα του σκάφους για να δείξει ότι το δικό του σκάφος ήταν στην κανονική πορεία και είχε προτεραιότητα, αλλά το Ίμο απάντησε με δύο συριγμούς, δείχνοντας ότι δεν μπορούσε να αλλάξει πορεία. Ο Μακέι αντιλήφθηκε ότι το Ίμο ήταν αναγκασμένο να διατηρήσει την πορεία του λόγω αυξημένης κίνησης και έδωσε εντολή να σταματήσει η μηχανή και να στραφεί το σκάφος ελαφρά προς τα δεξιά. Επανέλαβε το ηχητικό σήμα του ενός συριγμού, για να πάρει άμεση απάντηση με δύο συριγμούς: Το Ίμο δεν μπορούσε να αλλάξει πορεία. Καθώς τα δύο σκάφη πλησίαζαν το ένα το άλλο, ο πλοίαρχος Φρομ, που είχε ήδη διατάξει "κράτει" έδωσε εντολή για "όπισθεν ολοταχώς", τη στιγμή που η πλώρη του Μον Μπλαν μόλις είχε παρακάμψει την δική του. Πιθανότατα αυτή η διαταγή να στάθηκε μοιραία, λόγω της ιδιομορφίας του Ίμο: Το σκάφος απέκλινε προς τα αριστερά, πέφτοντας επάνω στο Μον Μπλαν. Το ρήγμα που δημιούργησε η σύγκρουση ήταν σχετικά μικρό και δεν δημιούργησε κινδύνους βύθισης του γαλλικού σκάφους, αλλά λόγω της πρόσκρουσης ορισμένα από τα βαρέλια με το βενζόλιο που ήταν στοιβαγμένα στο κατάστρωμά του έσπασαν και περιέβρεξαν με το υγρό περιεχόμενό τους το κατάστρωμα.^[8] Οι σπινθήρες που παράχθηκαν από την τριβή των μεταλλικών τμημάτων των δύο σκαφών προκάλεσαν άμεση ανάφλεξη του βενζολίου. Το πλήρωμα του Μον Μπλαν, γνωρίζοντας πολύ καλά το φορτίο του σκάφους, έσπευσε να το εγκαταλείψει με τις σωσίβιες λέμβους, προειδοποιώντας με φωνές όλους τους γύρω για τον μεγάλο κίνδυνο.^[9]

Στο μεταξύ, το Μον Μπλαν ακυβέρνητο και ωθούμενο από το Ίμο στράφηκε προς τα δεξιά και επέπεσε φλεγόμενο σε μια προβλήτα. Οι πυροσβέστες έσπευσαν εκεί προκειμένου να σβήσουν τη φωτιά, αλλά δεν είχαν προλάβει να συνδέσουν τις μάνικες στην αντλία όταν το Μον Μπλαν εξερράγη μέσα σε μια εκτυφλωτική λάμψη. Ήταν 9:04:35 π.μ. όταν σημειώθηκε η μεγαλύτερη ανθρωπογενής έκρηξη πριν την πυρηνική εποχή.

Άποψη του Χάλιφαξ από την ακτή μετά την έκρηξη, η οποία συνέβη στην προβλήτα 6, που διακρίνεται στο δεξιό άκρο της εικόνας.

Οι συνέπειες

Από την αρχική έκρηξη ισοπεδώθηκαν σπίτια, εργοστάσια, σχολεία, εκκλησίες, προβλήτες και πλοία διαλύθηκαν, ενώ συντρίμμια άρχισαν να επιπίπτουν σε όλη την γύρω περιοχή. Καθώς τα συντρίμμια έπεφταν, κτύπησαν σόμπες και θερμαντικές συσκευές, που προκάλεσαν πυρκαγιές σχεδόν σε ολόκληρη την πόλη. Στη θάλασσα το νερό εξατμίστηκε λόγω της έκρηξης τόσο απότομα, ώστε αρχικά φάνηκε ο πυθμένας. Καθώς το γειτονικό νερό έσπευδε να καταλάβει το κενό, δημιουργήθηκε ισχυρό τσουνάμι, το οποίο έπληξε τις ακτές. Όταν νύχτωσε, άρχισε μια ισχυρή χιονοθύελλα, η οποία κράτησε μέχρι και την επόμενη ημέρα, με την τελική χιονόστρωση να φτάνει τα 41 εκατοστά. Κανένα σπίτι από όσα είχαν διασωθεί δεν διέθετε πλέον τζάμια, για να συγκρατήσουν τις χαμηλές θερμοκρασίες, επιδεινώνοντας σοβαρά την κατάσταση για τους επιζώντες.

Ο τελικός απολογισμός ήταν 1.600 ως 1.900 νεκροί, 9.000 τραυματίες, 5.900 τραυματίστηκαν στα μάτια από θραύσματα γυαλιών ή την λάμψη της έκρηξης και από αυτούς 41 τυφλώθηκαν οριστικά, ενώ χιλιάδες κάτοικοι του Χάλιφαξ είχαν μείνει άστεγοι.^[10]

Παραπομπές

1. «The Canadian Encyclopedia, Halifax Explosion». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2012.
2. «The Halifax Explosion: Introduction». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2012.
3. «The Halifax Explosion: The Collision». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2012.
4. CBC Canada: The Halifax Explosion, Countdown to Catastrophe. Από το βιβλίο Alan Ruffman, Colin D. Howell, Gorsebrook Research Institute for Atlantic Canada Studies Ground Zero: A Reassessment of the 1917 Explosion in Halifax Harbour, Co-published by Nimbus Pub. Ltd. and Gorsebrook Research Institute for Atlantic Canada Studies at Saint Mary's University, 1994.
5. CBC Canada: The Halifax Explosion, Countdown to Catastrophe
6. «White Star Line, Ships list». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2012.
7. CBC.Ca: The Imo
8. «The Halifax Explosion: The Collision, Part III - The sequence of events leading to the collision». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 2012.
9. Halifax, Regional Municipality: Halifax Explosion
10. Canadian Disasters: Halifax Explosion -- December 6, 1917

Βιβλιογραφία

• Armstrong, John Griffith (2002). The Halifax Explosion and the Royal Canadian Navy. UBC Press. ISBN 978-0-7748-0891-0.
• Bird, Michael J. (1995) [1967]. The Town That Died (Reprint έκδοση). Nimbus Publishing. ISBN 978-0-7700-6015-2.
• Flemming, David (2004). Explosion in Halifax Harbour. Formac. ISBN 978-0-88780-632-2.
• Gilmour, Don (2001). Canada: A People's History. 2. McClelland & Stewart Ltd. ISBN 978-0-7710-3340-7.
• Glasner, Joyce (2011). The Halifax Explosion: Heroes and Survivors. James Lorimer & Company. ISBN 978-1-55277-943-9.
• Johnston, William· Rawling, William· Gimblett, Richard (2011). The Seabound Coast. Dundurn Press. ISBN 978-1-55488-907-5.
• Kitz, Janet (1989). Shattered City: The Halifax Explosion and the Road to Recovery. Nimbus Publishing. ISBN 978-0-921054-30-6.
• Kitz, Janet· Payzant, Joan (2006). December 1917: Revisiting the Halifax Explosion. Nimbus Publishing. ISBN 978-1-55109-566-0.
• Knauer, Kelly (2012). Time: Disasters that Shook the World. Time Home Entertainment. ISBN 978-1-60320-247-3.
• Mac Donald, Laura (2005). Curse of the Narrows: The Halifax Explosion of 1917. HarperCollins. ISBN 978-0-00-200787-0.
• Krehl, Peter (2007). History of shock waves, explosions and impact a chronological and biographical reference. Springer. ISBN 978-3-540-30421-0.
• Larzelere, Alex (2003). The Coast Guard in World War I: an Untold Story. Naval Institute Press. ISBN 978-1-55750-476-0.
• MacMechan, Archibald· Metson, Graham (1978). The Halifax Explosion: December 6, 1917. McGraw-Hill Ryerson. ISBN 978-0-07-082798-1.
• Remes, Jacob A.C. (2016). Disaster Citizenship: Survivors, Solidarity, and Power in the Progressive Era. University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-08137-8.
• Ruffman, Alan· Howell, Colin D., επιμ. (1994). Ground Zero: A Reassessment of the 1917 Explosion in Halifax Harbour. Nimbus Publishing. ISBN 978-1-55109-095-5.
• Sutherland, David A., επιμ. (2017). "We Harbor No Evil Design": Rehabilitation Efforts after the Halifax Explosion of 1917. The Publications of the Champlain Society. doi:10.3138/9781487517489. ISBN 978-1-4875-0322-2.
• Veinot, Julie Ann (2007). Courting Disaster: The Enforcement of Heteronormativity in Halifax Explosion Romances, 1918–2003. Acadia University. ISBN 978-0-494-31225-4.
• Williams, David (2009). Media, Memory, and the First World War. McGill-Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-7652-0.
• Zemel, Joel (2016). Scapegoat, the extraordinary legal proceedings following the 1917 Halifax Explosion. New World Publishing. ISBN 978-1-895814-62-0.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Glasner, Joyce (2003). The Halifax Explosion: Surviving the Blast that Shook a Nation. Altitude Press. ISBN 978-1-55153-942-3.
• Kitz, Janet (1992). The Survivors: The Children of the Halifax Explosion. Nimbus Publishing. ISBN 978-1-55109-349-9.
• MacLennan, Hugh (1941). Barometer Rising. Collins Publishing. ISBN 978-0-7710-3489-3.
• Mahar, James· Mahar, Rowena (1998). Too Many To Mourn – One Family's Tragedy in the Halifax Explosion. Nimbus Publishing. ISBN 978-1-55109-240-9.
• Maybee, Janet (2015). Aftershock: The Halifax Explosion and the Persecution of Pilot Francis Mackey. Halifax: Nimbus. ISBN 978-1-77108-344-7.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Έκρηξη στο Χάλιφαξ (1917)

• Heritage Minutes: Halifax Explosion
• The Maritime Museum of the Atlantic Halifax Explosion web page
• A Vision of Regeneration, the explosion and reconstruction by the Nova Scotia Archives
• Podcast from Library and Archives Canada
• Think Like a Historian: The Halifax Explosion Αρχειοθετήθηκε 2018-04-24 στο Wayback Machine. Historica Canada video series.