Καρπάθια Όρη

Τα Καρπάθια Όρη είναι οροσειρά που σχηματίζει τόξο μήκους περίπου 1.500 χιλιομέτρων στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και είναι η δεύτερη σε μήκος οροσειρά στην Ευρώπη (μετά τα Σκανδιναβικά Όρη, 1.700 χλμ.). Διαθέτουν τους βιότοπους για τους μεγαλύτερους Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς καφέ αρκούδας, λύκου, αίγαγρου και λύγκα, με την υψηλότερη συγκέντρωση στη Ρουμανία, καθώς και πάνω από το ένα τρίτο όλων των Ευρωπαϊκών φυτικών ειδών. Τα Καρπάθια και πρόποδές τους έχουν πολλά ιαματικά και μεταλλικά νερά, με τη Ρουμανία να διαθέτει το ένα τρίτο των συνολικών της Ευρώπης. Η Ρουμανία διαθέτει επίσης τη μεγαλύτερη επιφάνεια παρθένων δασών στην Ευρώπη (πλην της Ρωσίας), τα περισσότερα από αυτά στα Καρπάθια, με τα Νότια Καρπάθια να αποτελούν τη μεγαλύτερη αδιάσπαστη δασική έκταση της Ευρώπης.

Καρπάθια Όρη
Ύψος	2.655 μέτρα
Χώρες	Σερβία, Ουκρανία, Αυστρία, Τσεχία, Σλοβακία, Πολωνία, Ουγγαρία και Ρουμανία
wikidata (π • σ • ε )

Η διάταξη των Καρπαθίων από δορυφόρο

Τα Καρπάθια αποτελούν μια αλυσίδα οροσειρών που απλώνωνται ως τόξο από την Τσεχία (3%) στα βορειοδυτικά, μέσω Σλοβακίας (17%), Πολωνίας (10%), Ουγγαρίας (4%) και Ουκρανίας (11%) μέχρι τη Ρουμανία (53%) στα ανατολικά και στη συνέχεια τις Σιδηρές Πύλες στον ποταμό Δούναβη, μεταξύ Ρουμανίας και Σερβίας (2%) στα νότια. Η υψηλότερη οροσειρά των Καρπαθίων είναι τα Τάτρα, στα σύνορα Σλοβακίας και Πολωνίας, όπου οι υψηλότερες κορυφές ξεπερνούν τα 2.600 μέτρα. Η δεύτερη ψηλότερη οροσειρά είναι τα Νότια Καρπάθια στη Ρουμανία, όπου οι υψηλότερες κορυφές ξεπερνούν τα 2.500 μέτρα.

Τα Καρπάθια συνήθως υποδιαιρούνται σε τρία μεγάλα τμήματα : τα Δυτικά Καρπάθια (Τσεχία, Πολωνία, Σλοβακία), τα Ανατολικά Καρπάθια (νοτιοανατολική Πολωνία, ανατολική Σλοβακία, Ουκρανία, Ρουμανία) και τα Νότια Καρπάθια (Ρουμανία, Σερβία).

Οι σημαντικότερες πόλεις μέσα ή κοντά στα Καρπάθια είναι η Μπρατισλάβα και το Κόσιτσε στη Σλοβακία, η Κρακοβία στην Πολωνία, η Κλουζ-Ναπόκα, το Σιμπίου και το Μπρασόβ στη Ρουμανία και το Μίσκολτς στην Ουγγαρία.

Ονομασία

Το όνομα "Καρπάθια" πιθανόν να προέρχεται από τους Κάρπους ή Καρπιάνους, Δακική φυλή. Σύμφωνα με τον Ζώσιμο η φυλή αυτή ζούσε μέχρι το 381 στις ανατολικές πλαγιές των Καρπαθίων. Η Λέξη ίσως να προέρχεται από μια Ινδοευρωπαϊκή λέξη, που σήμαινε "βράχος". Στη Θρακική Ελληνική Καρπάτης όρος σήμαινε "βραχώδες βουνό". Οι Κάρποι ίσως να ήταν παρόμοια ή ταυτόσημη με άλλη φυλή που ζούσε στην περιοχή και ονομαζόταν Καρπόδακες, κατά κυριολεξία "Κάρποι Δάκες".

Η οροσειρά ονομάζεται Karpaty στα τσεχικά, πολωνικά και σλοβακικά, "Карпати" στα ουκρανικά, Carpați στα ρουμανικά, Karpaten στα γερμανικά, Kárpátok στα ουγγρικά, Karpati στα σερβικά και Карпати στα βουλγαρικά.

Σε ύστερα Ρωμαϊκά έγγραφα τα Ανατολικά Καρπάθια Όρη αναφέρονταν ως Montes Sarmatici (που σημαίνει Σαρματικά Όρη). Τα Δυτικά Καρπάθια ονομάζονταν Carpates, όνομα καταγεγραμμένο για πρώτη φορά στη Γεωγραφία του Πτολεμαίου (2ος αιώνας μ.Χ.).

Γεωγραφία

Τα Καρπάθια αρχίζουν με την Γκόρα Σβιετέγκο Μαρτσίνα, 384 μ., στο Ταρνόβ (ΝΑ Πολωνία). Περιβάλλουν τη Ρουθηνία και την Τρανσυλβανία με ένα μεγάλο ημικύκλιο, απλώνονται προς τα νοτιοανατολικά και τερματίζονται στον Δούναβη, κοντά στην Ορσοβα της Ρουμανίας. Το συνολικό μήκος των Καρπαθίων ξεπερνά τα 1.500 χλμ. και το πλάτος της οροσειράς ποικίλλει μεταξύ 12 και 500 χλμ. Τα μεγαλύτερα ύψη των Καρπαθίων είναι εκεί όπου αυτά έχουν μεγαλύτερο πλάτος. Το σύστημα αποκτά το μεγαλύτερο πλάτος του στο οροπέδιο της Τρανσυλβανίας και στα νότια των Τάτρα - της υψηλότερης οροσειράς, στην οποία το "Γκερλαχόβσκι στιτ" στη Σλοβακία είναι η υψηλότερη κορυφή με 2.655 μ. Τα Καρπάθια καλύπτουν μια έκταση 190.000 τετ.χλμ. και, μετά τις Άλπεις, αποτελούν το δεύτερο πιο εκτεταμένο ορεινό σύστημα στην Ευρώπη.

Απεικόνιση των Χούτσουλς, που ζούσαν στα Καρπάθια Όρη, 1872

Αν και συνήθως αναφέρονται ως οροσειρά, τα Καρπάθια δεν αποτελούν στην πραγματικότητα μια συνεχή οροσειρά. Αποτελούνται μάλλον από αρκετά ορογραφικά και γεωλογικά διακριτά υποσύνολα, παρουσιάζοντας εξ ίσου μεγάλη δομική ποικιλία με τις Αλπεις. Τα Καρπάθια, που ξεπερνούν σε ύψος τα 2.500 μέτρα σε λίγα μόνο σημεία τους, δεν έχουν τις απότομες κορυφές, την εκτεταμένη χιονοκάλυψη, τους μεγάλους παγετώνες, τους ψηλούς καταρράκτες και τις πολλές μεγάλες λίμνες, που είναι συνηθισμένα στις Αλπεις. Θεωρείτο ότι καμμία περιοχή της οροσειράς των Καρπαθίων δεν έμενε καλυμμένη με χιόνι καθ' όλη τη διάρκεια του έτους και ότι δεν υπήρχαν παγετώνες αλλά πρόσφατες έρευνες από Πολωνούς επιστήμονες αποκάλυψαν μια μονίμως παγωμένη και παγετώδη περιοχή στα Όρη Τάτρα. Τα Καρπάθια στο ψηλότερο σημείο τους είναι τόσο ψηλά όσο η μέση περιοχή των Αλπεων, με την οποία έχουν κοινή όψη, κλίμα και χλωρίδα. Τα Καρπάθια χωρίζονται από τις Αλπεις με τον Δούναβη. Οι δύο οροσειρές συναντώνται σε ένα μόνο σημείο, στα Όρη Λάιτα, στην Μπρατισλάβα. Ο Δούναβης τα χωρίζει επίσης από τον Αίμο στην Ορσοβα της Ρουμανίας. Η κοιλάδα του Μοράβα και του Όντερ χωρίζει τα Καρπάθια από τις οροσειρές της Σιλεσίας και της Μοραβίας, που ανήκουν στη μεσαία πτέρυγα του μεγάλου Κεντρικού Ορεινού Συστήματος της Ευρώπης. Σε αντίθεση με τις άλλες πτέρυγες του συστήματος τα Καρπάθια, που αποτελούν τον υδροκρίτη μεταξύ των βόρειων θαλασσών και της Μαύρης Θάλασσας, περιβάλλονται σε όλες τις πλευρές τους από πεδιάδες, συγκεκριμένα την Παννονική πεδιάδα στα νοτιοδυτικά, την πεδιάδα του Κάτω Δούναβη (Ρουμανία) στα νότια και την πεδιάδα της Γαλικίας στα νοτιοανατολικά. Από τα Καρπάθια όρη πηγάζουν οι ποταμοί Βιστούλας, Δνείστερος, Προύθος, Σερέτης και Τίσα.

Πόλεις

Σημαντικές πόλεις μέσα ή κοντά στα Καρπάθια με κατά προσέγγιση φθίνουσα σειρά του πληθυσμού:

• Βιέννη (Δάση της Βιέννης, Αυστρία)
• Κρακοβία (Πολωνία)
• Μπρατισλάβα (Σλοβακία)
• Κλουζ-Ναπόκα (Ρουμανία)
• Μπρασόβ (Ρουμανία)
• Κόσιτσε (Σλοβακία)
• Οράντεα (Ρουμανία)
• Μπιέλσκο-Μπιάουα (Πολωνία)
• Μίσκολτς (Ουγγαρία)
• Σιμπίου (Ρουμανία)
• Τίργκου Μούρες (Ρουμανία)
• Μπάια Μάρε (Ρουμανία)
• Τάρνουφ (Πολωνία)
• Ρίμνικου Βίλτσεα (Ρουμανία)
• Ούζγκοροντ (Ουκρανία)
• Μουκάτσεβο (Ουκρανία)
• Ίβανο-Φρανκίφσκ (Ουκρανία)
• Τσερνίβτσι (Ουκρανία)
• Ντρόχομπιτς (Ουκρανία)
• Πιάτρα Νέαμτς (Ρουμανία)
• Νόβι Σατς (Πολωνία)
• Σουτσεάβα (Ρουμανία)
• Τίργκου Ζίου (Ρουμανία)
• Ντρομπέτα-Τούρνου Σεβερίν (Ρουμανία)
• Ρέσιτσα (Ρουμανία)
• Ζίλινα (Σλοβακία)
• Μπίστριτσα (Ρουμανία)
• Μπάνσκα Μπίστριτσα (Σλοβακία)
• Ντέβα (Ρουμανία)
• Ζλιν (Τσεχία)
• Χουνεντοάρα (Ρουμανία)
• Μαρτίν (Σλοβακία)
• Ζαλάου (Ρουμανία)
• Σμεντέρεβο (Σερβία)
• Πσέμισλ (Πολωνία)
• Σάνοκ (Πολωνία)
• Βρσατς (Σερβία)
• Άλμπα Ιούλια (Ρουμανία)
• Ζάγετσαρ (Σερβία)
• Σφίντου Γκεόργκε (Ρουμανία)
• Τούρντα (Ρουμανία)
• Μπορ (πόλη) (Σερβία)
• Μέντιας (Ρουμανία)
• Πόπραντ (Σλοβακία)
• Πετροσάνι (Ρουμανία)
• Νεγκοτίν (Σερβία)
• Μιερκουρέα Τσιούκ (Ρουμανία)
• Φαγκάρας (Ρουμανία)
• Οντορχέιου Σεκουιέσκ (Ρουμανία)
• Πετρίλα (Ρουμανία)
• Ζακοπάνε (Πολωνία)
• Τίργκου Νέαμτς (Ρουμανία)
• Κιμπουλούγκ Μολοντοβενέσκ (Ρουμανία)
• Γκεοργκένι (Ρουμανία)
• Βάτρα Ντορνέι (Ρουμανία)
• Ράκιβ (Ουκρανία)

Κορυφές

Στη Σλοβακία υπάρχουν 10 κορυφές με υψόμετρο από 2.600 έως 2.655 μέτρα και στη Ρουμανία 12 κορυφές με υψόμετρο από 2.500 έως 2.544 μέτρα.

Ακολουθεί πίνακας των υψηλότερων, ανά χώρα, κορυφών, τα υψόμετρα, οι γεωλογικές περιοχές τους και οι θέσεις τους.

Κορυφή	Γεωλογική περιοχή	Χώρα	Περιφέρεια	Υψος (μ.)
Γκερλαχόφσκι στιτ	Φάτρα-Τάτρα	Σλοβακία	Πρέσοβ	2,655
Μολντοβεάνου	Όρη Φίγκιρας	Ρουμανία	Άρτζες	2.544
Ρίσι	Φάτρα-Τάτρα	Πολωνία	Κρακοβίας	2.503
Χόβερλα	Όρη Μπέσκιντ	Ουκρανία	Τσορνόχορα	2.061
Μπελιάνιτσα	Όρη Χομόλιε	Σερβία	Μπρανίτσεβο	1.344
Κέκες	Όρη Βόρειας Ουγγαρίας	Ουγγαρία	Χέβες	1.014

Ορεινές διαβάσεις

Στο Ρουμανικό τμήμα της κύριας οροσειράς των Καρπαθίων οι σημαντικότερες ορεινές διαβάσεις είναι (αρχίζοντας από τα Ουκρανικά σύνορα) οι Πρίσλοπ, Ρόντνα, Τίχουτα (γνωστή και ως Μπόργκο), Τούλγκες, φαράγγι Μπίκαζ, Γκίμες, Ουζ, Οϊτούζ, Μπουζάου, Πρεντεάλ (που τη διασχίζει η σιδηροδρομική γραμμή από το Μπρασόβ στο Βουκουρέστι), Τούρνου Ρόσου (340 μ., μέσω του στενού φαραγγιού του Ποταμού Ολτ, τη διασχίζει η σιδηροδρομική γραμμή από το Σιμπίου στο Βουκουρέστι), Βούλκαν, Τερέγκοβα και οι Σιδηρές Πύλες (που διασχίζονται και οι δύο από τη σιδηροδρομική γραμμή από την Τιμισοάρα στην Κραϊόβα.

Γεωλογία

Βράτνα ντολίνα, Σλοβακία

Στην περιοχή που καταλαμβάνεται σήμερα από τα Καρπάθια υπήρχαν παλαιότερα μικρότερες ωκεάνειες λεκάνες. Τα Καρπάθια Όρη σχηματίσθηκαν κατά την Αλπική ορογένεση στον Μεσοζωικό αιώνα και την Τριταία περίοδο, με τη μετακίνηση των τεκτονικών πλακών ALCAPA, Tίσα και Δακίας πάνω από καταβυθιζόμενο ωκεάνειο φλοιό. Τα βουνά πήραν τη μορφή γραμμών πτυχώσεων και ωθήσεων με γενικά βόρεια σύγκλιση στο δυτικό τομέα, βορειοανατολική προς ανατολική σύγκλιση στο ανατολικό τμήμα και νοτιοανατολική σύγκλιση στο νότιο τμήμα.

Το εξωτερικό, γενικά βόρειο, τμήμα της ορογενετικής ζώνης είναι ένα επικαθήμενο πρίσμα της Τριταίας μιας λεγόμενης Ζώνης φλύσχη δημιουργημένο από πετρώματα που αποξέστηκαν από τον θαλάσσιο πυθμένα και ωθήθηκαν πάνω από τη Βόρεια Ευρωπαϊκή πλάκα. Η επικαθήμενη σφήνα των Καρπαθίων αποτελείται από αρκετές λεπτές στρώσεις τουρβιδιτικών ιζημάτων από την Κρητιδική έως την Παλαιογενή. Η ώθηση των ιζημάτων φλύσχη πάνω στα Καρπάθια προκάλεσε τον σχηματισμό της Καρπαθιανής λεκάνης. Το όριο μεταξύ της Ζώνης φλύσχη και των εσωτερικών ορογενετικών ζωνών στο δυτικό τμήμα της οροσειράς χαρακτηρίζεται από τη Ζώνη Πιενίνι Κλίπεν, μια στενό πολύπλοκη ζώνη πολυφασικών θλιπτικών παραμορφώσεων, που αργότερα συμμετείχε σε μια υποτιθέμενη ρηγματογενή ζώνη. Οι εσωτερικές ζώνες στα δυτικά και ανατολικά τμήματα περιέχουν παλαιότερα πυρηγενή πετρώματα, που είχαν μετατραπεί σε τουρβιδιτικά ιζήματα του Μεσοζωικού. Κατά τη Μέση Μειόκαινο η ζώνη αυτή επηρεάσθηκε από έντονη αλκαλική ηφαιστειακή δράση που αναπτύχθηκε πάνω από τη ζώνη καταβύθισης των λεκανών φλύσχη. Την ίδια στιγμή το εσωτερικό της ορογενετικής ζώνης επηρεάσθηκε από εκτεταμένες δομές της Παννονικής Λεκάνης.

Σίδηρος, χρυσός και άργυρος βρέθηκαν σε μεγάλες ποσότητες στα Δυτικά Καρπάθια. Μετά την κατάκτηση της Δακίας από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό, αυτός επέστρεψε στη Ρώμη με πάνω από 165 τόνους χρυσού και 330 τόνους αργύρου.

Υποδιαιρέσεις των Καρπαθίων

Χάρτης των κύριων υποδιαιρέσεων των Καρπαθίων.
1. Εξωτερικά Δυτικά Καρπάθια
2. Εσωτερικά Δυτικά Καρπάθια
3. Εξωτερικά Ανατολικά Καρπάθια
4. Εσωτερικά Ανατολικά Καρπάθια
5. Νότια Καρπάθια
6. Δυτικά Ρουμανικά Καρπάθια
7. Τρανσυλβανικό Οροπέδιο
8. Σερβικά Καρπάθια

Η μεγαλύτερη οροσειρά είναι τα Τάτρα.

Μεγάλο τμήμα των δυτικών και βορειοανατολικών Εξωτερικών Καρπαθίων στην Πολωνία, την Ουκρανία και τη Σλοβακία ονομάζονται παραδοσιακά Μπέσκιντ.

Το γεωλογικό όριο μεταξύ Δυτικών και Ανατολικών Καρπαθίων συμπίπτει χοντρικά με τη γραμμή (από νότο προς βορρά) μεταξύ των πόλεων Μιχάλοβτσε, Μπαρντέγιοφ, Νόβι Σακτς και Τάρνοφ. Σε παλαιότερα συστήματα το όριο συνεχίζει ανατολικότερα (από βορρά προς νότο) κατά μήκος των ποταμών Σαν και Οσλάβα (Πολωνία), της πόλης Σνίνα (Σλοβακία) και του ποταμού Τούρια (Ουκρανία). Βιολόγοι πάντως επεκτείνουν το όριο ακόμη ανατολικότερα.

Το όριο μεταξύ ανατολικών και νότιων Καρπαθίων σχηματίζεται από τη Διάβαση Πρεντεάλ, νότια του Μπρασόβ και της Κοιλάδας Πράχοβα.

Οι Ουκρανοί ενίοτε εννοούν ως "Ανατολικά Καρπάθια" μόνο τα Ουκρανικά Καρπάθια (ή Δασώδη Καρπάθια), δηλαδή το τμήμα τους που βρίσκεται κυρίως στα εδάφη τους (δηλ., βόρεια της Διάβασης Πρίσλοπ), ενώ οι Ρουμάνοι ενίοτε εννοούν ως "Ανατολικά Καρπάθια" μόνο το τμήμα τους που βρίσκεται στα δικά τους εδάφη (δηλ. από τα Ουκρανικά σύνορα ή τη Διάβαση Πρίσλοπ προς νότο), που το υποδιαιρούν σε τρεις απλά γεωγραφικές ομάδες (βορεια, κεντρική, νότια) αντί για Εξωτερικά και Εσωτερικά Ανατολικά Καρπάθια. Αυτά είναι :

• τα Καρπάθια του Μαραμούρες και της Βουκοβίνας
• τα Καρπάθια Μολδαβίας-Τρανσυλβανίας
• τα Υποκαρπάθια

Τουρισμός

Μπούκοβελ

Το Μπούκοβελ (δυτική Ουκρανία) είναι ένα από τα μεγαλύτερα χιονοδρομικά κέντρα στα Καρπάθια.

Σημαντικοί άνθρωποι

• Λούντβιχ Γκράινερ (1796–1882), σημαίνων εμπειρογνώμων διαχείρισης βιομηχανίας ξυλείας, που εντόπισε την Κορυφή Γκερλαχόφσκι ως την ψηλότερη των Καρπαθίων.

Γκαλερί

Χόβερλα, Ανατολικά Καρπάθια, Ουκρανία

Λίμνη Μπούκουρα, Νότια Καρπάθια, Ρουμανία

Όρη Ανω Τάτρα, Σλοβακία

Η Σφίγγα στα Όρη Μπουτσέγκι, Ρουμανία

Λίμνη Νεσαμόβιτε, Ανατολικά Καρπάθια, Ουκρανία

Καταρράκτες περιοχής Μπελιάνιτσα, Σερβικά Καρπάθια

Κοιλάδα Γκασιενίτσοβα in στα Όρη Τάτρα, Πολωνία

Αποψη του Κάστρου Σπις στη Σλοβακία, από τη Διάβαση Μπράνισκο

Σίνεβιρ, Ουκρανία

Ο Σταυρός των Ηρώων στην Κορυφή Καραϊμάν, Ρουμανία

Λίμνη Μόρσκιε Οκο στα Όρη Ανω Τάτρα (Poland)

Σιδηρές Πύλες στα Σερβορουμανικά σύνορα

Ιστορία

Από στρατιωτικής άποψης, τα Καρπάθια αποτελούν ένα ισχυρό φυσικό αμυντικό φράγμα, που εφόσον έχει οργανωθεί η άμυνα αυτών, προασπίζει κυρίως την πεδιάδα της Ουγγαρίας και το υψίπεδο της Τρανσυλβανίας από επιθέσεις, τόσο από Β. όσο και από Α.

Και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους στα Καρπάθια όρη διεξήχθησαν σφοδρές μάχες, ειδικότερα:

Α΄ Π.Π.

Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1915 διεξήχθησαν μάχες μεταξύ των αυστρο-γερμανικών στρατευμάτων και των ρωσικών, όπου τα μεν πρώτα μετά τις αρχικές αποτυχίες συμπτύχθηκαν στις παραπάνω διαβάσεις των Καρπάθιων επί των οποίων και αμύνονταν.
Ακολούθησε όμως ισχυρή ρωσική επίθεση με σφοδρότητα που επέφερε τη διάσπαση του αυστριακού μετώπου και την κάθοδο των Ρώσων στην πεδιάδα, την οποία όμως αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τον Μάιο του 1915, μετά από σφοδρή αντεπίθεση όπου διασπάστηκε το ρωσικό μέτωπο στη θέση Τάρνοβ - Γκάρλιτς των ανατολικών Μπεσκίνδε.

Β΄ Π.Π.

Στον δε Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διεξήχθησαν ομοίως σφοδροί αγώνες το 1944 μεταξύ τριών ρωσο-ουκρανικών στρατιών και δύο γερμανο-ουγγρικών στρατιών και μιας τεθωρακισμένης στρατιάς. Μετά από μακρά σειρά μαχών τελικά η γερμανο-ουγγρική άμυνα διασπάστηκε και τον Οκτώβριο του 1944 τα ρωσικά στρατεύματα εισήλθαν στην ουγγρική πεδιάδα από πολλά σημεία απ΄ όπου και συνέχισαν τις επιθέσεις τους προς τη Βουδαπέστη.

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Καρπάθια Όρη

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Καρπάθια