Το κολ (αραβικά: كُحْل kuḥl) είναι αρχαίο καλλυντικό για το μακιγιάζ των ματιών. Ο παραδοσιακός τρόπος παρασκευής του ήταν το άλεσμα του ορυκτού αντιμονίτης (στιβνίτης, Sb2S3), το οποίο εξυπηρετούσε παρόμοιο σκοπό με το ξυλοκάρβουνο που έχει χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή της μάσκαρας. Το κολ χρησιμοποιείται ευρέως στη Μεσόγειο, την Ινδική υποήπειρο και το Κέρας της Αφρικής, ως eye liner (ελληνική προφορά: άι-λάινερ). Είναι μία ρευστή χρωστική σκούρα ουσία που απλώνεται στην περιοχή των ματιών, για τον σχηματισμό του περιγράμματός τους και/ ή για να σκουραίνει (να τονίσει) τα βλέφαρα. Χρησιμοποιείται επίσης και ως μάσκαρα για τις βλεφαρίδες. Φοριέται κυρίως από τις γυναίκες, αλλά χρησιμοποιήθηκε ήδη από την αρχαιότητα και από άντρες, καθώς και για το βάψιμο των ματιών των παιδιών.
To κολ είναι παραδοσιακό καλλυντικό στην Ινδία. Επίσης, οι μητέρες έβαφαν τα μάτια των νεογέννητων με κολ. Κάποιες πίστευαν ότι αυτό θα "ωφελούσε την υγεία των παιδικών ματιών", και σε άλλες υπήρχε η πεποίθηση ότι τα βαμμένα μάτια μπορούσαν να αποτρέψουν τις κατάρες και να προστατέψουν τα μωρά από τη βασκανία.[1]
Προέλευση ονομασίας
H αραβική λέξη كحل kuḥl και η δυτικο-σημιτική כחל kaḥal [2] (που συγκρίνεται με τη λέξη כחול[νεκρός σύνδεσμος] της σύγχρονης εβραϊκής γλώσσας και σημαίνει "μπλε") είναι συγγενικές και έχουν σημιτική ρίζα k-ḥ-l. Στην αραβική διαλεκτική προφορά υπάρχουν ποικίλες μετεγραφές στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι λέξεις kohl ή kuhl.
Η αγγλική λέξη για το οινόπνευμα, alcohol (αλκοόλ), είναι δάνειο από τα αραβικά, μέσω της μεσαιωνικής λατινικής γλώσσας και των γαλλικών, έχοντας αρχικά την έννοια "σκόνη αντιμονίτη". Η σύγχρονη έννοια της λέξης αλκοόλ γεννήθηκε στον 18ο αιώνα.
Η περσική λέξη για το κολ είναι سرمه sormeh, από το τουρκικό sürme που σημαίνει “σχέδιο κατά μήκος”, από την οποία προήλθε η λέξη surma (सुरमा, সুর্মা, سرمہ) η οποία χρησιμοποιείται στη βεγγαλική γλώσσα, στα Χίντι και στη γλώσσα Ούρτντου, καθώς και στα ρωσικά όπου η αντίστοιχη λέξη είναι сурьма (στιβνίτης). Σε ορισμένες νοτιοασιατικές γλώσσες, χρησιμοποιούνται οι όροι kājal ή kajol. Ο τελευταίος όρος πιθανόν έχει τη ρίζα του στις δραβιδικές γλώσσες.[3]
Στη γλώσσα Χάουσα, το κολ είναι γνωστό ως tozali και kwalli.[4]
Ο αρχαιοελληνικός όρος για τον αντιμονίτη στίβι ή στίμμι και ο λατινικός stibium είναι δάνεια από τον αιγυπτιακό όρο sdm.
Κέρας της Αφρικής
Το κολ χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως καταπραϋντική ουσία για τις παθήσεις των ματιών. Στο Κέρας της Αφρικής η χρήση του κολ χρονολογείται στην εποχή του βασιλείου της Γης του Πουντ.[5] Οι γυναίκες της Σομαλίας, του Τζιμπουτί, της Αιθιοπίας και της Ερυθραίας φορούσαν το κολ (kuul) από το μακρινό παρελθόν ως καλλυντικό για να τονίσουν τα μάτια τους, αλλά και για να τα απολυμάνουν. Επίσης, ένιωθαν ότι προστατεύονται από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου βάφοντας με σκούρο χρώμα την περιοχή γύρω από τα μάτια.[6][7]
Αίγυπτος
Χρωματοτρίπτες
Οι παλέττες καλλωπισμού αποτελούν ένα από τα συνηθέστερα είδη τεχνέργων των αρχαίων αιγυπτιακών τάφων της Προδυναστικής περιόδου (5500-3100 π.Χ.). Το υλικό κατασκευής τους ορίζεται ως σχιστόλιθος, και είναι ουσιαστικά το είδος του γκριζοπράσινου ψαμμιτόλιθου (graywacke) που υπάρχει στο Ουάντι Χαμαμάτ. Οι παλέττες έχουν συνήθως 20-40 εκ. ύψος και η μορφή τους ποικίλει. Έχουν βρεθεί και μεγαλύτερες, ενώ μία σειρά από μικρογραφικές παλέττες, μήκους μικρότερο από 5 εκ., θεωρείται πιθανότερο ότι χρησιμοποιούνταν ως φυλακτά ενάντια στο "κακό μάτι". Οι παλέττες αρχικά εξυπηρετούσαν πρακτικούς λόγους: λειτουργούσαν ως τρίπτες, συμπαγείς βάσεις με τραχιά επιφάνεια, επάνω στις οποίες έτριβαν τη χρωστική ύλη για να παρασκευάσουν το κολ. Αργότερα οι χρωματοτρίπτες είχαν τελετουργικό μάλλον, παρά χρηστικό χαρακτήρα. Μετατράπηκαν σε αντικείμενα ενδεικτικά του υψηλού κοινωνικού status των κατόχων τους και αποτελούσαν ίσως δώρα των αρχηγών προς τα μέλη της αριστοκρατίας.[8]
Ο Αμερικανός Αιγυπτιολόγος Henri G. Fischer υποστήριξε ότι οι διακοσμημένες παλέττες της Ύστερης Προδυναστικής περιόδου του Πολιτισμού Νακάντα ΙΙΙΒ έχουν πιθανόν ιερό χαρακτήρα, και χρησιμοποιούνταν για την προετοιμασία των χρωμάτων με τα οποία διακοσμούσαν τα θεϊκά αγάλματα. Ο συμβολικός χαρακτήρας των σκαλιστών διακοσμήσεών τους επάνω στην πέτρα, μοιάζει να προαναγγέλει τις ανάλογου χαρακτήρα διακοσμήσεις των τάφων του Παλαιού Βασιλείου. Οι ρίζες της αιγυπτιακής γλυπτικής βρίσκονται σε αυτά τα αντικείμενα, μερικά από τα οποία αποτελούν αληθινά αριστουργήματα.[8]
Παλέττες ακόσμητες, με απλό ακατέργαστο σχήμα, έχουν βρεθεί σε θέσεις Παλαιολιθικής περιόδου. Τα πρωιμότερα παραδείγματα σχηματοποιημένων παλεττών, ορθογώνιων ή ρομβοειδών, ανήκουν στην περίοδο του Πολιτισμού Μπαντάρι και της Αμράτιας Κοινωνίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι παλέττες αυτές φέρουν εγχάρακτες διακοσμήσεις και σχέδια, ενώ σπανιότερα διακοσμούνται με μοτίβα σε χαμηλό ανάγλυφο.[8]
Δυναστική περίοδος
Από τους προϊστορικούς τάφους της Τάσιας Κοινωνίας (4500 π.Χ. περίπου) υποδεικνύεται η πρώιμη χρήση του γαληνίτη στην Αίγυπτο, μία συνήθεια που εκτείνεται χρονικά από τον Πολιτισμό Μπαντάρι (5000 π.Χ. περίπου) μέχρι την Κοπτική περίοδο. Παρόλο που υπάρχουν τοπικά κοιτάσματα γαληνίτη, γίνονταν επίσης και εισαγωγές, τόσο του μαύρου γαληνίτη, όσο και του πράσινου μαλαχίτη, από περιοχές της δυτικής Ασίας, την περιοχή Κοπτός της Αιγύπτου και τη Γη του Πουντ.[5]
Ο γαληνίτης που χρησιμοποιούσαν για το βάψιμο των ματιών (αργότερα ονομάστηκε στα αραβικά κολ από την ακκαδική λέξη για το "καλλυντικό") ήταν ευρέως διαδομένος στην αρχαία Αίγυπτo. Όπως παρουσιάζεται στα αρχαία κείμενα που περιγράφουν τη χρήση τόσο του μαύρου γαληνίτη, όσο και του πράσινου μαλαχίτη, τα άνω βλέφαρα βάφονταν μαύρα, ενώ τα κάτω πράσινα.[9]
Την περίοδο της 18ης δυναστείας η αρχαία Αιγύπτια βασίλισσα Xατσεψούτ άλεθε επίσης καμένο λιβάνι για να φτιάξει το κολ eye liner της. Αυτή είναι η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση της ρητίνης.[10] Το λιβάνι ήταν ένα προϊόν που η βασίλισσα είχε προμηθευτεί στη διάρκεια της εμπορικής αποστολής της στο Πουντ.[11]
Καλλυντικές ουσίες όπως το ξύλο κανέλας και άλλα μπαχαρικά – τα οποία χρησιμοποιούνταν στα αρώματα – και χαλκός εξάγονταν στην αρχαία Αίγυπτο από τις περιοχές Pomparippu και Kadiramalai-Kandarodai που βρίσκονται στο Tamraparni της Σρι Λάνκα.[12][13][14][15]
Σύμφωνα με μελέτες Γάλλων ερευνητών (2010) το ιδιαίτερα βαρύ μακιγιάζ που φορούσαν στην αρχαία Αίγυπτο είχε ωφέλιμες επιδράσεις στην υγεία. Στις υπομικρομοριακές συγκεντρώσεις του μολύβδου υπάρχουν συστατικά που μπορούν να προκαλέσουν υπερπαραγωγή του αζώτου (N2O), η οποία με τη σειρά της μπορεί να ενισχύσει της ανοσοποιητικό σύστημα.[16][17]
_(1815597310).jpg)
Στον Πάπυρο Έμπερς (Ebers Papyrus, περίπου 1550 π.Χ.), oι αρχαίοι Αιγύπτιοι αναφέρονται στα συστατικά που περιέχει το κολ ως ευεργετικά, με προστατευτικές ιδιότητες για τα μάτια. Πραγματικά, το κολ χρησιμοποιούνταν και ως προϊόν μακιγιάζ για τον σχηματισμό του περιγράμματος των ματιών και ως καλλυντικό. Στην περιοχή του Νείλου ενδημούν διάφορες οφθαλμικές ασθένειες, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται το τράχωμα, μία λοιμώδης νόσος που προκαλείται από το βακτήριο Chlamydia trachomatis και που μπορεί να προξενήσει ουλές στον κερατοειδή και επιπεφυκίτιδες, με πιθανή απώλεια της όρασης. Το κολ δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο ως καλλυντικό, αλλά και ως φαρμακευτικό κολλύριο. Δύο συστατικά του μολύβδου που περιέχει το κολ - ο λαυριονίτης και ο φωσγενίτης - δεν υπήρχαν στο φυσικό περιβάλλον της κοιλάδας του Νείλου. Θεωρείται ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τα συνέθεσαν εκ προθέσεως λόγω των ωφέλιμων ιδιοτήτων τους. Η ευρεία διάδοση του κολ από τη Μεσόγειο μέχρι τη Μέση Ανατολή οφείλεται στην ιδιότητά του να προστατεύει τα μάτια από τις μολυσματικές ασθένειες και παράλληλα να χρησιμοποιηθεί ως καλλυντικό.[18]
Νομικό πλαίσιο
Στις σύγχρονες κοινωνίες, το κολ δεν συμπεριλμβάνεται στον κατάλογο των εγκεκριμένων χρωστικών ουσιών από το Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων. Εξαιτίας της πιθανής περιεκτικότητάς του σε μόλυβδο είναι μία ουσία επιβλαβής για την υγεία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής η εισαγωγή και η διακίνησή του απαγορεύεται.[19]
Καλλωπιστική παλέττα Πρωτοδυναστικής περιόδου (Μουσείο του Λούβρου)
Καλλωπιστική παλέττα Πρωτοδυναστικής περιόδου (περίπου 3100 π.Χ.)
Κτερίσματα από τον τάφο του Νεφερκαουέτ, μεταξύ των οποίων και ένα δοχείο για κολ (δεξιά, δίπλα στο κανατάκι). Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης
Η βασίλισσα Νεφερτίτη με κολ (προτομή από το Νέο Μουσείο Βερολίνου).
Η ηθοποιός Θέντα Μπάρα ως Κλεοπάτρα, με κολ, στην ομώνυμη ταινία του 1917
Παππούς και εγγονή με κολ, από το Βαρανάσι της Ινδίας
Γυναίκα από τη Σομαλία με indha kuul (μάτια με κολ)
.jpg)
Παραπομπές
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
