Το μεθυλοπροπάνιο[1] είναι οργανικήχημική ένωση, που περιέχει άνθρακα και υδρογόνο (δηλαδή υδρογονάνθρακας), με μοριακό τύποC4H10, αν και γράφεται συχνά πιο αναλυτικά ως (CH3)3CH. Είναι το απλούστερο αλκάνιο με τριτοταγές άτομο άνθρακα. Οι ανησυχίες για την καταστροφή του στρατοσφαιρικού στρώματος όζοντος από τους φθοροχλωράνθρακες οδήγησε σε αυξημένη χρήση του μεθυλοπροπανίου ως ψυκτικό για συστήματα ψύξης, κυρίως για οικιακά ψυγεία και καταψύκτες, καθώς και ως προωθητικόαερολυμάτων. Όταν χρησιμοποιείται ως ψυκτικό ή προωθητικό, το μεθυλοπροπάνιο είναι επίσης γνωστό με την κωδική ονομασία R-600a. Κάποιες φορητές εστίες χρησιμοποιούν ένα μείγμα μεθυλοπροπανίου και προπανίου, συνήθως σε αναλογία 80:20[2]. Το ισοπροπάνιο χρησιμοποιείται ακόμη ως μια πρόδρομη ένωση για την πετροχημική βιομηχανία, για παράδειγμα στη σύνθεση2,2,4-τριμεθυλοπεντάνιου[3]. Παράγεται από το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο ή με ισομερείωση του βουτανίου.
Η ονομασία «μεθυλοπροπάνιο» από την ονοματολογία κατά IUPAC. Συγκεκριμένα, το αρχικό πρόθεμα «μεθυλο-»[4] δηλώνει την παρουσία διακλάδωσης ενός (1) ατόμου άνθρακα, το τμήμα «προπ-» δηλώνει την παρουσία τριών (3) ατόμων άνθρακα στην κύρια ανθρακική αλυσίδα της ένωσης, το ενδιάμεσο «-αν-» δείχνει την παρουσία μόνο απλών δεσμών μεταξύ ατόμων άνθρακα στο μόριο και η κατάληξη «-ιο» φανερώνει ότι δεν περιέχει χαρακτηριστικές ομάδες με χαρακτηριστικές καταλήξεις, δηλαδή ότι είναι ένας υδρογονάνθρακας, αφού η ονομασία δεν αναφέρει χαρακτηριστικές ομάδες ούτε ως προθέματα.
Το βουτάνιο απαντάται σε δύο ισομερείς μορφές: το (κανονικό) n-βουτάνιο (CH3-CH2-CH2-CH3) που είναι ένας γραμμικός υδρογονάνθρακας, και το ισοβουτάνιο ή (2-)μεθυλοπροπάνιο (CH3-CH-(CH3)-CH3). Τα ισομερή αυτά παρόλο που έχουν ίδιο χημικό τύπο και μοριακό βάρος, έχουν διαφορετικές δομές και διαφορετικές ιδιότητες.
Συντακτικός τύπος Δομή
Όνομα IUPAC (ελληνική μορφή) Όνομα
Μοριακό Βάρος
Σημείο ζέσεως (°C, 1 atm)
(κ-)βουτάνιο βουτάνιο
58,12
-0,5
(2-)μεθυλοπροπάνιο ισοβουτάνιο
58,12
-11,7
Κατά IUPAC ο όρος βουτάνιο μπορεί να αναφέρεται μόνο στο («κανονικό») βουτάνιο, αλλά ενίοτε ο όρος μπορεί επίσης να χρησιμοποιείται για το ισοβουτάνιο [(2-)μεθυλοπροπάνιο κατά IUPAC], καθώς και σε μείγματα αυτών.
Το μόριό του αποτελείται από τέσσερα (4) άτομαάνθρακα (τρία (3) πρωτοταγή[5] + ένα (1) τριτοταγές[6]) και δέκα (10) άτομα υδρογόνου. Δομικά, το κάθε ακραίο άτομο άνθρακα βρίσκεται στο κέντρο ενός τετραέδρου και τα τρία (3) άτομα υδρογόνου και το έτερο άτομο άνθρακα στις κορυφές του. Για το κεντρικό άτομο άνθρακα, η διαφορά είναι ότι είναι συνδεμένο με ένα (1) άτομο υδρογόνου και τρία (3) άτομα άνθρακα Οι δεσμοί C-H που σχηματίζονται είναι ελαφρά πολωμένοι (~3%) ομοιοπολικοί τύπου σ (2sp3-1s), με μήκος 108,7 pm. Οι δεσμοί C-C είναι επίσης ομοιοπολικοί τύπου σ (2sp3-2sp3), με μήκος 154 pm. Οι δε δεσμικές γωνίες είναι περίπου 109° 28΄.
1. Απομονώνεται από το φυσικό αέριο (-5%). 2. Απομονώνεται από το υγραέριο. 3. Απομονώνεται από αέρια μείγματα που προκύπτουν από πυρόλυση προϊόντων διύλισης πετρελαίου ή πολυμερών υδρογονανθράκων.
Παρασκευή με αντιδράσεις σύνθεσης: Από πρώτες ύλες με μικρότερη ανθρακική αλυσίδα
1. Δομικά, το ισοβουτάνιο αποτελείται από δυο μέρη: ισοπροπύλιο (CH3CHCH3) και μεθύλιο (CH3). Επομένως, ο απλούστερος τρόπος παρασκευής καθαρού ισοβουτανίου είναι η αντίδραση ζεύγους ισοπροπυλαλογονιδίου - μεθυλολιθίου ή ισοπροπυλολιθίου - μεθυλαλογονιδίου[8]:
ή
2. Αν επιχειρηθεί η ανάλογη αντίδραση Wurtz το αποτέλεσμα είναι ένα μείγμα προϊόντων[9]:
Η αντίδραση είναι ασύμφορη σε σχέση με την προηγούμενη, αλλά τα προϊόντα αυτά διαχωρίζονται σχετικά εύκολα: Το βαρύτερο, το 2,3-διμεθυλοβουτάνιο είναι υγρό (σ.ζ.: 57,9°C) στις ΣΣ[10] Το ζητούμενο (εδώ) ισοβουτάνιο είναι αέριο υγροποιήσιμο με σχετικά ήπια ψύξη (σ.ζ.: -11,7°C) και το αιθάνιο είναι αέριο που χρειάζεται μεγάλη ψύξη πριν γίνει εφικτή η υγροποίησή του (σ.ζ.: -88,6°C), στη συνηθισμένη πίεση (1 atm).
Παρασκευή με αντιδράσεις χωρίς αλλαγή ανθρακικής αλυσίδας
Με αναγωγή αλογονούχων ενώσεων
1. Με «υδρογόνο εν τω γεννάσθαι», δηλαδή μέταλλο + οξύ)[11]:
Είναι σταθερή χημική ένωση, ελάχιστα διαλυτή στο νερό, αλλά αναμιγνύεται πλήρως με υδρογονάνθρακες, και αιθέρες.
Οξείδωση
1. Τέλεια καύση: Αντιδρά με οξυγόνο και καίγεται παράγοντας γαλαζωπή φλόγα υψηλής θερμοκρασίας[22]:
Αν και η αντίδραση είναι μια έντονα εξώθερμη δεν συμβαίνει σε μέτριες θερμοκρασίες, γιατί για την έναρξή της πρέπει να υπερπηδηθεί πρώτα το εμπόδιο της διάσπασης των δεσμών C-C[23], των δεσμών C-H[24] και των δεσμών (Ο=Ο)[25] του O2:
όπου 0<a,b<1, a + b = 0, διαφέρουν ανάλογα με το αλογόνο:
Τα F και Cl είναι πιο δραστικά και λιγότερο εκλεκτικά. Η αναλογία των προπυλαλογονιδίων τους εξαρτάται κυρίως πό τη στατιστική αναλογία των προς αντικατάσταση ατόμων H. Ειδικά γοα το χλώριο θα έχουμε:
Δηλαδή το μείγμα που προκύπτει είναι περίπου: 64,3% μεθυλο-1-χλωροπροπάνιο και 35,7% μεθυλο-2-χλωροπροπάνιο.
Τα Br και I είναι πιο εκλεκτικά και λιγότερο δραστικά. Η αναλογία των βουτυλαλογονιδίων μεταβάλλεται προς όφελος του μεθυλοπροπυλοαλογονίδιου-2. Ειδικα για το βρώμιο θα έχουμε:
1-βρωμομεθυλοπροπάνιο: 9·1 = 9
2-βρωμομεθυλοπροπάνιο: 1·1600=1600
Δηλαδή το μείγμα που προκύπτει είναι περίπου: 0,6% 1-βρωμομεθυλοπροπάνιο και 99,4% 2-βρωμομεθυλοπροπάνιο.
Ανάλυση του μηχανισμού της χλωρίωσης του (CH3)3CH:
3. Τερματισμός: Καταναλώνονται μεταξύ τους οι ελεύθερες ρίζες, κατά τη στατιστικά σπάνια περίπτωση της συνάντησής τους.
Δεν πραγματγοποιείται λόγω στερεοχημικής παρεμπόδισης.
Είναι όμως πρακτικά δύσκολο να σταματήσει η αντίδραση στην παραγωγή μονοααλογονιδίων.
Αν χρησιμοποιηθούν ισομοριακές ποσότητες (CH3)3CH και Χ2 θα παραχθεί μείγμα όλων των αλογονοπαραγώγων του (CH3)3CH.
Αν όμως χρησιμοποιηθει περίσσεια (CH3)3CH, τότε η απόδοση τωμ μονοπαραγώγων αυξάνεται πολύ, λόγω της αύξησης της στατιστική πιθανότητας συνάντισης (CH3)3CH με X. σε σχέση με την πιθανότητα συνάντισης μονοπαραγώγου και X., που μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή των υπόλοιπων X-παραγώγων.
Περιφθορίωση
Το μεθυλοπροπάνιο αντιδρά με το τριφθοριούχο κοβάλτιο, αντικαθιστώντας όλα τα άτομα υδρογόνου με άτομα φθορίου, παράγοντας έτσι επταφθορο(τριφθορομεθυλο)προπάνιο[28]:
Παρεμβολή καρβενίων
Τα καρβένια (π.χ. [:CH2]) μπορούν παρεμβληθούν στους δεσμούς C-Η και C-C. Π.χ. έχουμε[29]:
Η αντίδραση είναι ελάχιστα εκλεκτική και αυτό σημαίνει ότι κατά προσέγγιση έχουμε:
Παρεμβολή στους εννέα (9) δεσμούς CH2-H. Παράγεται μεθυλοβουτάνιο
Παρεμβολή στον ένα (1) δεσμό C-H: Παράγεται νεοπεντάνιο.
Το μεθυλοπροπάνιο μπορεί να δώσει αντιδράσεις προσθήκης σε πολλαπλούς δεσμούς κατά την έννοια (CH3)3Cδ--Hδ+. Π.χ.[31]:
Καταλυτική ισομερείωση
Το ισοβουτάνιο μπορεί να υποστεί αντίδραση ισομερειώσεως προς κ-βουτάνιο:
Καταλυτική αφυδρογόνωση
Το κύριο προϊόν καταλυτικής αφυδρογόνωσης μεθυλοπροπανίου είναι το μεθυλοπροπένιο:
Το μεθυλοπροπάνιο χρησιμοποιήθηκε ως ψυκτικό[32]. Η χρήση του σε ψυγεία άρχισε το 1993, όταν η Greenpeace παρουσίασε το πρόγραμμα πράσινης ψύξης (Greenfreeze project) μαζί με τη Γερμανικήεταιρεία Foron[33]. Αυτό έγινε χάρη στο γεγονός ότι το χημικά καθαρό μεθυλοπροπάνιο (R-600a), και κάποια ανάλογα μείγματα, έχουν μηδενικό δυναμικό καταστροφής στρατοσφαιρικού όζοντος και (σχετικά) πολύ χαμηλό δυναμικό παγκόσμιας θέρμανσης (με τιμή 3,3 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του διοξειδίου του άνθρακα, και έτσι το μεθυλοπροπάνιο (ή και κάποια μείγματά του) μπορεί να εξυπηρετήσει ως ένα λειτουργικό υποκατάστατο για το R-12, για το R-22, για το R-134a, καθώς και για άλλα ψυκτικά από φθοροχλωράνθρακες και υδροφθοράνθρακες, σε συμβατικά σταθερά ψυγεία και κλιματιστικά συστήματα.
Επίσης, στη διεργασία πολτού Χεβρόν-Φίλλιπς (Chevron Phillips slurry process), για την παραγωγή υψηλής πυκνότητας πολυαιθυλενίου, το μεθυλοπροπάνιο χρησιμοποιείται ως διαλύτης. Όταν ο πολτός πολυαιθυλενίου απομακρύνεται, το μεθυλοπροπάνιο εξαερώνεται, ξανασυμπυκνώνεται και έτσι ανακυκλώνεται πίσω στον αντιδραστήρα για νέα χρήση[34].
Το μεθυλοπροπάνιο χρησιμοποιήθηκε επίσης ως προωθητικό για φιάλες αερολυμάτων και προϊόντων αφρού, με τον κωδικό αριθμό Ε943β, όταν πρόκειται για φαγώσιμα είδη.
Το ισοβουτάνιο είναι ένα εξαιρετικά εύφλεκτο και πτητικό υλικό το οποίο πρέπει να αποθηκεύεται σε καλά αεριζόμενο μέρος και μακριά από πηγές ανάφλεξης.
Τα δεδομένα προέρχονται εν μέρει από το «Table of periodic properties of thw Ellements», Sagrent-Welch Scientidic Company και Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, Σελ. 34.
Μερικές από τις ενέργειες αντιδράσεων υπολογίστηκαν με χρήση κατάλληλου λογισμικού. Θα διασταυρωθούν και βιβλιογραφικά το συντομότερο για μεγαλύτερη ακρίβεια.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.