Σωφράτικα

Τα Σωφράτικα^[1] (αλβανικά: Sofratikë‎‎) είναι χωριό που βρίσκεται στην ιστορική περιοχή της Βορείου Ηπείρου, στον νομό Αργυροκάστρου στον δήμο^[2]Δρόπολης της νότιας Αλβανίας. Συγκεκριμένα βρίσκεται στο κέντρο των 11 χωριών της Κάτω Δρόπολης στους πρόποδες του όρους Πλατοβουνίου.

Σωφράτικα
Άποψη από το χωριό Σωφράτικα
Σωφράτικα
Χώρα	Αλβανία
Ζώνη ώρας	ώρα Κεντρικής Ευρώπης θερινή ώρα Κεντρικής Ευρώπης UTC+01:00 (επίσημη ώρα) UTC+02:00 (θερινή ώρα)
δεδομένα (π • σ • ε )

Περιοχή

Δεξιά (Νότια) συνορεύει με το χωριό Τεριαχάτες ενώ αριστερά (Βορειοδυτικά) συνορεύει με το χωριό Δούβιανη. Μπροστά του (Ανατολικά) εκτείνεται ο φημισμένος κάμπος της Δρόπολης με τον ποταμό του Δρινό, και τον αυτοκινητόδρομο Κακαβιάς-Αργυροοκάστρου. Απέναντί του βρίσκεται το βουνό Μπουρέτο με την κωμόπολη Λιμπόχοβο (Αλβ. Libohove) και το χωριό Επράβιστα (Αλβ. Neprasvisht) στους πρόποδές του. Απέχει 11 χλμ από το Αργυρόκαστρο και 20 χλμ από το συνοριακό φυλάκιο της Κακαβιάς. Είναι χτισμένο στους πρόποδες του Πλατοβουνίου σε υψόμετρο μεταξύ 210μ (επίπεδο του κάμπου) και 300μ (που είναι τα τελευταία σπίτια).^[3]

Θρησκεία

Στο θρήσκευμα οι Σωφρατικινοί είναι χριστιανοί ορθόδοξοι και μητρική τους γλώσσα η Ελληνική. Το χωριό περιβάλλεται από τέσσερα παρεκκλήσια και την κεντρική εκκλησία Ευαγγελίστρια στο πάνω μέρος του χωριού. Στο υψηλότερο μέρος του χωριού βρίσκεται το εκκλησάκι του Άη Γιώργη και λίγο πιο κάτω η Παναγία, ανατολικά ο Άη Νικόλας και δυτικά το νεκροταφείο του χωριού με το παρεκκλήσι του Άη Θανάση. Η Εκκλησία της Ευαγγελίστριας είναι χτισμένη το 1867, μέχρι το 1920 χρησιμοποιούνταν και ως νεκροταφείο. Το 1966 με την κατάργηση της θρησκείας πολλές εικόνες καταστράφηκαν, η εκκλησία εγκαταλείφθηκε και σχεδόν καταστράφηκε. Το 1990  ο χωριανός  γιατρός Δήμος Τζιας  την ανακαίνισε εξ’ ολοκλήρου. Το 2002 με δαπάνη του ιδίου η εκκλησία πήρε την σημερινή της μορφή. Ο τελευταίος ιερέας που λειτούργησε ήταν ο Θεμιστοκλής Διαμάντης.

Παιδεία

Επί τουρκοκρατίας αρκετοί Σωφρατικινοί μορφώνονταν στην Ελλάδα, άλλα και στα σπίτια τους. Το πρώτο οργανωμένο σχολείο άνοιξε το 1875 με δαπάνες της οικογένειας Ζήσου Καραμάνου (αργότερα άλλαξαν το επίθετο σε Αναγνώστου) το οποίο λειτούργησε μέχρι και το 1948-1950. Οι μαθητές διδάσκονταν γλώσσα, θρησκευτικά και φυσική/χημεία, όλα στην ελληνική γλώσσα. Πρώτος δάσκαλος ήταν ο Μάνθιος Πύλιος μέχρι το 1925, αργότερα από το 1925 μέχρι 1947 ο τελειόφοιτος της Ζωσιμαίας σχολής Χαράλαμπος Τζιας. Το 1948-1950 κτίστηκε το νέο σχολείο σε οικόπεδο της εκκλησίας στην είσοδο του χωριού, από τα πρώτα στη Δρόπολη. Για μία επταετία μέχρι το 1955 λειτουργούσε ως εφτάχρονο σχολείο και από το 1955 σαν οκτάχρονο. Στην αρχή φιλοξενούσε μαθητές από την Γράψη, Λιούγκαρη, Φράστανη, Γορίτσα, Τεριαχάτι, Σωφράτικα, Δούβιανη, και Χάσκοβο. Σταδιακά και με το άνοιγμα των σχολείων στην Γοραντζή και στιν Φράστανη, οι μαθητές μοιράστηκαν και σε αυτά τα σχολεία, και πλέον στα Σωφράτικα μαθήτευαν παιδιά από τα δύο γειτονικά χωριά, Τεριαχάτι και Δούβιανη. Το σχολείο ανακαινίστηκε το 1997 και το 2005 και τελικά λόγω έλλειψης μαθητών έκλεισε οριστικά το 2010. Τα μαθήματα γίνονταν στην αλβανική γλώσσα εκτός των ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας που γινόταν στα ελληνικά. Πρώτος διευθυντής του σχολείου ήταν ο Βασίλης Ζώης και τον διαδέχτηκε ο Κώτσο Λέκκας. Το 1935 στο σχολείο φοιτούσαν 55-60 μαθητές και στις 5 τάξεις του. Στην διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου το σχολείο υπολειτουργούσε. Από το 1963 στο χωριό λειτούργησε και βρεφονηπιακός σταθμός.

Ιστορία

Το όνομά του πιστεύεται ότι προέρχεται από κάποιον θρησκευτικό ηγέτη με το όνομα Σωφρόνιος^[4], χωρίς όμως να υπάρχουν μέχρι σήμερα γραπτές πηγές.

Τα Σωφράτικα είναι από τα πρώτα χωριά της περιοχής, αυτό αποδεικνύεται από διάφορα ευρήματα που έχουν εντοπιστεί γύρω και μέσα στο το χωριό, όπως υπολείμματα από διάφορους τοίχους πάνω από το χωριό, στο επονομαζόμενο κιβούρι στην είσοδο του χωριού ανακαλύφθηκαν δεκάδες τάφοι από μονολιθικές πέτρες εκ των οποίων κάποιες ήταν σκαλιστές, σε μερικούς από αυτούς βρέθηκαν σκελετοί και διάφορα αντικείμενα, όπως ζώνες, σκουλαρίκια, βέλη, νομίσματα, πολλά σπασμένα πήλινα αγγεία κ.α. Πολλά από τα οποία παραδόθηκαν στις αρχαιολογικές αρχές των Τιράνων και του Αργυροκάστρου.

Το αρχαίο θέατρο των Σωφρατίκων και στο βάθος το χωριό Σωφράτικα.

‎Επίσης στον κάμπο του χωριού στα σύνορα με το Τεριαχάτι βρίσκεται το αμφιθέατρο^[5][6][7] των Σωφρατικών, αποκαλύφθηκε το 1966 που έγιναν τα γεωβελτιωτικά έργα στον κάμπο της Δερόπολης. Μέχρι τότε οι κάτοικοι νόμιζαν πως ήταν κάστρο και το αποκαλούσαν "Παλιόκαστρο" λόγω των τοίχων του εξείχαν από το έδαφος και ήταν ορατοί. Πολλοί από αυτούς τους τοίχους καταστράφηκαν από τους κατοίκους για να χτίσουν προστατευτικά έργα από τα νερά του ποταμού. Βόρεια του θεάτρου είναι χτισμένη η Αδριανούπολη από τον αυτοκράτορα Αδριανό όπου πήρε και το όνομα της. Επίσημα οι ανασκαφές άρχισαν το 1974 από τον αρχαιολόγο Apollon Bace, όπου αποκαλύφθηκε ότι τελικά ήταν θέατρο του 2ου αιώνα π.Χ. και όχι κάστρο, η χωρητικότητά του οποίου ξεπερνούσε τα 3000 άτομα.

Αρχαία ελληνική επιγραφή στο σπίτι του Φίλιππα Λαμποβιτιάδη στην Δούβιανη.

Στην γύρω περιοχή βρέθηκαν και επιγραφές γραμμένες στα λατινικά και τα ελληνικά μία εκ των οποίων σώζεται ακόμη εντοιχισμένη στην εξώπορτα του σπιτιού του Φίλιππα Λαμποβοτιάδη στο χωριό του, την Δούβιανη από το 1850 όπου ανακαλύφθηκε τυχαία και αναγράφει τα εξής στην ελληνική γλώσσα:^[8]

                                   ΣΥΜΦΟΡΑ

                                   ΑΡΙΣΤΟΝΟΣ

                                  ΑΠΕΛΕΧΘΕΡ

                                  ΕΖΗΣΕΝ  ΕΤΗΝ

Πληθυσμός και Οικονομία

Την πρώτη απογραφή του πληθυσμού την βρίσκουμε στο Κατάστοιχο του Inalcik που πραγματοποίησαν οι Τούρκοι το 1431, στην σελ. 15b^[9] που μας ενημερώνει ότι το χωριό είχε 14 κατοικίες, εκ των οποίων οι 9 είχαν αρχηγό άρεν, 3 αρχηγό χήρα και δύο με αρχηγό χήρο. Σύμφωνα με το ίδιο έγγραφο το χωριό ήταν υποχρεωμένο να πληρώνει ετήσιο φόρο 1028 ακτέδες (akce-άσπρα. Ένα άσπρο ήταν φτιαγμένο από κράμα χρυσού και αργύρου με καθαρότητα 8 καράτια και βάρος 4,5 γραμμάρια. Η αντιστοιχία ήταν 3 άσπρα = 1 υπέρπυρον, που ήταν φτιαγμένο από χρυσό 24ων καρατίων και βάρους 4,5 γραμμάρια^[10]). Τα Σωφράτικα ήταν το μόνο χωριό της Δρόπολης που ήταν εθνικό, δηλ. άνηκε στο τούρκικο δημόσιο. Το 1880 φαίνεται να είχε 240 κατοίκους^[4]. Στην Τούρκικη στατιστική της Ηπείρου το 1895^[11] είχε 278 άτομα, εκ των οποίων οι 141 ήταν άντρες και 137 γυναίκες. Το 1899 είχε 350^[12] κατοίκους και 25 παιδιά στο δημοτικό σχολείο. Στον χάρτη του Γενικού Στρατηγείου του Ελληνικού Στρατού το 1913 τα Σωφράτικα είχαν 284^[13] άτομα (σελ.10), ενώ 14 χρόνια αργότερα, 1927 είχαν 356^[4]. Στην Απογραφή του Αλβανικού κράτους που έγινε στην περιοχή του Αργυροκάστρου το 1989^[14] είχε 317 άτομα.

Η κύρια απασχόληση του πληθυσμού επί τουρκοκρατίας ήταν η κτηνοτροφία, (αιγοπρόβατα, βοοειδή), και η γεωργία. Με την δημιουργία του Αλβανικού κράτους το 1912 και λίγο νωρίτερα άρχισε η μετανάστευση προς την Κωνσταντινούπολη, και τη βόρεια και νότια Αμερική. Στον Ελληνοιταλικό πόλεμο έγινε η βάση του ελληνικού στρατού. Το 1940 αρκετοί ήταν εκείνοι που εντάχθηκαν στον εθνικό απελευθερωτικό στρατό εναντίων των Ιταλογερμανών. Με την εγκαθίδρυση του κομουνιστικού κόμματος στην εξουσία (1946), η δομή του Αλβανικού κράτους άλλαξε, και στα Σωφράτικα το 1955 ιδρύθηκε ο γεωργικός συνεταιρισμός. Εδώ παρατηρούμε και μια εσωτερική μετανάστευση προς διάφορες πόλεις της Αλβανίας, που διήρκεσε μέχρι το 1990^[15]. Πλέων οι κάτοικοι άρχισαν να ασχολούνται με διάφορα άλλα επαγγέλματα, όπως και πολλοί απασχολούνταν σε δημόσιες υπηρεσίες. Αρκετοί τελείωσαν την τριτοβάθμια, άλλοι την δευτεροβάθμια ενώ οι υπόλοιποι την υποχρεωτική οχτάχρονη εκπαίδευση. Με την πτώση του κομουνιστικού καθεστώτος το 1990 το χωριό γνώρισε την μεγαλύτερη μαζική μετανάστευση όπως και ολόκληρη η περιοχή προς την Ελλάδα. Ο πληθυσμός μειώθηκε δραματικά και το χωριό πλέων "ζωντανεύει" τους καλοκαιρινούς μήνες που οι μετανάστες επιστρέφουν λόγω διακοπών.

Το μεγάλο πρόβλημα που ταλαιπωρούσε το χωριό και ολόκληρη την Δρόπολη επί αιώνες ήταν η έλλειψη πόσιμου νερού, στο χωριό προσπάθησαν να λύσουν αυτό το πρόβλημα με την δημιουργία ενός σερτού χαμηλά στην είσοδο του χωριού, ενώ κάποιες κατοικίες είχαν στέρνες μου αποθήκευαν το βρόχινο νερό. Εν μέρη αυτό το πρόβλημα λύθηκε με την δημιουργία του του πρώτου υδραγωγείου στο Λιμπόχοβο που έφερε το νερό στο χωρίο και στα άλλα χωριά της Κάτω Δρόπολης μέσω σωληνώσεων, με μία κοινή βρύση στο κέντρο κάθε χωριού. Το 1980 αντικαταστάθηκε με το νέο υδραγωγείο της Επράβιστας που μέχρι και σήμερα (2019) τροφοδοτεί το χωριό με νερό προσπαθώντας να αντεπεξέλθει στην αυξημένη ζήτηση, παρόλα αυτά το χωριό τους καλοκαιρινούς μήνες ταλαιπωρείται από την έντονη λειψυδρία.

Τα Σωφράτικα ήταν το πρώτο χωριό της Δρόπολης που το 1957 ηλεκροφωτίστηκε με έναν μικρό ντιζελοκινητήρα και μία γεννήτρια, το χωριό φωταγωγούταν για λίγες ώρες την ημέρα. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1967 έγινε η ηλεκτροδότηση όλης της Δρόπολης από το κεντρικό δίκτυο της χώρας, έκτοτε λίγες ήταν οι συντηρήσεις ως αποτέλεσμα το χωριό τα ταλαιπωρείται ακόμα από τις συχνές διακοπές ρεύματος.

Επιφανή πρόσωπα

• Σπύρος Τζιάς, ^{[16] [17][18]} Συγγραφέας

• Γιάννης Λιούφης, ^{[19] [20]} Στρατηγός του Ρωσικού στρατού

• Δήμος Τζιάς, Ιατρός

• Βασίλης Τζιάς, ^{[21] [22]} Δικηγόρος

Τοπωνύμια

Τρεις μαχαλάδες: Μπεζάνη, Μεσός και Γύφτικα,

Στο χωριό: Καμμένα (κάτω από την εκκλησία), Μαντρί ή Πάλιουρας (Η σημερινή πλατεία στην μέση του χωριού), Κούλες (στο πάνω μέρος, αριστερά της εκκλησίας).

Γύρο από το χωριό: Παλιουρίδα (πάνω δεξιά προς την Δούβιανη), Γκούτζουλη (Πάνω από την Παλιουρίδα), Πλάγια της εκκλησίας (τρία), Σωκήπια (δεξιά στην είσοδο του χωριού), Έγκουριο (Δεξιά στο χωριό κάτω από το νεκροταφείο, προς την Δούβιανη), Στρούγκα (πίσω από το νεκροταφείο), Το χάνι (μπροστά και αριστερά από το σχολείο), Μπούμπουνες (κάτω από τον Άη-Νικόλα), Κίσερας (Αριστερά από τον Άη-Νικόλα ανάμεσα Σωφράτικα και Τεριαχάτι), Κιβούρι (στην είσοδο του χωριού μπροστά από το σχολείο)

Στο βουνό: Ο λάκκος της Βοντίτσας (Ανάμεσα στα Σωφράτικα με το Τεριαχάτι), Πέτρες του Γκιώνη (πάνω από τον Άη-Γιώργη), Πίσιες (δίπλα από τον Άη-Γιώργη από την πλευρά του Τεριαχατιού), Κουτσουπιές, Περιστερότρυπα, Μνήμα του Σαμπρί, Μεγαχώραφο, Ζηγουροκαλύβα, Νεροτρουβιά, Τουνέλια, Κοπάτσια, Βαρβαλιά

Στον κάμπο: Γιοφύρι του Κωτσάνη, Αμπέλι του Νόνη, Χούμπουλη, Τσαίρι της Χούμπουλης, Πλατάνια του Μπόλου, Σερτός, Αμπέλι της Βαρβάρας, Τσάλια, Σκινοτόπια, Ζέμπια, Ασπρόχωμα, Οβύρα της Μπεσίρως, Αυλάκι, Μεγαδρόμος, Παλιόκαστρο^[23], Μποντίνια, Παρασπόρι, Μεσονήσι, Λιβαδάκι, Ροτσαλίλε, Παγούνες, Πυροστιά, Κολιτσιδες, Γκαλντερίμι, Λούτσα, Γκολέμια, Ασπρολιθάρι, Ξύσματα, Βύτσια, Μπούφες

Παραπομπές

1. «Τοποθεσία Σωφρατίκων».
2. «δήμος Δρόπολης». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Φεβρουαρίου 2018.
3. «Υψόμετρο». vriskoapostasi.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2018.
4. ΠΑΠΠΑ, ΕΥΤΥΧΙΑ (2009). «Η Επαρχία Δρυινουπόλεως της Βορείου Ηπείρου κατά την νεότερη περίοδο» (PDF). σελ. 200.
5. Sear, Frank (2006). Roman Theatres: An Architectural Study. Oxford. σελ. 412, 458.
6. Instituti i Monumenteve të Kulturës, Ministria e Arësimit dhe Kulturës (1988). Monumentet. ?. σελ. ??.
7. «Qytetërimet e vjetra, si vlera për turizmin historik dhe kulturor».^{[νεκρός σύνδεσμος]}
8. Παπαδόπουλός, Νικόλαος (1970). « Η Δούβιανη της Δρόπολης Β. Ηπείρου». σελ. 13.
9. Παπαδόπουλος, Νίκος (1970). Η Δούβιανη της Δρόπολης Β. Ηπείρου. Αθήνα. σελ. ?.
10. Μπενάκη, Μουσείο (1983). Νομίσματα και χάρτες στον ελληνικό χώρο 1204 - 1900. Αθήνα. σελ. 24.
11. Κοκολάκης, Μιχάλης. «Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΤΟ ΣΑΛΝΑΜΕ ΤΟΥ 1895» (PDF). helios-eie.ekt.gr. σελ. 36[278].
12. «Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βουλης των Ελλήνων». srv-web1.parliament.gr. εφημερίδα Αγων. 8 Δεκεμβρίου 1900. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020.^{[νεκρός σύνδεσμος]}
13. «Χάρτης Εθνογραφικός της Βορείου Ηπείρου τω 1913. Εθνολογική στατιστική της Βορείου Ηπείρου τω 1913» (PDF). Γενικό στρατηγείο ελληνικού στρατού. 1913.
14. ΚΑΛΛΙΒΡΕΤΑΚΗΣ, ΛΕΩΝΙΔΑΣ. «Η ελληνική κοινότητα της Αλβανίας από τη σκοπιά της ιστορικής γεωγραφίας και δημογραφίας» (PDF).
15. «Ιστορική αναδροή». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Σεπτεμβρίου 2018.
16. «Info Arkiva».^{[νεκρός σύνδεσμος]}
17. «Τιμήθηκε ο πεζογράφος και παλαίμαχος Σπύρος Τζιας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Οκτωβρίου 2013.
18. «ΑΝΑΜΕΣΑ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΓΗΣ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουλίου 2016.
19. «Jani Lufi, unë partizani shqiptar që u bëra gjeneral i ushtrisë ruse».^{[νεκρός σύνδεσμος]}
20. «Letra e oficerit shqiptar më '61: Nuk kthehem, do rri në Rusi».^{[νεκρός σύνδεσμος]}
21. «Kush janë intelektualët shqiptarë që u dënuan në vitet 1946-47 (Emrat)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Φεβρουαρίου 2018.
22. «Σkeda e lazer radit dhe gjyqi special 13 prill 1945». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουνίου 2015.
23. Sear, Frank (2006). Roman Theatres: An Architectural Study. oxford. σελ. 412, 458.

Βιβλιογραφία

• "Τα πανάρχαια ελληνικά χωριά του νομού Αργυροκάστρου. Ιωάννινα 2009. Σύνδεσμος συνταξιούχων ελληνοδασκάλων ελληνικής εθνικής μειονότητας νομού Αργυροκάστρου. (βιβλίο)
• "Η Δούβιανη της Δροπόλεως Β.Ηπείρου" 1976. Νίκος Παπαδόπουλος. (βιβλίο)
• JPRS report: East Europe, Τεύχη 81-90. Foreign Broadcast Information Service, 1989 (Βιβλίο)
• "Buletin i shkencave bujqësore", Τόμος 9. Instituti Lartë Shtetëror i Bujqësisë (Tirana, Albania) (1970)
• "Për gruan: përmbledhje veprash" 1942-1984. Enver Hoxha, Shtëpia Botuese "8 Nëntori", 1986 - 753 σελίδες
• "Fjalor enciklopedik shqiptar" (1985)
• "Roman Theatres: An Architectural Study" Frank Sear (2006)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα στο Wikimedia Commons
• (Αλβανικά) Επίσημος ιστότοπος