Τεύθις

Η Τεῦθις (Τευθίς) ήταν μια πόλις της αρχαίας Αρκαδίας. Αναφέρεται στον Παυσανία, ο οποίος την επισκέφθηκε και περιέγραψε τους ναούς^[1] της, ενώ διηγήθηκε και μιά περίπλοκη ιστορία τσακωμού του αρχηγού της με τον  Αγαμέμνονα και τη θεά Αθηνά στην Αυλίδα, πριν την αναχώρηση του Ελληνικού στόλου για την Τροία ^[2].

Αρχαία τείχη στη Δημητσάνα, μία από τις προτεινόμενες θέσεις της αρχαίας πόλης

Ιστορικές αναφορές

Σύμφωνα με τα γραφόμενα του Παυσανία, η  Τεῦθις μαζί  με τη Θεισόα^[3] και το  Μεθύδριο, ήσαν τρείς πόλεις υπό την ηγεμονία του Αρκαδικού Ορχομενού^[4] των οποίων οι κάτοικοι αποφάσισαν να μετοικήσουν και να ενωθούν με πολλούς άλλους ωστε να δημιουργήσουν την Μεγαλη Πολη, προκειμένου όλοι μαζί να προστατευθούν καλλίτερα από τους Σπαρτιάτες.

Αν και πολλοί την χαρακτηρίζουν ως "Ομηρική" πόλη, η Τεῦθις δεν αναφέρεται στον  Όμηρο. Ετσι, η παλαιότερη και, πρακτικά, η μόνη πρωτότυπη αναφορά σ'αυτήν βρίσκεται στον Παυσανία.  Δυστυχώς, όμως, η περιγραφή του για την τοποθεσία που βρίσκεται η πόλη, αφήνει περιθώρια για διάφορες ερμηνίες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να υπάρξουν διαφωνίες μεταξύ των διακεκριμένων περιηγητών του 19ου αιώνα που επισκέφθηκαν την Αρκαδία.

Το πρόβλημα της θέσης

Ο παρακάτω κατάλογος δίνει τα ονόματα των πλέον σημαντικών από τους περιηγητές, οι οποίοι ...κρατούσαν στο χέρι τα "Αρκαδικά"  του Παυσανία ως ειδικό οδηγό στα ταξίδια τους. Σε ότι αφορά την Τεύθιδα και τη θέση της, οι (ανεξάρτητες) επιλογές τους αναφέρονται σε δύο τοποθεσίες: στην περιοχή Άκοβας/Γαλατά στα βόρεια (όπου το μεσαιωνικό κάστρο είναι χτισμένο πάνω σε αρχαιότητες που πρέπει να είχαν συνεχή από τα παλιά παρουσία και ζωή^[5]), και στην κωμόπολη της Δημητσάνας στο νότο (που και αυτή είναι χτισμένη πάνω σε οχειρωμένες αρχαιότητες, εύκολα ορατές ακόμη και σήμερα):

1. Την Τεύθιδα στην περιοχή Άκοβας/Γαλατά θέλουν οι εξής  (8)

Pouqueville^[6](Ιστορικός), Gell^[7](Αρχαιολόγος), Boblaye^[8](Στρατ. Τοπογράφος), Ross^[9]( Αρχαιολόγος), Curtius^[10]( Αρχαιολόγος), Aldenhoven^[11]( Στρατ. Τοπογράφος), Peytier^[12]( Στρατ. Τοπογράφος), Kiessling^[13](Χαρτογράφος)

2. Την Τεύθιδα στην περιοχή της Δημητσάνας θέλουν οι εξής (5)

Leake^[14]( Στρατ. Τοπογράφος), Cramer^[15](Ιερωμένος), Philippson^[16](Γεωλόγος), Lattermann^[17](Επιγραφολόγος), Kiepert^[18]( Χαρτογράφος)

3. Την Τεύθιδα  εκτός περιοχής Δημητσάνας θέλει ο (1)

Levi^[19]( Αρχαιολόγος, Μεταφραστής Παυσανία)

4. Θεωρούν και τις δύο θέσεις ως πιθανές οι εξής (2)

Frazer^[20](Ανθρωπολόγος, Μεταφραστής Παυσανία), Blűmner^[21]( Αρχαιολόγος)

Εκτός των παραπάνω, ορισμένοι περιηγητές δεν διατύπωσαν δική τους γνώμη αλλά παρέπεμψαν σε άλλους. Σαν παράδειγμα, ο J. Conder^[22] παραπέμπει στον Gell^[7],  ο W. Smith^[23] στον Ross^[9], ο C. Bursian^[24] "ευχαριστεί" τον Leake^[14], ενώ ο χάρτης του W. Hughes ^[25] επίσης απηχεί τις ιδέες του Leake πάνω στο θέμα.

Έχοντας επιδοθεί - στην καλλίτερη περίπτωση - σε "αρχαιολογία επιφανείας", οι περισσότεροι από τους μορφωμένους αυτούς ειδικούς είναι προφανώς προσεκτικοί όταν γράφουν για την θέση της Τεύθιδας. Χρησιμοποιούν λέξεις όπως "πιθανώς", "ίσως", "μπορεί" ή το ερωτηματικό (Teuthis?).  Μόνο οι Ross, Leake και Levi παίρνουν απόλυτη θέση πάνω στο θέμα (μαζί με τους "χαρτογράφους" Peytier, Kiessling, και Kiepert). Τέλος, συγκεκριμένη άποψη έχει και ο Latterman  πλήν όμως, κατά την διατύπωση της, αναφέρει λανθασμένα το όνομα του Leake.

Μία πιό προσεκτική ματιά στην επίσκεψη του Παυσανία στην Τεύθιδα

Ταξιδεύοντας στο δρόμο  Ηραίας - Μεγαλόπολης, ο Παυσανίας φθάνει στην κώμη Γόρτυνα, που κάποτε ήταν πόλις, και περιγράφει το ναό του Ασκληπιού [VIII, 28 (1)]. Στη συνέχεια αναφέρεται στο ποτάμι της πόλης, το οποίο έχει πολύ κρύο νερό, ιδίως το καλοκαίρι. Εξηγεί οτι το τμήμα του ποταμού εκεί στα νότια - όπου εκβάλλει στον Αλφειό - ονομάζεται Γορτύνιος, ενώ το βόρειο τμήμα κοντά στις πηγές ονομάζεται Λούσιος (επειδή στα νερά του λούστηκε ο νεογέννητος Δίας)[VIII, 28 (2)].

Το τέλος της επόμενης παραγράφου [VIII, 28 (3)], περιέχει την πρώτη σημαντική πληροφορία σχετικά με το πρόβλημα της θέσης:

            " Ἔχει μὲν δὴ τὰς πηγὰς ἐν Θεισόᾳ τῆ Μεθυδριεῦσιν ὁμόρῳ"

            (Τις πηγές του τις έχει στη Θεισόα, την γείτονα των Μεθυδριέων)

Με άλλα λόγια, η ευρύτερη περιοχή της Θεισόας, που τώρα ξέρουμε οτι είναι ο δυτικός γείτονας του Μεθυδρίου, απλωνόταν μέχρι τα βορειο-ανατολικά των Λαγκαδίων, σε περιοχή όπου πράγματι βρίσκονται οι πηγές του Γορτύνιου/Λούσιου.

Οι σύγχρονοι χάρτες δείχνουν καθαρά οτι η Θεισόα - που βρίσκεται κοντά στην Καρκαλού - είναι πολύ βορειότερα της Γόρτυνας. Έτσι, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα οτι ο Παυσανίας προχωρούσε από τα νότια προς τα βόρεια, έχοντας ξεκινήσει από την Γόρτυνα για να φθάσει στην Τεύθιδα, αφού [VIII, 28 (4)]:

            "τῇ χώρᾳ δὲ τῇ Θεισόᾳ προσεχὴς κώμη Τεῦθίς ἐστι: πάλαι δὲ ἦν πόλισμα ἡ Τεῦθις."

            ( η Τεῦθις, η οποία παλιά ήταν πόλις, είναι όμορη κώμη της Θεισόας)

Δηλαδή η Τεύθις, ως συνορεύουσα με την Θεισόα, βρισκόταν και αυτή κάπου στα βόρεια της Γόρτυνας.

Με βάση όμως την αφήγηση του Παυσανία, αναφέρεται μεν πρώτα η Θεισόα αλλά δεν γνωρίζουμε αν την επισκέφθηκε. Και έτσι, μπλέκουν τα πράγματα. Με δεδομένη την μορφολογία εδάφους της περιοχής και με το Μεθύδριο στα ανατολικά, η Τεύθις θα μπορούσε να είναι είτε νότιος είτε βορειοδυτικός γείτονας της Θεισόας:

Έτσι, (με τον περιηγητή να ανεβαίνει από το νότο) μένει στον καθένα να αποφασίσει για ποιά από τις δύο περιπτώσεις έχει περισσότερο νόημα η φράση οτι η Τεύθις συνορεύει με τη Θεισόα. [Όταν ταξιδεύεις προς μία πόλη, σε ενδιαφέρει κυρίως τι συναντάς πρίν από αυτήν και όχι τι υπάρχει μετά. Επομένως, η επίμαχη φράση θα μπορούσε να υπονοεί οτι η Τεύθις βρίσκεται μετά την Θεισόα, δηλαδή βορειότερα.]

Συμπέρασμα

Είναι προφανές οτι μόνο η αρχαιολογική σκαπάνη θα μπορούσε να δώσει ένα τέλος στις αμφιβολίες που έχουν προκύψει.  Δεν έχει, δηλαδή, βρεθεί σχετική επιγραφή (που να αναφέρει την Τεύθιδα) στη Δημητσάνα, την σύγχρονη κωμόπολη που κράτησε το όνομα Τεῦθις για τις δικές της αρχαιότητες. Όσο για μοντέρνα επιχειρήματα υπέρ της επικρατούσας πλέον άποψης αυτής, ο αναγνώστης μπορεί να κρίνει διαβάζοντας τις γνώμες δύο - πολύ αξιόλογων κατά τα άλλα - αρχαιολόγων της Βρεττανικής και της Γαλλικής σχολής των Αθηνών, αντίστοιχα:

• ·        "Dhimitsana. (...). The site is generally identified with ancient Teuthis^[26]."

(Δημητσάνα... Τοποθεσία που γενικά ταυτίζεται με την αρχαία Τεύθιδα)!

• ·        "Si l'on admet que Teuthis était au Sud de Thisoa, près du Gortynios, l'attribution àcette bourgade des vestiges antiques visibles dans le village de Dimitsana, au Sud-Ouest de Karkalou^[27]"

(Αν υποθέσουμε οτι η Τεῦθις ήταν νότια της Θεισόας, κοντά στον Γορτύνιο, δεν υπάρχει αμφιβολία για την ταυτοποίηση των αρχαιοτήτων της Δημητσάνας στα νοτιο-δυτικά της Καρκαλούς)!

Τέλος, για την ιστορία: Ανάμεσα στους πρώτους δήμους του νομού Αρκαδίας που καθορίστηκαν με διάταγμα του 1834, ήταν και ο Δήμος Τευθίδος^[28] με έδρα το Βυζίκι, το πλησιέστερο στην Άκοβα χωριό της βορειοδυτικής Αρκαδίας.

αναφορές

1   Παυσανίας, VIII: Αρκαδικά, 28 (6)

2   Η ιστορία έχει ως εξής[Παυσανίας, VIII, 28 (4-6)] : Κατά τον Τρωϊκό Πόλεμο, οι τοπικοί Αρκάδες της Τεύθιδας έστειλαν στρατό στην Αυλίδα μαζί με τους άλλους Έλληνες. Ο αρχηγός τους ονόματι Τεύθις (κατ'άλλους Όρνυτος), εκνευρισμένος από την μεγάλη αναμονή για ούριο άνεμο, φιλονίκησε με τον Αγαμέμνονα και θέλησε να γυρίσει με τους δικούς του Αρκάδες πίσω. Τότε, λένε, η Αθηνά μεταμορφώθηκε σε άνδρα - τον Μέλανα, γυιό του Ὦπος - προσπαθώντας να τον εμποδίσει να φύγει. Ο Τεύθις, τότε, μέσα στο θυμό του, χτύπησε με το δόρυ του τη θεά στο μηρό και τελικά οδήγησε τους άνδρες του πίσω στην Τεύθιδα. Μόλις όμως γύρισε στην πατρίδα, λένε οτι είδε σε όραμα τη θεά πληγωμένη στο μηρό. Απο εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε ανίατο νόσημα στον Τεύθι, ενώ η γή της πόλης του έπαψε να δίνει καρπούς - μόνη αυτή σε όλη την Αρκαδία.  Αργότερα, ένας χρησμός του μαντείου της Δωδώνης υπέδειξε στους Τευθίδες τον τρόπο για να εξευμενίσουν τη θεά. Μεταξύ άλλων, έκαναν και άγαλμα της Αθηνάς με τραύμα στο μηρό. (Ο Παυσανίας γράφει οτι είδε αυτό το άγαλμα,  το οποίο είχε τυλιγμένο τον μηρό με βυσσινί επίδεσμο.)

3   Η ("Μαινάλια") Θεισόα δεν πρέπει να συγχέεται με την ομώνυμη πόλη της Παρρασίας στα νοτιοδυτικά, κοντά στην Ανδρίτσαινα.

4   Παυσανίας, VIII, 27 (4)

5   Antoine Bon, "La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d’Achaïe", Paris, De Boccard 1969, p.394

6   F.C.H.L. Pouqueville, "Voyage de la Grece", deux. edn., tome IV, Paris, Didot 1827, p. 517

7   Sir William Gell, "Itinerary of the Morea", London, Rodwell & Martin 1817, pp. 118-119

8   M.E. Puillon Boblaye, "Expédition Scientifique de Morée. Recherches Géographiques sur les Ruines de la Morée", Paris, Levrault 1835,  pp.151-152

9   Ludwig Ross, "Reisen und Reiserouten durch Griechenland", erster Theil: "Reisen im Peloponnes", Berlin, Reimer 1841, p.114

10 Ernst Curtius, "Peloponnesos - Eine Historisch-Geographische Beschreibung der Halbinsel", erst. Band, Gotha, J. Perthes 1851, p. 354

11 Ferdinand Aldenhoven, "Itineraire Descriptif de l'Attique et du Péloponèse", Athènes 1841, p. 244

12 Jean Pierre Eugène F. Peytier, "Carte de la Morée - Atlas de l' Expédition Scientifique de Morée", Paris, 1832

13 Max Hermann Kiessling, in Sieglin & Kiessling "Atlas Antiquus", Gotha, J. Perthes 1893, Tab. 15

14 William Martin Leake, "Travels in the Morea", London, J. Murray 1830, vol. II, p. 63

15 Rev. J.A. Cramer, "A Geographical and Historical Description of Ancient Greece", Oxford, Clarendon Press 1828, vol. III, p. 328

16 Alfred Philippson, "Der Peloponnes - Landeskunde auf geologischer Grundlage", Berlin, Friedländer 1892, p. 114

17 Heinrich Lattermann, in F.F.H. von Gaertringen & H. Lattermann "Arkadische Forschungen", Berlin, Verlag der Königl 1911, pp. 25-26

18 Heinrich Kiepert, "Neuer Atlas von Hellas", Berlin 1872, IV

19 Peter Levi, transl. "Pausanias Guide to Greece", Penguin Books, London 1971, vol. 2, p. 444

20 James George Frazer, "Pausanias's Description of Greece", London, Macmillan 1898, vol. IV, pp. 311-312

21 Hugo Blűmner, "Karte von Griechenland zur Zeit des Pausanias", Zűrich 1911

22 Josiah Conder, "The Modern Traveller", London, J. Duncan 1830, vol. 16, Greece II, p. 235

23 William Smith, Edit.,"Dictionary of Greek and Roman Geography", London 1854; on-line at http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0064%3Aalphabetic+letter%3DT%3Aentry+group%3D6%3Aentry%3Dteuthis-geo

24 Conrad Bursian, "Geographie von Griechenland", zweiter Band: Peloponnesos und Inseln, Leipzig, Teubner 1868, p. 232

25 William Hughes, Map of the Peloponnese Peninsula, eng. G.E. Sherman, print. J. Bien, New York  N.Y. 1867

26 R. Howell, "A Survey of Eastern Arcadia in Prehistory", The Annual of the British School at Athens, Vol. 65 (1970) p. 100

27 M. Jost, "Sanctuaires et Cultes d' Arcadie", Paris, J. Vrin 1985, p. 212

28 Χρ. Χρυσανθόπουλος, "Η φυσιογνωμία και η διοικητική εξέλιξη των ορεινών οικισμών της Γορτυνίας (1832-1862)" παρουσ. συνεδρ. "Το ορεινό τοπείο. Χρήσεις και προσλήψεις ενός μεταβαλλόμενου χώρου", Ελάτη, Σεπτ. 2012, από το έργο του ΕΙΕ - Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών / Τομέα Νεοελληνικών Ερευνών, "Ιστορία των Οικισμών της Ελλάδας (15ος-20ός αι.) : 3) Γορτυνία: αρχειακός εντοπισμός" βλ. http://www.eie.gr/nhrf/institutes/inr/structure/section_b2-gr.html ; βλ. επίσης ΦΕΚ 16Α 1835 "περι σχηματισμού των δήμων του Νομού Αρκαδίας" http://www.et.gr/ (λείπουν πίνακες τριών επαρχιών!!)