Έλληνες στην Τουρκία

Αυτό το λήμμα αφορά τις ελληνικές κοινότητες μετά την ίδρυση της Δημοκρατίας της Τουρκίας, το 1923. Για πριν το 1923, δείτε: Ρωμιοί.

Δείτε επίσης: Μικρά Ασία#Ιστορία, Βυζαντινοί Έλληνες, Πόντιοι, Μικρασιάτες, και Έλληνες του Καυκάσου

Οι Έλληνες στην Τουρκία σήμερα, αποτελούν σε κύριο βαθμό τους Έλληνες χριστιανούς ορθοδόξους, που κατοικούν στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης, του Αϊβαλί, της Ίμβρου και της Τενέδου. Σε αυτούς, δεν αναφέρονται οι Έλληνες της Τουρκίας που ανήκουν στο Ισλάμ (τουλάχιστον επισήμως), αν και μιλάνε την ελληνική γλώσσα (Ρωμαίικα) ως μητρική και έχουν κοινή καταγωγή. Αυτοί είναι οι λεγόμενοι Ρωμαίοι του ανατολικού Πόντου (Rumca) και αριθμούν περί τα 2 εκατομμύρια. Οι ελληνορθόδοξοι στην Τουρκία είναι οι εναπομείναντες απόγονοι των 200.000 περίπου Ελλήνων, που επιτράπηκε να παραμείνουν στην Τουρκία, μετά την ελληνοτουρκική σύμβαση της Λωζάνης για την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923. Σύμβαση, που αφορούσε στη βίαιη επανεγκατάσταση περίπου 1,5 εκατομμυρίου Χριστιανών Ελλήνων από Ανατολία και Ανατολική Θράκη και 500.000 Τούρκων από όλη την Ελλάδα εκτός από τη Δυτική Θράκη. Μετά από χρόνια διώξεων (π.χ. τον έκτακτο ειδικό φόρο Βαρλίκ Βεργκισί, το πογκρόμ της Κωνσταντινούπολης, αναφερόμενο ως Σεπτεμβριανά [1955] και τον διωγμό των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης [1964-1965]) η αποχώρηση των Ελλήνων επιταχύνθηκε πολύ, μειώνοντας τον πληθυσμό της ελληνικής μειονότητας στην Πόλη, από 119.822 πριν τις από τις εκδιώξεις^[7], σε περίπου 7.000 έως το 1978.^[8] Τα στοιχεία του 2008 που δημοσίευσε το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών τοποθετούν τον τρέχοντα αριθμό Τούρκων πολιτών ελληνικής καταγωγής στο όριο των 3.000–4.000.^[2] Ωστόσο, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο ελληνικός πληθυσμός στην Τουρκία, το 2006, υπολογίζεται σε 2.500. Ένας αριθμός Ελλήνων που υπολογίζονται σε 1.000 άτομα,^[9] μετανάστευσαν στην Τουρκία και ειδικά στην Κωνσταντινούπολη από την Ελλάδα ή άλλες χώρες της ΕΕ από το 2006 και έπειτα, χωρίς να έχουν οικογενειακούς δεσμούς με την Κωνσταντινούπολη. Ο αριθμός τους αυξήθηκε σημαντικά κατά τη ελληνική οικονομική κρίση, στη πλειοψηφία τους για οικονομικούς ή ακαδημαϊκούς λόγους.^[10][11][12] Οι Τούρκοι δεν συμπεριλαμβάνουν σε πολίτες ελληνικής καταγωγής τους λεγόμενους Ρωμαίους του Ανατολικού Πόντου που είναι Έλληνες Δωριείς αλλά Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα.

Έλληνες στην Τουρκία

Συνολικός πληθυσμός
3.000–5.000 (0,006% του πληθυσμού)[1][2][3] (δεν περιλαμβάνονται μουσουλμάνοι Έλληνες[4][5] ή Έλληνες μουσουλμάνοι)
Περιοχές με σημαντικούς πληθυσμούς
Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Τσανάκκαλε (Ίμβρος και Τένεδος)
Γλώσσες
Ελληνικά (πρώτη γλώσσα της πλειοψηφίας), Τουρκικά (πρώτη γλώσσα της μειονότητας ή δεύτερη γλώσσα)
Θρησκεία
Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία
Σχετιζόμενες εθνικές ομάδες
Έλληνες μουσουλμάνοι, Πόντιοι, Έλληνες της Αντιόχειας

Κατανομή Ελλήνων της Ανατολίας το 1910. Ελληνόφωνοι με κίτρινο. Ομιλούντες ποντιακή διάλεκτο σε πορτοκαλί. Ομιλούντες καππαδοκική διάλεκτο σε πράσινο.^[6] Οι σκιασμένες περιοχές δεν δείχνουν ότι οι ελληνόφωνοι ήταν πλειοψηφία.

Ο χριστιανικός ελληνικός πληθυσμός στην Τουρκία καταρρέει, καθώς η κοινότητα είναι πλέον πολύ μικρή για να συντηρηθεί δημογραφικά, λόγω μετανάστευσης, πολύ υψηλότερου ποσοστού θανάτων έναντι γεννήσεων και συνεχείς διακρίσεις σε βάρος τους.^[13]

Μετά την γενοκτονία των Ελλήνων και από το 1924, το καθεστώς της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία ήταν διφορούμενο. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1930, η τουρκική κυβέρνηση θέσπισε κατασταλτικές πολιτικές, αναγκάζοντας πολλούς Έλληνες να εγκαταλείψουν την χώρα. Παραδείγματα είναι τα τάγματα εργασίας που συντάχθηκαν μεταξύ επιστρατευμένων μη μουσουλμάνων (κυρίως Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσύριων και Εβραίων) κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και ο Φόρος Περιουσίας (Βαρλίκ Βεργκισί) που επιβλήθηκε κυρίως σε μη μουσουλμάνους την ίδια περίοδο. Αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την οικονομική καταστροφή και την εξόντωση πολλών Ελλήνων, που κορυφώθηκε με το πογκρόμ της Κωνσταντινούπολης τον Σεπτέμβριο του 1955 και τους διωγμούς το 1964-1965, που οδήγησαν χιλιάδες Έλληνες να εγκαταλείψουν την Πόλη, μειώνοντας τελικά τον ελληνικό πληθυσμό σε περίπου 7.000 έως το 1978 και σε περίπου 2.500 έως το 2006. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ο αριθμός αυτός ήταν πολύ μικρότερος το 2012 και έφτασε τις 2.000.

Μια μειοψηφία Ελλήνων μουσουλμάνων Ποντίων, περί τα 2 εκατομμύρια, χρησιμοποιώντας μια διάλεκτο που ονομάζεται "Ρωμέικα", (Rumca), εξακολουθεί να ζει στην περιοχή του Ανατολικού Πόντου. Αρκετοί απ αυτούς μεταναστεύουν στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλα μέρη του κόσμου. Διατηρούν επαφές με Χριστιανούς Ποντίους στην Ελλάδα και το εξωτερικό

Όνομασία

Κύριο λήμμα: Ονομασίες των Ελλήνων

Οι Έλληνες της Τουρκίας αναφέρονται στα τουρκικά ως Rumlar, που σημαίνει «Ρωμαίοι». Αυτό προέρχεται από τον αυτοπροσδιορισμό Ρωμαῖος ή Ρωμιός, που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί Έλληνες, ως συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στα ανατολικά. Χρησιμοποιούσαν, δε, την ονομασία Ρωμανία, που σημαίνει "Χώρα των Ρωμαίων", σχετικά με την Ανατολική (Βυζαντινή) Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Το εθνώνυμο Yunanlar χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τους Τούρκους για να αναφέρεται σε Έλληνες από την Ελλάδα και όχι για τον πληθυσμό της Τουρκίας.

Οι Έλληνες από τη Μικρά Ασία αναφέρονται ως: Μικρασιάτες, ενώ οι Έλληνες από τον Πόντο είναι γνωστοί ως: Πόντιοι.

Οι Έλληνες από την Κωνσταντινούπολη («Πόλη») είναι γνωστοί ως: Κωνσταντινουπολίτες, με σύντμηση: Πολίτες. Όσοι έφτασαν κατά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αναφέρονται επίσης ως: Πρόσφυγες.

Δημογραφικά στοιχεία των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης

Ελληνικός πληθυσμός στην Κωνσταντινούπολη και ποσοστά του πληθυσμού της πόλης (1844–1997). Οι τουρκικές πολιτικές, μετά το 1923, οδήγησαν ουσιαστικά στην εξάλειψη της ελληνικής κοινότητας.

Η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης αριθμούσε 67.550^[7] άτομα το 1955. Ωστόσο, μετά το πογκρόμ της Κωνσταντινούπολης που ενορχηστρώθηκε από τις τουρκικές αρχές εναντίον της ελληνικής κοινότητας εκείνη τη χρονιά, ο αριθμός τους μειώθηκε δραματικά σε μόλις 48.000.^[14] Σήμερα η ελληνική κοινότητα αριθμεί περίπου 2.000 άτομα..^[15]

Έτος	Ελληνική κοινότητα
1897	236,000[16]
1923	100,000[17]
1955	48,000
1978	7,000[18]
2006	2,500[13]
2008	2,000[19]
2014	2,200[20]–2,500[13]

Αξιόλογοι άνθρωποι

• Πατριάρχης Βαρθολομαίος (1940): σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Γεννήθηκε στην Ίμβρο ως Δημήτριος Αρχοντώνης.
• Ελία Καζάν (1909-2003): Ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης. Γεννήθηκε ως Ηλίας Kazancıoğlu στην Κωνσταντινούπολη
• Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος (1967): σημερινός Αρχιεπίσκοπος Αμερικής. Γεννήθηκε στο Μακροχώρι (Bakırköy) της Κωνσταντινούπολης ως Ιωάννης Λαμπρινιάδης.
• Πατριάρχης Ιεροσολύμων Βενέδικτος (1892-1980): Πατριάρχης Ιεροσολύμων από το 1957 έως το 1980. Γεννήθηκε στην Προύσα ως Βασίλειος Παπαδόπουλος.
• Gilbert Biberian (1944): κιθαρίστας και συνθέτης. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από ελληνοαρμενική οικογένεια.
• Μποστ (1918-1995): σκιτσογράφος, γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη ως Χρύσανθος Μέντης Μποσταντζόγλου.
• Θωμάς Κοσμάδης (1924-2010): ευαγγελικός ιεροκήρυκας και μεταφραστής της Καινής Διαθήκης στα τουρκικά. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
• Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Δημήτριος (1914-1991): Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 1972 έως το 1991. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ως Δημήτριος Παπαδόπουλος.
• Αντώνης Νταλγκάς (1892-1945): μουσικός και τραγουδοποιός του ρεμπέτικου τραγουδιού Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ως Αντώνης Διαμαντίδης.
• Σάββας Δημόπουλος (1952): σωματιδιακός φυσικός στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
• Αλέξανδρος Χακόπουλος (1911-1980): πολιτικός, μέλος της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας δύο φορές
• Βιολέτα Δούκα Κωνσταντά (1958): πρώην βολεϊμπολίστρια της ομάδας Eczacıbaşı και της Εθνικής Τουρκίας. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από ελληνορομά οικογένεια. Ο πατέρας της Χρήστος έπαιζε ποδόσφαιρο για την Μπεσίκτας.
• Μηνάς Γκέκος (1959): μπασκετμπολίστας και προπονητής που έπαιζε κυρίως στην Ελλάδα. Γεννήθηκε στα Ταταύλα (ιστορική συνοικία) (Kurtuluş) της Κωνσταντινούπολης.
• Πάτροκλος Καραντινός (1903-1976): αρχιτέκτονας μοντερνισμού. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
• Κώτσος Κασάπογλου (1935-2016): ποδοσφαιριστής, κάποτε συμμετείχε στην Εθνική Τουρκίας. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, ήταν γνωστός με το τουρκοποιημένο όνομα Koço Kasapoğlu.
• Κωνσταντίνος Σπανούδης (1871-1941): πολιτικός, ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος του αθλητικού σωματείου Α.Ε.Κ. (Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως). Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, αναγκάστηκε να μετακομίσει στην Αθήνα.
• Αντώνης Καφετζόπουλος (1951): ηθοποιός. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, μετακόμισε στην Ελλάδα το 1964.
• Μιχάλης Γιαννάτος (1941-2013): ηθοποιός. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, μετακόμισε στην Ελλάδα το 1964
• Κώστας Καρίπης (1880-1952): κιθαρίστας και τραγουδιστής του ρεμπέτικου τραγουδιού. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
• Νίκος Κόβης (1953): πρώην διεθνής παίκτης ποδοσφαίρου. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
• Λευτέρης Κιουτσούκ Αντωνιάδης (1924-2012): Θρύλος της Φενερμπαχτσέ και μέλος της εθνικής τουρκικής ομάδας ποδοσφαίρου. Γεννήθηκε στο νησί Πρίγκηπος (Büyükada) της Επαρχίας Κωνσταντινούπολης και ήταν γνωστός στην Τουρκία ως Lefter Küçükandonyadis.
• Ιωάννα Κουτσουράδη (1936): φιλόσοφος και ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου Maltepe. Γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη από ελληνική οικογένεια (Ρωμιοί), είναι γνωστή στην Τουρκία ως İoanna Kuçuradi.
• Σαπφώ Λεοντιάς (1832-1900): συγγραφέας, φεμινίστρια και παιδαγωγός. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
• Πέτρος Μάρκαρης (1937): συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
• Κλεάνθης Μαρόπουλος (1919-1991): Έλληνας διεθνής ποδοσφαιριστής. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, κατέφυγε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της ελληνοτουρκικής ανταλλαγής πληθυσμών όταν ήταν 3 ετών.
• Γιάννης Βασίλης, ένας πρώην υπερεθνικιστής Τούρκος, έγινε ειρηνιστής και υποστηρικτής της ελληνικής κληρονομιάς στην Τουρκία αφού ανακάλυψε την ελληνική του κληρονομιά, διώχθηκε και φυλακίστηκε.